خانه وثوق تهران (خانه قوام الدوله )یكی از عمارت های تاریخی و زیبا در قلب تهران است كه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی است. این بنا در سال ۱۲۵۳ هجری قمری یا ۱۲۱۱ هجری شمسی، در زمان محمدشاه قاجار برای یكی از صاحب منصبان دوره قاجاریه به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی ساخته شد.
نخستین عاملی كه بازدیدكننده را به این خانه باارزش جذب می كند، نظم و تقارن موجود در خانه است كه پوشیده شده از آجر و چوب است، همچنین هنگام مشاهده بنا، دو بادگیر قرینه در بالای بام خانه نیز از عناصر زیبای این سرای قدیمی است.خانه وثوق تهران در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.عمارت تاریخی قوام الدوله در سال هزار و دویست و یازده زمان حكومت محمد شاه قاجار توسط میر محمد قوام در محله سرچشمه، كوچه میرزا محمود وزیر ساخته شد و صاحب آن میرزا محمد مستوفی قوام الدوله، پسر میرزا محمد تقی آشتیانی، از رجال سرشناس دوران قاجاریه بود كه حسن وثوق الدوله و میرزا احمد قوام (قوام السلطنه) از نوادگان او بودند. این بنا در ابتدا برای قوام الدوله ساخته شد و به حكم ارث و به روایت دیگر توسط خود وثوق الدوله خریداری شد.
معماری خانه وثوق تهران
مجموعه قوام الدوله در ابتدا مساحتی در حدود ۱۲ هزار متر مربع داشته است كه در حال حاضر فقط بنای موجود باقی مانده (همان خانه اندرونی و بیرونی) و دستخوش تغییرات بسیاری شده است. این سرا به صورت مثلثی ما بین كوچه های میرزا محمود وزیر، كوچه محدث و كوچه وزیری محصور و ورودی این مجموعه از كوچه محدث فعلی بوده است. كوچه سرای وثوق الدوله (محدث) به نام عصمت السلطنه (همسر محمد قوام الدوله) یا كوچه سوراخی معروف بوده و فضای سبز و پارك فعلی موجود نیز، در آن زمان به عنوان كالسكه خانه در كنار خانه اصلی مورد استفاده قرار می گرفته است. در مجاورات این خانه، حمام قوام‌الدوله قرار داشته كه درگذشته از این خانه دری به حمام باز می‌شده است.
قسمتی از بنا در تعریض كوچه میرزا محمود وزیر از بین رفته كه به احتمال زیاد متصل كننده ان درونی و بیرونی به یكدیگر بوده است همچنین تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه كاری از دیگر تغییرات بنا است كه پس از توسعه ارتباط ایرانیان با كشورهای اروپایی صورت گرفته است.
از خصوصیات خانه وثوق تهران می توان به نظم و تقارنی اشاره كرد كه با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است. وجود ۷ دری در این بنا از جمله مهم‌ترین عوامل زیبایی آن محسوب می‌شود. ۷ دری جزو عنصرهای معماری ایرانی‌اسلامی است. در حیاط بیرونی یك حوض و چند باغچه تعبیه شده است.
قرینه این حیاط نیز حیاط دیگری است كه حیاط اندرونی محسوب می‌شود و دارای باغچه و حوض است. این دو حیاط با چند راهرو به هم‌دیگر مرتبط می‌شوند. از ویژگی‌های دیگر وجود دو بادگیر و یك شیروانی در بام بنا است كه انسان را برای رفتن به طبقات بالا بر می‌انگیزد. این دو بادگیر قرینه هم هستند.
در این بنا نمای بادگیر از آجر تهیه شده است و تزیینات قسمت فوقانی هر شیار دارای ارسی و آینه است كه این عامل هماهنگی كامل بین تزیینات نقاط مختلف بنا را نشان می‌دهد. این هماهنگی در كار معماری و هنر ایران از بزرگ‌ترین تا ظریف‌ترین عناصر را شامل می‌شود.
ورود به قسمت داخل بنا از حیاط بیرونی و درونی و از طریق دو راه پله انجام می‌شود. طبقه‌اول متشكل از ۲ تالار بزرگ به نام‌های آینه و تبنی یا سفره‌خانه و ۲ راهرو و ۳ اتاق كوچك است. طبقه دوم نیز متشكل از ۲ راهرو و ۶ اتاق است كه یك راهرو و ۳ اتاق در ضلع غربی و یك راهرو و ۳ اتاق دیگر در ضلع شرقی بنا شده است. زیر زمین ساختمان در قسمت زیرین تالار آینه و تبنی قرار گرفته كه تنها از حیاط اندرونی می‌توان به آن وارد شد.
تزیینات خانه وثوق تهران
اتاق یا تالار آینه این مجموعه كه در طبقه هم‌كف و در قسمت شمالی خانه قرار دارد و از دیگر اتاق‌های جانبی بزرگ‌تر است، مخصوص پذیرایی از میهمانان و سیاست‌مداران وقت بوده است، و از بخش اندرونی خانه مجزا است. تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال كشورهای غربی، از الگوهای غربی پیروی كرده‌است. تصاویر زنان فرنگی به‌صورت كارت پستال در میان آینه‌كاری‌ها و موتیف‌های گچ‌بری نشان‌دهنده این مطلب است.
در این اتاق سه ارسی، ۷ پنجره ارسی، ۳ در چوبی و ۴ طاقچه وجود دارد. ارسی‌های اتاق دارای گره‌های كنده‌كاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی است كه روی آن‌ها توسط هنرمندان نقاشی شده‌است.
تالار دیگر بنا تالار تنبی یا سفره‌خانه است كه در ضلع جنوبی واقع است و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و آفتاب‌گیر بودن آن، به زمستان‌نشین موسوم است. در قسمت شمالی تالار تنبی یك فرو رفتگی وجود دارد كه شاه‌نشین اتاق محسوب می‌شود.
در تالار آینه و تالار سفره‌خانه، ۷ ارسی جنوبی و ۷ ارسی شمالی به صورت پنجره هستند و ۳ ارسی میان تالار به صورت در كاربرد دارند.
در طبقه اول و دوم، در دو طرف تالار آینه و سفره‌خانه در طرف شمال دو اتاق و یك دهلیز قرار دارد. اتاق‌های جانبی واقع در طبقه هم‌كف، در ضلع شمالی كوچك‌تر از اتاق‌های مشابه در طبقه فوقانی است.
اتاق‌ها دارای درهایی به عرض ۶۰ سانتی‌متر است كه یكی از این درها به راهرو و دیگری به دهلیز میان دو اتاق باز می‌شود. این دهلیز تنها وسیله ارتباطی بین دو اتاق شمالی و جنوبی محسوب می‌شود.
مجموع اتاق‌ها در كل ساختمان ۸ عدد و ۴ دهلیز است كه همگی تنها به راهروهای كنار خود راه دارند. تزیینات این اتاق‌ها به طور كامل مشابه یكدیگر و همه اتاق‌ها دارای پنجره‌های ارسی هستند.
دیوارها دارای گچ‌بری و نقاشی از گیاهان تزیینی و اسلیمی است. بیش‌تر قسمت‌های این اتاق را فرورفتگی‌هایی در دیوار تشكیل داده است كه به مانند طاقچه عمل می‌كنند.
وقتی این ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی درآمد، چند اتاق، آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آن‌ها افزوده شد كه البته قسمت نوساز با بافت قدیمی خانه، از قبیل در و پنجره، تزیینات شومینه و گچ‌بری و نمای خارجی به طوركلی مطابقت می‌كند، به طوری‌كه تشخیص آن دشوار است.
شایان ذكر است: كه مرمت اساسی بنا در فاصله سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ به دست استاد محمد كریم پیرنیا انجام گرفت و مرمت كاشی های قاجاری نیز تحت نظر استاد حبیبیان انجام شده است.
آدرس خانه وثوق تهران
آدرس :تهران، سرچشمه، خیابان امیر كبیر، كوچه میرزا محمود وزیر (علیرضا جاویدی) ، پلاك ۱۰۷
