بقعه هفت دختران تهران

بقعه هفت دختران تهران ، در خیابان شهید مصطفی خمینی، مجاور كوچه شهید درویش نوری جای گرفته است.بنا با اندكی چرخش نسبت به محور شمالی ـ جنوبی متوجه جهت قبله است.تاریخ نخستین بنا حدود قرن دوم هجری و تاریخ بازسازی ۱۳۵۱ هـ ش می باشد.زیارتگاه در گذشته، بقعه به مساحت چهل متر مربع و به پلاك ۱۲۵۸ در بخش نه تهران قرار داشت و آغاز كوچه هفت دختران، كوچه رضا قلی خان و انجامش، خیابان سیروس بود ( بلاغی، صص ۱۵ـ ۱۶)

كتیبه های بقعه هفت دختران تهران

روی كتیبه ای در جداره روبه روی بقعه تاریخ ۱۳۳۵ هـ ش نوشته شده است. خانه مجاور ضلع شمالی بقعه نیز قدیمی اند و بیش از هفتاد سال قدمت دارد. بیشتر ابنیه اطراف مسكونی و قدیمی است و عناصر و فضاهای با ارزش بسیاری، از نظر معماری، در آنها دیده می شود. هرچند دخل و تصریفات، خراب كردن ها و نوسازی های بسیار موجب تغییر بافت قدیمی محل شده است.
از تاریخ ساخت بنای اولیه بقعه حدود هزار و دویست سال می گذرد. تا قبل از سال ۱۳۵۱هـ ش بقعه هفت دختران فقط یك زیرزمین بود. در سال ۱۳۵۱ هـ ش، بقعه بازسازی می شود؛ چنان كه در كتیبه ای در نمای اصلی بقعه آمده است: در سال ۱۳۵۱هـ ش/ ۱۳۹۳هـ ق به سعی و اهتمام مرحوم حاج سید مصطفی نجات، و تصدی دكتر آزمون، معاون نخست وزیر و سرپرست اوقاف، بنا صورت اتمام پذیرفته است. همان طور كه واضح است در این كتیبه اشاره نشده كه در تاریخ مذكور كدام قسمت بنا ساخته یا مرمت شده است. اما با توجه به ظاهر و سازه بنا به نظر می رسد كه در این تاریخ، بنای سابق ویران و بنای فعلی به جای آن ساخته شده است.

بالای در ورودی نیز ظاهراً آیاتی چند از سوره «انا فتحنا» به خط ثلث نوشته شده بود كه به هم خورده و اشعار زیر به خط نستعلیق روی خشت كاشی سفید در حاشیه لوحه بالای در موجود بوده است:
«سادات اشرفند، بود قدرشان جلی آل پیمبرند و جگر گوشه علی
بر رویشان نظر مكن از روی جاهلی الصالحون لله و الصالحون لی
در بارگهت ستاده جبریل امین جاروب درت زگیسوی حورالعین»
(مصطفوی، مجموعه مقالات باستان شناسی، ص ۴۰۵؛ بلاغی، ص ۱۶) اما اكنون اثری از این كتیبه دیده نمی شود.

كتیبه سرداب

طبق كتیبه ای كه در سرداب قرار دارد، این بنا در سال ۱۳۸۲هـ ش، آن را برداشتند و از میله های آن برای در بزرگ فلزی، واقع در ضلع شرقی بنا، استفاده كردند و ضریح فعلی جایگزین ضریح قبلی شد.

معماری بنا

بنا از فاصله دور دیده نمی شود. فقط با قرار گرفتن در كوچه درویش نوری می توان بقعه و گنبد نه چندان بلند آن را مشاهده كرد. بنای كنونی بقعه به صورت اتاقی است كه یك ضلع آن در مجاورت معبر عمومی و سه ضلع دیگر متصل به واحدهای همسایه است. این اتاق دارای یك سرداب است كه قبر اصلی در این سرداب و ضریح در اتاق فوقانی قرار دارد. ارتباط دو طبقه به وسیله پله فلزی گردی است كه در گوشه جنوب غربی بناست. ارتفاع گنبدخانه شش متر و پنجاه سانتی متر است.
بقعه هفت دختران دارای یك ورودی در ضلع شرقی بناست كه یك در دولنگه فلزی مشبك سبزرنگ به ابعاد سه متر و بیست و دو سانتی متر با شیشه های ساده بی رنگ است و فقط یك لنگه آن باز می شود. در سمت راست ورودی مغازه های تجاری كسبه محل و در سمت چپ آن در بزرگ فلزی متصل به ورودی بقعه و بعد از آن ساختمان های مسكونی قرار دارند.
تنها نمای خارجی بقعه، نمای شرقی آن است كه مجاور معبر عمومی است. در قسمت پایین این نما، پنجره های زیرزمین قرار دارد كه دارای نرده-های فلزی مشبك سبزرنگ است. سه پله ورودی از جنس مرمر به ابعاد یك متر و بیست سانتی متر در هفتاد سانتی متر معبر را به طبقه همكف متصل می سازد. نمای این طبقه نیز كه از بالای پنجره های زیر زمین شروع می شود دارای در و پنجره ای با نرده های فلزی مشبك سبز رنگ به طول دو مترو ارتفاع پنجاه سانتی متر است.

كاشیكاری

پس از این نرده ها تا انتهای نما كاشی كاری است. سه كتیبه نیز در این كاشی كاری اجرا و فضای كناری كتیبه ها در چپ و راست با نقوش اسلیمی تزیین شده است.
این كاشی كاری ها از پایین به بالا به قرار زیر است: تا ارتفاع پنجاه سانتی متری از ابتدای این دیوار فقط با كاشی های سبزرنگ تزیین شده و روی آن نوشته هایی به شرح زیر كه رنگ سبز روی آن زده شده، مشاهده می شوند:
« كتیبه اول درباره مرمت امامزاده هفت دختران موسی بن جعفر علیه السلام در سنه ۱۳۹۳ قمری برابر با ۱۳۵۱هـ ش است كه به سعی و اهتمام مرحوم حاج سید مصطفی پایان یافته است».
پس از این كتیبه دو بیت شعر به خط نستعلیق بدین صورت آمده است:
«این كاخ پرشكوه كه به چشمان مصور است
آرامگاه دختر موسی ابن جعفر است
زین جا طلب هر آنچه تمنا كند دلت
دولت دراین سرا وگشایش دراین در است»
و در بالاترین قسمت نوشته ای به خط نستعلیق و رنگ سفید بدین شرح مكتوب است:
«ساختمان بقعه مبارك هفت دختران موسی ابن جعفر (علیه السلام)»
این كاشی كاری، مزین به نقوش مختلف اسلیمی است. در قسمت بالای این نما یك پیش آمدگی به صورت مورب دیده می شود. كروكی مقطع این پیش آمدگی و مقطع عمومی نما مانند شكل بالاست.
گفتنی است، نرده های فلزی و مشبك این نما، از اجزای ضریح سابق این امامزاده اند كه پس از عوض كردن ضریح، به صورت فعلی از آنها استفاده شده است. دیوار اضلاع شمالی، جنوبی و غربی بنا با پوششی از آجرهای قدیمی پنج سانتی متری كه روی آن سیمان كشیده شده است، به ساختمان های مسكونی و مغازه تجاری مجاور بقعه متصل است.

مصالح بكار رفته

دیوارهای حرم، در ضلع های شمال و جنوب و غرب، ازارهای از سنگ مرمر به رنگ كرم قهواه ای و ارتفاع یك متر و بیست و شش سانتی متر دارد؛ از این سنگ در كف نیز استفاده شده است. ازاره دیوارها در بالاترین قسمت به عرض بیست سانتی متر جلوتر از سطح دیوار است و به شكل طاقچه، فضایی را برای گذاشتن قاب عكس های ائمه (علیهم السلام)، مهر، قرآن و مفاتیح ایجاد كرده است. بقیه دیوار تا سقف آینه كاری است.
روی سطح دیوارها، در ارتفاع چهارمتری، كتیبه كاشی كاری آبی رنگی به ارتفاع چهل سانتی متر در اطراف كشیده شده و بر روی آن آیات سی و پنجم و سی و ششم سوره نور به خط ثلث و رنگ سفید آمده است و در پایان عبارت «صدق الله العلی العظیم» به همان خط و رنگ تحریر شده است. در فاصله هایی منظم از نمای آینه كاری دیوار های حرم، چند كتیبه عمودی كاشی كاری با كاشی های آبی، سفید و قرمز دیده می شوند، روی این كتیبه ها به خط ثلث و رنگ آبی اسماء الهی در سه ردیف نوشته شده اند.

در قسمتی از ازاره دیوار ضلع غربی، فرورفتگی ای وجود دارد كه نمای دیوارهای آن از گچ سفید است و روی آن با آبی كم رنگی، رنگ آمیزی شده است. در نمای آینه كاری دیوار ضلع غربی، در ارتفاع پنجاه سانتی متر از ازاره دیوار، تخته سنگ مرمری مشكی به ابعاد یك متر و ده سانتی متر در چهل سانتی متر در چهل سانتی متر دیده می شود كه روی آن نوشته ای به رنگ طلایی و خط نستعلیق آمده است:
« السلام علیك یا رقیه بنت الحسین یا مولا علی مددی صل الله علیك یا صاحب العصر و الزمان(عجل الله تعالی) ادركنی لعن الله قاتلیك یا فاطمه الزهرا سلام الله علیها و آلها آستان مقدس حضرات بنات موسی ابن جعفر(علیه السلام) در تاریخ نهم ربیع الاول ۱۴۲۵ هـ ق مصادف با تاج گذاری حضرت بقیة الله الالعظم روحی فداء توسط هیئت جوانان محبین الزهراء سلام الله علیها و آلها خزانه بخارائی مرمت و آینه كاری گردید. السلام علیك یا علی ابن موسی الرضا المرتضی ۱/۲/۱۳۸۳ هجری شمسی»

آینه كاری

روی آینه كاری ضلع جنوبی حرم، در ارتفاع چهار متری، كتیبه ای كاشی كاری شده با ابعاد نود سانتی متر در چهل و پنج سانتی متر روی دیوار ضلع غربی بنا، در ارتفاع پنج متر و چهل سانتی متر از كف حرم، یك پنجره فلزی دولنگه سبز رنگ با شیشه های ساده به ابعاد یك متر و شصت سانتی-متر در یك متر و ده سانتی متر در طاق نمایی به عمق چهل سانتی متر دیده می شود. نمای داخلی این طاق نما كاشی كاری است. روی آینه كاری ضلع جنوبی بنا زیارت نامه ای آینه ای شكل و به رنگ مشكی منقوش است. سقف بنا صاف، و پوشش نمای آن آینه كاری است. كف حرم با فرش-های ماشینی پوشانده شده است. در حرم یك جاكفشی فلزی سبزرنگ، یك صندوق نذورات و یك كمد چوبی سبزرنگ نسبتاً نو قرار دارند.
ورودی سرداب، در ضلع جنوب غربی حرم، است. در این قسمت، در فلزی سبز رنگ یك لنگه ای به ابعاد دو متر در هفتاد سانتی متر هست كه راه ورود به زیرزمین است. بالای در فلزی تا ارتفاع یك متر به صورت میله ای مشبك سبزرنگ است. این در به فضایی مكعب مستطیل شكل به ابعاد یك متر و بیست سانتی متر در یك متر و با ارتفاع شش متر گشوده می شود. دیوارهای این فضا، ازاره ای به ارتفاع سه متر از سنگ مرمر به رنگ كرم و سبز دارند. بیست سانتی متر انتهای دیوارها و نیز سقف این قسمت، دارای تزیینات آینه كاری اند. سقف، مسطح و دارای سازه فلزی است. بقیه دیوارها تا سقف و خود سقف با گچ سفید پوشانده شده اند. هشت پله گرد فلزی در این فضا قرار دارند كه به سرداب می رسند.

سرداب

سرداب، بخش اصلی بقعه است كه شكل آن مكعب مستطیل به ابعاد شش متر و پنجاه سانتی متر در سه متر و ارتفاع دو متر و بیست سانتی متر است. در ارتفاع یك متری از كف سرداب، روی دیوار، سنگ مرمری سیاه رنگ با حاشیه آینه كاری مشاهده می شود و روی آن به خط ثلث حدیثی بدین صورت آمده است:
«ولایة علی بن ابیطالب حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی، یا فاطمة الزهرا(س)»
در ضلع غربی دیوار، فرورفتگی ای به عمق چهل سانتی متر قرار دارد. روی دیوار ضلع غربی، در ارتفاع یك متر وبیست سانتی متر از كف زمین، سنگ مرمری سیاه با حاشیه آینه كاری هست كه روی آن به رنگ طلایی و به خط نستعلیق نوشته شده:
«السلام علیك یا ابا عبدالله الحسین آستان مقدس بنات موسی بن جعفر (علیه السلام) در تاریخ ۱۳ ماه مبارك رمضان ۱۳۸۲ هـ ش توسط هئیت جوانان محبین الزهرا (علیها السلام) خزانه بخارایی مرمت گردید.»
دیوار ضلع شرقی سرداب تا ارتفاع یك متر شصت سانتی متر ازاره ای دارد و پس از آن طاق نمایی به عمق بیست سانتی متر دیده می شود و در آن، پنجره فلزی سبز رنگی به ابعاد سه متر در پنجاه سانتی متر تعبیه شده است. دیوار ضلع شمال شرقی شكستگی دارد. در فاصله بین ضلع جنوب غربی و ضلع غربی سرداب ،ستونی مكعب شكل كه دارای ازاره ای از سنگ مرمر با ارتفاع یك متر و پنجاه سانتی متر است و بقیه آن آیینه كاری است. كف سرداب با فرش های دستی و ماشینی پوشانده شده و در اطراف آن چند پشتی به دیواره ها تكیه داده شده است و چند قاب كه شامل زیارت نامه امامزادگان است به دیوارهای چهار طرف تكیه داده شده اند. زیارت نامه ای به تاریخ ۸/۹/۱۳۵۱ مربوط به هفت دختران، نیز در این قسمت قرار دارد.
ضریح كه در همكف قرار گرفته است، فلزی نقره ای به ابعاد یك متر در یك متر و نود سانتی متر، بدون تاج و پایه یك متر و سی سانتی متر هستند. داخل ضریح از جنس چوب و به رنگ سبز سیر و سقف آن به صورت گنبدی است. كف ضریح به انضمام دیوارهای داخلی آن تا ارتفاع سی سانتی متر پوششی از سنگ مرمر سفید دارند. ضریح دارای سه پنجره مشبك در طول و دو پنجره مشبك در عرض است. پشت تمام پنجره-ها، شیشه های بی رنگ قرار داده شده است. در ضریح به رنگ طلایی است و در ضلع شمالی آن با ابعاد یك متر و دو سانتی متر در چهل و هشت سانتی متر است. در قسمت بالای در نوشته ای به رنگ طلایی است:
«بسمه تعالی ضریح مطهر، امامزادگان هفت دختران در سال ۱۳۸۳ هـ ش توسط اداره اوقاف و امور خیریه شرق تهران ساخته و نصب گردید. سازنده ابوالفضل ابوالحسنی میبدی»
یك شیشه بی رنگ روی نوشته در كشیده شده است .

حد فاصل بالاترین قسمت اصلی ضریح و تاج ضریح یك نوار فلزی طلایی رنگ با ارتفاع دوازده سانتی متر اطراف ضریح كشیده شده و روی آن ابیاتی از “تركیب بند” محتشم كاشانی به خط نستعلیق نوشته شده است. بین هر یك از مصراع های شعر، اسامی پنج تن دیده می شوند. جنس پایه ضریح از مرمر سفید با رگه های قهوه ای رنگ و به ارتفاع پنجاه سانتی متر است. تاج ضریح فلزی طلایی رنگ و به ارتفاع چهل سانتی متر است. در ضلع های شمال و جنوب تاج ،هر كدام هفت گلبرگ طلایی و در ضلع های شرقی و غربی آن هر كدام چهار گلبرگ طلایی وجود دارند كه بین آن ها اسامی ائمه اطهار (علیهم السلام) روی زمینه های آبی رنگ با خط نستعلیق و رنگ سفید مكتوب اند. در بین تمام گلبرگ های تاج، لامپ های شمعدانی قرار دارند. بر مینا كاری تاج از ابتدای آیات سوره “انسان” تا آیه ششم با خط ثلث نوشته شده است. در چهار طرف ضریح، چهار گلدان بزرگ مسی طلایی با گل های مصنوعی گذاشته اند. روی سقف ضریح پارچه مخملی مشكی رنگ كشیده شده است. داخل ضریح شمایل هایی از ائمه اطهار و یك جلد كلام ا… مجید مربوط به سال ۱۳۳۳ هـ ش نهاده اند .

سنگ قبر، با ابعاد یك متر و چهل سانتی متر در پنجاه سانتی متر و ارتفاع سی سانتی متر، در سرداب قرار دارد و سنگ روی از گرانیت سیاه است نوشته ی روی سنگ به خط نستعلیق و به رنگ طلایی بدین شرح اند:
“هو الحی الذی، لا یموت انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل بیت و یطهركم تطهیراً، مدفن فرزندان حضرت موسی ابن جعفر علیه السلام”.
روی سنگ قبر سرداب، پارچه ای به رنگ سبز كشیده شده است. یك سنگ قبر نمادین نیز در قسمت همكف داخل ضریح است. این سنگ از مرمر قهوه ای رنگ و به ابعاد یك متر و سی سانتی متر در پنجاه سانتی متر و ارتفاع پنج سانتی متر است. روی این سنگ قبر، نوشته هایی ناخوانا به خط نستعلیق و رنگ سفید و تاریخ ۱۳۵۳ دیده می شود.

گنبد به صورت (مخروطی شكل) است و روی آن كاشی كاری فیروزه رنگ ساده ای (بدون نقش و نگار) دیده می شود. گنبد، ساقه ای نیز دارد كه در قسمت بالای آن كتیبه ای به ارتفاع بیست و پنج سانتی متر با كاشی كاری آبی پر رنگ مایل به سرمه ای، حاوی آیات سوره “قدر” با خط ثلث و رنگ سفید دیده می شود. در پایین آن نیز كاشی كاری فیروزه ای است. قسمت هایی از كاشی كاری گنبد ریخته است.
طرح بنا به صورت اتاقی است كه تنها نشانه ی آرامگاه بودن آن شیوه ی نماسازی اش است؛ به جز این، طرح بنا شباهت چندانی به مقبره ندارد. این بنا حدود سی سال قدمت دارد و در آن از سازه اسكلت فلزی استفاده شده است. بنای مذكور سالم است و آسیب دیدگی قابل ذكری ندارد. با توجه به نوع كاربری واحدهای اطراف و نیز كوچك بودن بقعه، گسترش بقعه ممكن و لازم به نظر می رسد.

روی آیینه كاری دیوار ضلع جنوبی بخش همكف بنا ، زیارت نامه ای آیینه ای با خط مشكی دیده می شود. در پایان آن آمده: «اهدایی هیئت جوانان محبین الزهرا سلام علیها»
همچنین زیارت نامه ی دیگری در بقعه موجود است كه در پایان آن آمده است: «كتبه العبد المذنب پاشا امیر حسینی، اهدائی مهندس داریوش نیك نفس ۱۳۵۱/۹/۸».

درآمد بقعه از طریق نذور نقدی است.

ضریح بقعه

بیشتر زائران بقعه، خانم ها هستند. بقعه معولاَ در تابستان زائران بیشتری دارد. همچنین روزهای پنج شنبه زائران بقعه، نسبت به روزهای دیگر هفته بیشترند. زائران از اهالی بازار هستند و گاهی از مناطقی مانند كرج و ورامین نیز زائرانی به این مكان می آیند.
ساكنان خیابان ایران نیز به این بقعه ارادت خاصی دارند و هفته ای یا ماهی یك بار برای زیارت به این مكان می آیند. بعدازظهر روزهای پنج شنبه تعداد زیادی از بانوان برای زیارت بقعه می آیند.
روزهای پنج شنبه، در این مكان مراسم زیارت “عاشورا برگزار می شود.
سازنده ضریح، ابوالفضل ابوالحسنی میبدی بوده است. بنا در سال ۱۳۵۱ هـ ش به اهتمام حاج سید مصطفی نجات بازسازی و قسمتی از مرمت و آیینه كاری ها در سال ۱۳۸۲ هـ ش به همت هیئت جوانان محبین الزهرای خزانه ی بخارایی و اهالی هیئت نازی آباد انجام شده است.

نحوه دسترسی به بقعه هفت دختران تهران

آدرس : تهران خیابان سیروس ، مقابل پمپ بنزین ، كوچه درویش نوری