خانه طباطبایی های كاشان

خانه طباطبایی های كاشان یكی از زیباترین و دیدنی ترین بناهای تاریخی كاشان می باشد كه در محله سلطان امیر احمد در بافت قدیم كاشان واقع شده است. این خانه كه از شاهكارهای هنر معماری قدیم به شمار می رود به وسیله مرحوم سیدجعفر طباطبایی – از تجار معروف فرش آن زمان – در سال ۱۲۵۰هجری قمری ساخته شده است. خانه طباطبایی همچون دیگر بناهای تاریخی آن زمان برخوردار از تزئینات مجلل و باشكوه، اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه است.نمایه‌هایی از صلابت و سلامت روح را می توان در تمامی آثار بجای مانده از مردمان قدیم كاشان یافت. بوی معطر خاك و زیبایی خانه‌های قدیمی كاشان، طراوتباغ تاریخی فین و بازار تاریخی بزرگ، اركانی جدانشدنی از معماری متعالی شهر و منطقه‌ی فرهنگی كاشان است كه روزگاری گذرگاه كاروان‌های عبوری جاده ابریشم بوده است. صدها بنای تاریخی و امامزاده و… از جمله جاذبه‌هایی است كه هركسی را به سوی كاشان می‌كشاند.

معماری خانه طباطبایی های كاشان

این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می‌شود كه حیاط مركزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یك حیاط متعلق به خدمه بوده است.

قسمت اندرونی

قسمت اندرونی خانه طباطبایی های كاشان شامل اتاق پنج دری ساده در مركز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سرداب‌هایی كه بادگیر ها هوا را در آن جریان می‌دهند كه این قسمت محل سكونت خانواده مرحوم طباطبایی بوده است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاق‌های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است. در زیر قسمت اندرونی مخصوصا اتاق مركزی، سرداب بزرگی قرار دارد كه دارای مشخصات منحصربه‌فرد خود است و به علل مختلفی مانند وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به كار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی كه قبلا در مركز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح كوچه حدود ۸ تا ۱۰ متر و نسیم خنكی كه از سطح حوض حیاط مركزی وارد زیر زمین می‌شود، باعث شده است تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا ۲۰ درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.

قسمت بیرونی

قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (اتاق شاه نشین) در مركز با نورگیرها و پنجره‌های مشبك رنگی و پنجره‌های كناری دو جداره كه عمودی باز و بسته می‌شوند. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آیینه‌كاری و گچ‌بری‌های جالب از جمله پنجره‌های مشبك گچی است كه همچون پارچه توری ظریفی به نظر می‌رسد. در دو طرف اتاق شاه‌نشین اتاق‌های گوشواره بنا شده است. در جلوی اتاق شاه‌نشین، ایوانی با آیینه‌كاری و گچ‌بری‌های جالب دیده می‌شود. در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نورگیر به‌صورت قرینه یكدیگر احداث شده است كه دارای تابلو‌های بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار به‌شمار می‌آیند.

اسناد و قراین نشان می‌دهد كه هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی «میرزا ابوالحسن غفاری كاشانی» ملقب به «صنیع الملك» با مالك خانه دوستی نزدیك و مراوده خانوادگی داشته، لذا به احترام دوستی كه با مرحوم طباطبایی داشته، در اجرای گچ‌بری‌ها و ترسیم نقاشی‌های این خانه نظارت داشته است و این مطلب ارزش و اعتبار تزیینات خانه طباطبایی را بسیار افزایش می‌دهد.

حیاط خدمه

حیاط خدمه خانه كه شامل اتاق‌های خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی می‌شود كه متأسفانه تعدادی از اتاق‌های خدمه از بین رفته است.

آب خانه از دو رشته قنات دولت‌آبادی و نصرآبادی تأمین می‌شد. خانه طباطبایی دارای ۵ درب ورودی است كه ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می‌شود. علت پیچ و خم‌های راهروهای ورودی جهت شكستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.

اصول علمی و مذهبی

ذكر این نكته خالی از لطف نیست كه در ساخت خانه‌های قدیم كاشان در عین حال كه به اقلیم و وضع آب و هوایی به‌صورت اصولی و علمی توجه شده، به لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار است. به این معنی كه فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانه‌های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی‌شود.
درواقع علاوه بر این كه همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب كامل برخوردار است، هریك از بخش‌های درون خانه نیز نسبت به یكدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره می‌برند. خانه طباطبایی‌ها مانند دیگر خانه‌های مجلل آن زمان در گودی زمین ساخته شده است. بدین معنی كه برای رسیدن به سطح حیاط خانه باید از پله‌های ورودی تا عمق ۶ متری پایین رفت و آنجا است كه چشم‌انداز زیبای درون خانه انسان را به متحر می‌كند. همانگونه كه می‌دانیم، در عمق یك متری از سطح زمین، درجه حرارت در تابستان و زمستان یكسان است. این عایق قطور یعنی یك متر خاك مانع از رسوخ حرارت گرم و سوزنده تابستان و سرمای خشك زمستان به عمق زمین می شود.

دمای خانه طباطبایی های كاشان

به دلیل همین عمق و گود بودن است كه آب چاه‌ها همیشه خنك و گوارا است و در عین حال در تابستان و زمستان از دمای ثابتی برخوردار است. بر همین اساس دیوار روبه روی هر اتاق، پشت به زمین خنك دارد و دمای سطح این دیوار در همه فصول سال نمی‌تواند بیش تر از ۱۸ درجه سانتی‌گراد باشد. همین امر سبب جذب حرارت اتاق در اوایل تابستان و تأمین آسایش نسبی ساكنان می‌شود. اما در اوج گرمای تابستان زیرزمین (سرداب)های متصل به بادگیرها پاسخگوی نیاز ساكنان خانه از نظر تهویه و وزش مطبوع هوای خنك بوده است.

از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنك كردن و تعدیل دما، می‌توان به دسترسی آسان‌تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره كرد. خانه تاریخی طباطبایی‌ها با این كه حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده، ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار كارآمد بهره جسته است. بدین معنی كه در درون ساختمان، وزش هوای خنك و دل‌انگیز، رفاه و آسایش ساكنان را تأمین كرده و كاربرد بهتری نسبت به سامانه‌های تهویه مطبوع امروزی داشته است.

اما در همان زمان در خانه‌های مجلل و كاخ‌های فرمانروایان مغرب زمین، مانند كاخ معروف «ورسای»، چنین رفاهی غیرقابل تصور و دسترس بوده است، درحالی كه این بهره‌مندی طبیعی در خانه طباطبایی‌ها همچنان پابرجا و فعال است. این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملكرد بادگیرها به صورتی است كه هوای تمیز پشت بام را به چاه خنك كن صیقل داده شده با «ساروج» كه حدود ۸ تا ۱۰ متر عمق دارد، برساند تا پس از خنك كردن هوا، آن را به زیرزمین مسكونی هدایت كند.
هوا در چاه تاریك و بدون تشعشع تونل خنك كن، سنگین‌تر شده و به آرامی فرو می‌ریزد و از دهانه كانال كه شباهتی به شومینه دارد، به فضای زیرزمین وارد و در آن جاری شده و موجب طراوت، تازگی و خنكی آن می‌شود.

از دیگر نكته های جالب این شاهكار معماری این است كه چون در شب‌های تابستان یا در زمستان كه دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنك كن است، جریان هوا قطع شده و این سامانه از كار باز می‌ایستد.
در فصل تابستان نیز تا زمانی كه دمای هوای معلق در تونل خنك كن به درجه پائین‌تر از هوای زیرزمین نرسد، جریان ریزش هوای خنك به داخل زیرزمین صورت نمی‌گیرد. از قدرت این سیستم همین بس كه در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان كه محل سكونت بوده چه آنگاه كه متروكه و مخروبه شده و چه اكنون كه مورد بازدید علاقه‌مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به كار خود ادامه می‌دهد.

اگر به دقت به این خانه نظر كنیم، خواهیم دید استاد معمار، به خانه نیز مانند یك انسان نگریسته است؛ زیبایی‌ها را به درون برده و آن را از چشم بیگانه درحجاب قرار داده و به همه نیازهای مادی و معنوی آن توجه خاص مبذول داشته است. معماری زیبا و علم‌مداری كه اگر در این زمان نیز به شاخصه‌های كاربردی آن در ساخت بناها توجه شود، بسیاری از نابسامانی‌ها در عرصه ساخت و ساز مرتفع شده و از بسیاری هزینه‌ها پیشگیری خواهد شد.

مرمت و بازسازی

خانه تاریخی طباطبایی‌ها كه به‌وسیله هیأت امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی كاشان خریداری و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همكاری شهرداری و میراث فرهنگی كاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم‌اكنون زیر پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری كاشان اداره می‌شود و همه روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.

نحوه دسترسی به خانه طباطبایی های كاشان

آدرس : استان اصفهان، كاشان، خیابان علوی

تاریخچه خانه طباطبایی ها:
خانه طباطبایی ها یكی از خانه های تاریخی و زیبای شهر كاشان است كه در نیمهٔ دوم سده ۱۳ هجری توسط حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی از بازرگانان نطنزی مقیم كاشان در محله سلطان امیر احمد احداث شده است.

معمار سازندهٔ آن استاد علی مریم كاشانی و گچ بری ها و نقاشی های آن به وسیلهٔ شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملك غفاری كاشانی، و زیر نظر وی انجام شده است. این خانه ی زیبا به عروس خانه های ایران مشهور است.

خانه طباطبایی در كاشان، مساحتی برابر ۴۷۳۰ متر مربع دارد. سبك معماری خاص آن و استفاده از طاق ها، ستون ها، تزئینات زیبا و دلنشین، در كنار گچبری های چشم نواز باعث مشهور شدن آن بعنوان یكی از بهترین مكان های كاشان كه ارزش دیدن دارد، شده است.

خیاط خانه طباطبایی ها

 
در ابتدای هشتی منزل، ۲۰ پله وجود داد ركه باید از انها پائین بروید تا به حیاط منزل برسید، پس از گذر از این ۲۰ پله وارد حیاط عظیم و دلنشین خانه كه با استخر بزرگ و زیبایی تزیین شده است، میرسید . در ۲ طرف این حوض بزرگ هم شش باغچه ی هشت ضلعی سرسبز به چشم می خورد كه سبب زیباتر شدن حیاط شده است.

قسمت بیرونی منزل شامل اتاق شاه نشین در مركز بهمراه نورگیر های زیبا و پنجره هایی مشبك و رنگارنگ میباشد ، پنجره های كناری در این بخش بصورت دوجداره بوده و عمودی باز و بسته میشوند . در این اتاق تزئینات بسیار جالبی به چشم می خورد، تزئینات نقاشی و آیینه كاری و گچ بری های جالب از جمله پنجره های مشبك گچی كه مانند پارچه توری ظریفی بنظر میرسد . در طرفین اتاق شاه نشین خانه طباطبایی ها اتاق های گوشواره ای قرار گرفته، و در جلوی این اتاق هم ایوان با آیینه كاری و گچ بری های بی‌نظیری به چشم می خورد.

زیبایی های خانه طباطبایی ها

 
آدرس خانه طباطبایی ها:
اصفهان، كاشان، خیابان علوی، محله سلطان امیراحمد، جنب امامزاده امیراحمد