بقعه میر محمد حنفیه خارگ ،مربوط به سدهٔ ۹ ه.ق است و در شهرستان بوشهر،جزیره خارگواقع شده است . این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۰۵ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بقعه میر محمد حنفیه از مهم ترین زیارتگاه های موجود در جنوب ایران است كه در استان بوشهر و جزیره خارك واقع شده است. بنای بقعه میر محمد حنفیه كه تاریخ ۷۳۸ (ه- ق) را برخود دارد،مربوط به حكمرانی سلسله سلجوقیان در ایران است.این بنا با دو گنبد حرمی شكل مضرس وگنبد مدور كوچك ،زیبایی خاصی را بوجود آورده است. فضای درونی بقعه میر محمد حنفیه با كاشی كاری ستاره ای وهشت ضلعی تزئین شده است.
میر محمد حنیفه كه بود ؟
تولد ایشان در سال ۱۵ و یا ۱۷ هـ.ق می‌باشد، محمد فرزند گرامی و عظیم‌الشأن امام علی(ع) است و او را به جد مادریش (حنفیه) نسبت می‌دهند. نام مادرش «خولة» دختر جعفر بن قیس… بن حنفیه بود.
روزی علی(ع) به پیامبر(ص) عرض كرد: اگر خداوند، پسر به من داد، اجازه می‌فرمائید نام شما را بر او بگذارم؟ پیامبر فرمود: آری. و در روایت دیگر چنین است كه پیامبر به علی(ع) فرمود: «ان ولدت منك غلاما فسمه باسمی و كنه بكنیتی، فولد له بعد موت فاطمه(ع)، غلاما فسماه محمد و كناه ابوالقاسم.» اگر پسری از تو بوجود آمد نام را نام من و كنیه‌اش را كنیه من بگذار سپس خداوند بعد از شهادت حضرت فاطمه(ع) فرزندی عنایت فرمود كه نامش را محمد و كنیه او را ابوالقاسم نهاد.
واقدی گوید: «محمد حنفیه در سن ۶۵ سالگی، در سال ۸۲ (هـ.ق) از دنیا رفت.» محمد حنفیه در زمان حیات پدر بزرگوارش امیرمؤمنان، یار و مددكار حضرتش بود و از پدر، اطاعت محض داشت و در جنگ‌های حضرت، خصوصاً جنگ جمل و صفین، در كنار پدر و برادرانش امام حسن و امام حسین(ع) با معاویه و دار و دسته‌اش جنگید.«بلاذری» در كتاب خود شرح حال نسبتاً مفصلی از محمد حنفیه دارد.
براساس اعتقاد اكثر محققین ومورخین ،این بقعه آرامگاه محمد حنفیه فرزند امیر المومنین علی {علیه السلام}است وكتیبه ای بدین مضمون نیز در داخل آرامگاه وجود دارد.بنابر اعتقادی میرمحمد حنفیه ،فرزند حضرت علی {علیه السلام}،بر اثر ظلم وستم بنی امیه و بنی مروان نسبت به خاندان بنی هاشم از مدینه مهاجرت كرده ودر راه بصره در خارگ اقامت گزیده وبدلیل مسمومیت فوت كرده است.گنبد این آرامگاه شباهت زیادی با گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش دارد.كاشی كاری فضای دیوار های داخلی آرامگاه ،اغلب زرین فام ودارای اهمیت فراوانی است.
ویژگیهای معماری
بنای امامزاده میر محمد حنفیه معماری جالب و در عین حال ساده و زیبا دارد. این بنا كه در سده هشت هجری قمری ساخته شده از لحاظ معماری تحت تاثیر اقلیم احداث شده است. «علی بن حسین بخارایی»، نام سازنده این اثر تاریخی است. وی در این بارگاه دو گنبد هرمی شكل و گنبدی دایره ای و كوچك را طرحی و اجرا كرده است. نمونه های شبیه به این بنا در بغداد و مناطق نزدیك به خلیج فارس دیده می شود.
بنای این امامزاده در دو قسمت آرامگاه و مصلی ساخته است. بخش آرامگاه چهارگوشی با مساحت ۲۰ متر مربع است. محرابی زیبا در بخشی از آرامگاه تعبیه كرده اند كه به مصلی راه دارد. احتمالا ساختمان مصلی با فاصله زمانی حدود ۲۰۰ سال پس از ساخت بنای آرامگاه، احداث شده است. فضای داخلی آرامگاه را با استفاده از كاشی های ستاره ای هشت ضلعی تزئین كرده اند كه متعلق به عهد مغول است. روی كاشی ها تاریخ ۷۳۸ هجری قمری دیده می شود. همچنین در برخی از نقاط فضای درونی آرامگاه، كاشی هایی به رنگ آبی روشن، تیره و نیز سفید با لعاب هایی از رنگ سیاه را می توان مشاهده كرد كه احتمال می رود پس از نیمه نخست قرن ۱۴ میلادی تعبیه شده اند. در بخش محراب آرامگاه نیز كاشی كاریهایی زیبا و تماشایی كار شده است. از آجر، گچ و آهك و نیز سنگهای محل برای ساخت بنای بقعه استفاده كرده اند.
مصلی بنایی چهار ایوانی با اضلاع هفت متر است كه قسمت ورودی آن در سمت شرقی قرار دارد. در بخش داخلی مصلی تزئیناتی زیبا و چشمگیر با استفاده از هنر كاشی كاری صورت گرفته است. در این تزئینات از كاشیهای كوكبی شكلی استفاده كرده اند كه متعلق به دوران ایلخانی است. تنوع جالبی از رنگ و طرح را در كاشی ها می توان مشاهده كرد. با وجودی كه بخش زیادی از این تزئینات كاشی كاری از بین رفته است؛ ولی همچنان می توان زیبایی آنرا در نوشته های حاشیه كاشی ها با خط نستعلیق مشاهده كرد. اشعار سعدی بیشتر این نوشته ها را شامل می شود كه از جمله آنها می توان به بیت زیر اشاره كرد:
ابر و باد و مه خورشید و فلك در كارند
تا تو نانی بكف آری و به غفلت نخوری
همچنین در این آرامگاه دو قبر دیده می شود: مقبره اصلی با ضریحی از جنس چوب مشبك كاری شده و صندوق قبری ساده كه سنگ قبر زیر صندوق قابل مشاهده نیست. قبر دوم در بخش شمال غربی كه به دیوار تكیه داده شده و با توجه به روایات مردم محلی، احتمالا متعلق به معمار و استادكار آرامگاه است.
گنبد
این آرامگاه دو گنبد دارد: گنبدی مدور، برخلاف دیگر نمونه های نوع خود كوچك و گنبدی مخروطی یا رُك، با ساختاری مقرنس (پله پله) كه جایگاه آرام گرفتن پرندگان جزیره است كه هر از چندی با پرواز دسته جمعی یا فرودشان، جلوه ای زیبا تر به این بنا می دهند. ناگفته نماند كه گنبد آرامگاه حنفیه خارك، به گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش شباهت قابل توجهی دارد. سطوح جانبی آرامگاه محمد حنفیه جزیره خارك، بیش از چهار متر ارتفاع دارد و در هر یك از گوشه های آن، لچكی هایی ایجاد شده اند. بدین وسیله طرح چهار ضلعی را به چند ضلعی تبدیل ساخته اند و گنبدی مضرسی را روی آن ایجاد كرده اند. در نمای بیرونی گنبد می توان سه دوره و دو ردیف به شكل پله را مشاهده كرد كه با استفاده از منشورهایی منظم، ایجاد شده اند و روی آنها، گنبدی پیازی شكل با یك قبه، قرار گرفته است.
اماكن جزیره خارگ پیش از استقرار صنعت نفت از شرق به سمت غرب عبارت بودند از:
آثار قلعه هلندی‌ها، گورستان اسلامی، آبادی خارك، خط راه‌آهن، گورستان مسیحی، قبر ابوبكر، قبر علمدار، باغ هلندی‌ها، گورستان پیش‌اسلامی، دخمه‌ها، بقعه میر محمد، قبر دیده‌بان، كرّه‌انگیزها، دو خواهرون (كه متأسفانه اكنون تخریب گردیده‌است).
