كاروانسرای شاه عباسی واقع در استان مركزی ، شرق شهر مامونیه ، كیلومتر ۳۷ جاده ساوه به بوئین زهرا ، در یك كیلومتری شمال شرقی روستای ورده است. كاروانسرای شاه عباسی ورده ، كه از دوران صفویه به یادگار مانده ۵۰ سال است كه تبدیل به آغل گوسفندان شده و متاسفانه به علت عدم رسیدگی ، چندین طاقنمای كاروانسرای ورده ویران شده و هم اكنون نیز به علت از بین رفتن پی طاقنما ها به مرور زمان در حال تخریب ۱۰۰ درصدی است و نیازمند مرمت فوری است. كاروانسرای شاه عباسی ورده در كنار جاده سنگفرش شده قزوین به اصفهان قرار گرفته است.
وجه تسمیه
به علت وقوع در شمال شرقی روستای ورده به نام همین روستا شهره شده و یكی از كاروانسراهای احداث شده در دوران شاه عباس می باشد.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۵۹۱ متر
دوران و بانی اثر:صفوی ، شاه عباس یكم صفوی
امكان بازدید:به علت نداشتن حریم و رها شدن آن امكان بازدید مهیاست.
تاریخچه كاروانسرای ورده:
قالب كاروانسراهای موجود در ایران توسط شاه عباس یكم برای احیاء جاده ابریشم احداث و یا تجدید بنا شده بود و كاروانسرای شاه عباسی ورده نیز یكی از همین كاروانسرا ها می باشد. یكی از نكات جالب كاروانسرای ورده وجود راه قدیمی سنگ فرش شده قزوین به اصفهان در مجاورت این كاروانسرا می باشد. كه پس از طی ۶ كیلومتر در جاده فرعی روستای ورده ، آثار جاده قدیمی نمایان است.
معماری كاروانسرای ورده
این بنا با حیاطی مستطیل‌شكل، با چهار ایوان بنا شده كه ورودی آن در قسمت شمالی حیاط قرار دارد. در وسط سه جبهه دیگر حیاط ایوان‌هایی است كه در كنار آنها در هر طرف دو تاقچه و در وسط ضلع مقابل درگاه ورودی كه اتاق‌های پشت ایوانها دیده می‌شود. این اتاق‌ها دارای تاقچه و اجاق دیواری با دور كشو چاله كرسی در كف می‌باشند. در طرفین این ایوانها تاق‌نماهایی وجود دارد كه هر كدام دارای تاقچه‌ای در ضلع روبه‌رو و یك اجاق هستند. در چهار تاقنمای ایوانها كه در گوشه‌های اضلاع شرقی و غربی هستند، به طور قرینه ورودی‌هایی به طویله قرار دارد، این چهار طویله كه در پشت تاق‌نماهای داخل حیاط می‌باشند، به وسیله ایوانهای بزرگ و اتاق پشت آنها از هم تفكیك شده‌اند. سقف این طویله‌ها گنبد و بر روی چهار تاقی و تماما با آجر و به صورت تاق ضربی كار شده‌اند؛ به جز سه اتاق پشت ایوانهای جنوبی و شرقی و غربی، اتاق دیگری جهت پذیرایی مسافران نبوده و مسافران ایوانها مجبور بودند در تاق نماهای داخل حیاط و داخل طویله به سر ببرند.
كف ایوانها و تاقنمای حیاط و طویله‌ها و هشتی و طاقنماهای جبهه شمالی خارج كاروانسرا به طور كامل با آجر و به طور ضربی فرش شده‌اند ولی كف پیشخوان و مدخل هشتی و مدخل حیاط و اطراف دیوارهای داخل به حیاط سنگفرش میباشد تمام طاق ها جناقی و گنبدها نیمه كروی خفته هستند كه بر روی چهار تاقی ها با یك سری كاربندی روی آنها به وجود آمده‌اند. در جبهه خارجی كاروانسرا و در دو طرف دروازه آن ده تاق‌نما وجود داشته كه دو تاقنمای شمال شرقی خواب شده و اولین تاقنمای سمت شرق را نیز با سنگ مسدود كرده‌اند. از این بین، پنج تاقنمای مدخل كاروانسرا تقریبا سالم مانده‌اند. در چهار گوشه خارجی كاروانسرا چهار برج و در وسط سه ضلع جنوبی و شرقی و غربی یك برج وجود داشته كه تقریبا شكل نیمه‌مخروطی داشته‌اند. تزئینات این بنا شامل لچكی‌های مدخل پیشخوانی میباشد كه با آجر به اشكال لوزی پیوسته نماكاری گردیده است پیشانی تاقنماهمای وسط دو جبهه نیز با آجر به طور راسته و خفته نما كاری شده؛ ولی در پیشانی سایر تاق‌نماها به طور عمودی كار شده است. كاربندیهای آجری زیر گنبد هشتی بنا را نیز به صورت مقرنس‌كاری درآورده‌اند.
كاروانسرای ورده در ابعاد حدودی ۵۰ در ۵۰ متر احداث و دروازه كاروانسرا در جبهه شمالی آن واقع شده و دو طرف پیشخوان مدخل دو سكو وجود داشته كه در حال حاضر تنها آثار آن باقی مانده است. پس از پیشخوان و مدخل كاروانسرای ورده یك هشتی وجود دارد كه شمال آن مدخل و جنوب آن درگاه ورودی حیاط و دو طاق نمای بزرگ شرق و غرب آن جهات اربعه این هشتی را تشكیل می دهند. اضلاع این گوشه ها شامل دو طاقنمای كوچك در جنوب شرقی و جنوب غربی و دو راه پله كه هر كدام با ۱۳ پله به پشت بام كاروانسرای ورده راه دارند.
طاقهای هشتی كاروانسرای شاه عباسی ورده با چهار فیلگوش و چهار شكنج و كاربندیهای بین فیل گوشها ، شكنجها و كاربندی های بالای آنها پاكار گنبد را بوجود آورده و گنبدی نیمه كروی خفته این هشتی را مسقف نموده است. در دو طرف ورودی جای كتیبه یا سنگ نوشته خالیست كه متاسفانه كسی از مكان یا وضعیت كتیبه كاروانسرای ورده اطلاعی ندارد.
از چهار طاقنما در گوشه های اضلاع شرقی و غربی كاروانسرای ورده به طور قرینه به منظور ورود به طویله ها استفاده می شده ، البته در حال حاضر كل كاروانسرا تبدیل به طویله شده و به آغل گوسفندان تغییر كاربری داده است.سقف این طویله ها گنبد و بر روی چهارطاقی و تماما با آجر و بطور ضربی زده شده اند .
طاقهای كاروانسرای شاه عباسی ورده جناقی است ، مگر چند طاق جدید كه هلالی می باشد. این كاروانسرا به جز سه اطاق پشت ایوانهای جنوبی ، شرقی و غربی ، اطاق دیگری جهت پذیرایی از مسافرین را نداشته و مسافرین مجبور بوده اند در طاقنماهای داخل حیاط و داخل طویله ها شب را به صبح برسانند. كف ایوانها ، طاقنماهای حیاط ، طویله ها ، هشتی و طاقنمای جبهه شمالی خارج كاروانسرا كلا با آجر و بطور جناقی مفروش شده ولی كف پیشخوان ، مدخل هشتی ، مدخل حیاط و اطراف دیواره ای داخل حیاط به عرض ۲ متر سنگ فرش شده كه متاسفانه بیشتر آجرفرشها از بین رفته است!
دربهای این كاروانسرا (مثل كتیبه آن) كلا از بین رفته و یا مفقود شده ، پشت بام كلا با آجر فرش شده و در و دیوار جبهه خارجی كاروانسرای ورده در چهار ضلع پشت بام جان پناهی به ارتفاع یك و نیم تر بوجود آورده كه دارای سوراخهایی چهارگوش جهت نگهبانی و تیراندازی بوده. بعضی از گنبدها دارای سوراخی مدور در وسط گنبد جهت روشنایی داخل طویله می باشد . لبه جان پناه ها را با آجرهای بزرگ قرمز رنگ بطور ضربی و شیب دار هرچین نموده اند.
جبهه خارجی كاروانسرای ورده در دو طرف دروازه كاروانسرا ۱۰ طاقنما وجود داشته كه باز هم متاسفانه طاقنماهای شمال شرقی خراب شده و اولین طاقنمای سمت شرق مدخل را با سنگ و گل مسدود نموده اند و بطور كلی پی خارجی دیوار این جبهه فروریخته و دیوار آن شكست برداشته !!!!
در چهار گوشه خارجی كاروانسرا چهار برج و در وسط سه ضلع جنوبی و شرقی و غربی یك برج به صورت نیمه مخروط وجود دارد.
مصالح به كار رفته در این بنا
شامل آجر، سنگ، ملات گل و گچ و خاك میباشد.
بنای فوق به تاریخ ۱۳۵۴/۷/۱۴ و به شماره ۱۱۸۸ در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.