منطقه حفاظت شده ورجین تهران

منطقه حفاظت شده ورجین در استان تهران واقع است. منطقه حفاظت شده ورجین واقع در شمال شرقی استان تهران ، و در شهرستان شمیرانات واقع شده است كه در حدود ۲۷۴۳۶/۲۲ هكتار وسعت دارد . دارای پوشش گیاهی و جانوری متنوعی می باشد .برای ورود به این منطقه دو مسیر وجود دارد كه راه اول بدون اخذ مجوز و مسیری كوهستانی برای كوه نوردان می باشد. و راه دوم اخذ مجوز از محیط زیست می باشد كه مسیر آن از ورودی اصلی منطقه حفاظت شده شروع می شود كه بیشتر برای مشاهده و عكاسی از حیوانات كاربرد دارد . از جمله مسیر های فرعی برای ورود به این منطقه می توان مسیر امامه و گرمابدر را اشاره نمود .لازم بذكر است ارتقاع قله ی ورجین حدود ۳۰۰۰ متر ( ۲۹۸۰ متر ) می باشد .

تاریخچه منطقه

منطقه ورجین قبل از پیروزی انقلاب یكی از شكارگاه‌های سلطنتی بوده و به صورت قرق سلطنتی تحت حفاظت بوده است. پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۸ به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار و در تاریخ ۱۳۶۱/۶/۲۱ بر اساس مصوبه شماره ۸۹ شورای عالی محیط زیست به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده ورجین معرفی و با مساحت ۲۶۹۰۷ هكتار تحت مدیریت اداره كل حفاظت محیط‌زیست استان تهران قرار گرفت.

ناصر الدین شاه در سفر نامه ی مازندران خود چنین می نویسد :

چهارشنبه ۲۱ شعبان ۱۲۹۲ ه.ق به اقدسیه رفتیم كه یكی از قصر های ییلاقی سلطنتی است . سه شب آنجا ماندیم روز شنبه ۲۴ شعبان از گردنه ی تل هرز به سمت اوشان رفتیم در بالای گردنه تله هرز ( اطراف سوهانك كنونی ) دوربین انداختیم به كوه ورجین یك دسته قریب هزار پانصد قوچ به نظر آمد و آنها را شمارش نمودیم .

هم اكنون كه این مقاله را می خوانید تعداد قوچ ها ( یك دسته ) كمتر از میزان فوق ذكر است و با توجه به اینكه قوچ ها غذای اصلی حیواناتی چون پلنگ است در صورت كم شدن غذا ، پلنگ ها به مناطق دیگری مهاجرت می نمایند .

اگر بخواهیم كمی در مورد مشكلات این منطقه زیبا نگارش كنیم میتوانیم به تنوع نژادی كم ، میان كل و بز ها و قوچ و میش ها در این منطقه اشاره كنیم .

پوشش گیاهی

چهره عمومی پوشش گیاهی این منطقه را گندمیان و گونها تشكیل می دهند و در محدوده جغرافیایی كمی از ارتفاعات جنوب غرب و غرب آن نیز تك درختهای ارس(سرو كوهی) و جامعه درختچه ای بادام تلخ (بادام كوهی)قابل مشاهده است. از نظر تنوع گونه ای این منطقه نسبتأ غنی می باشد لیكن عناصر شركت كننده در جوامع و رویشهای غالب آن محدوده به گیاهان ارتفاع پسند و گیاهانی است كه اغلب روی شیبی تند قابلیت استقرار دارند و از نظر حفظ ذخایر ژنتیكی دارای اهمیت خاصی می باشند بطوریكه این منطقه در برگیرنده ۳۲ گونه از گیاهان انحصاری ایران است و از مهمترین گونه های گیاهی این منطقه می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
زرشك، گل گاوزبان، بومادران، درمنه كوهی، گل گندم، كنگر، شكر تیغال، شنگ بابویه، پیچك صحرائی، خاكشیر تلخ، ارمك(ریش بز)، پونه، مریم گلی، چای كوهی، لاله كوهی، جغجغك، ختمی، پنیرك و …

حیات وحش و آبزیان

محدوده امن این منطقه به دلیل شرایط خاص توپوگرافیك و آب و هوایی پر تراكم ترین جمعیت قوچ و میش را دارا می باشد و می توان انواع زیر گونه های قوچ و میش در سطح استان را در این منطقه مشاهده نمود.
از گونه های حیات وحش منطقه می توان به گونه های زیر اشاره نمود :
پستانداران : قوچ و میش البرز مركزی، كل و بز، پلنگ، خرس قهوه ای، گراز، گرگ، خرگوش، تشی، گربه وحشی، سیاه گوش، شغال، روباه، راسو، سمور، شنگ و كفتار.
پرندگان : پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی همانند حواصیل، خوتكا، اردك سرسبز، آبچیلیك، كاكائی، پرندگان شكاری خانواده عقابها و شاهین ها، كبك دری، كبك معمولی و بلدرچین.

خزندگان : لاك پشت مهمیزدار، مارآبی، مار آتشی، مار جعفری، گرگ مار، افعی پلنگی، گرزه مار، افعی البرزی و آگاما.
دوزیستان : قورباغه، وزغ و قورباغه درختی.
ماهیها : قزل آلای خال قرمز، سیاه ماهی، عروس ماهی وزرده پر یا زردك.

وضعیت توپوگرافی

منطقه حفاظت شده ورجین دارای سیمایی كوهستانی بوده و حداكثر ارتفاع آن در داخل منطقه ۳۹۳۰، حداقل آن ۱۵۶۰ و ارتفاع متوسط آن ۲۶۶۴ متر محاسبه گردیده است و بیشترین وسعت ا زنظر طبقه بندی ارتفاعی با قریب ۷/۱۸ كیلومترمربع مساحت (حدود ۷ درصد از كل مساحت منطقه)، مربوط به طبقه ارتفاعی ۲۳۰۰-۲۲۰۰ متر میباشد. شیب خالص رودخانه جاجرود (در داخل منطقه حفاظت شده) ۸/۳ درصد و شیب متوسط حوضه آن ۴/۵۷ درصد محاسبه شده است. از نظر طبقه بندی شیب بیشترین مساحت را در داخل منطقه محدوده شیب ۶۵-۳۰ درصد اشغال نموده است كه بالغ بر ۱۴۶ كیلومتر مربع میباشد.

جاذبه های اكوتوریستی

این منطقه یكی از زیباترین و پرجاذبه ترین مناطق در كنار كلان شهر تهرن به شمار می آید.آب و هوای دلنشین، فون و فلور غنی و زیبا ، رودخانه های پر آب ، چشمه ها ، ارتفاعات سر سبز از جمله جاذبه ها و چشم اندازهای طبیعی این منطقه به شمار می روند.

وضعیت عمومی اقتصادی و اجتماعی

مراتع منطقه توسط دو گروه بهره‌بردار مورد استفاده قرارمی‌گیرد. بهره‌برداران روستایی معمولاً از اواسط بهار تا اوایل مهرماه دامهای خود را در مراتع حریم روستاهای خویش نگهداری می‌كنند. این گروه از بهره‌برداران فاقد پروانه چرای انفرادی بوده و معمولاً پروانه چرای دامهای این بهره‌برداران بصورت گروهی و یا به اسم شورای اسلامی روستا صادر شده ‌است.
اما دامداران هر روستا، مراتع متعلق به اعضای گروه یا روستا را بین خود تقسیم كرده‌اند. هریك تا سه بهره‌بردار دارای سامان عرفی خاص هستند كه این حد و مرز منحصراً توسط خودشان به رسمیت شناخته می‌شود و از نظر قوانین و مقررات موجود مراتع در تملك دولت و حق انتفاع از آن متعلق به كلیه اهالی روستا می‌باشد.

برخی از روستائیان كه دارای مراتع بیش از نیاز دام‌های خود می‌باشند، آنها را به دامداران عشایری اجاره می‌دهند. عشایر كوچنده در یكدوره یكصد روزه (ازاواخر خرداد ماه تا اوایل مهرماه هر سال) از این منطقه به عنوان ییلاق استفاده می نمایند.
اگرچه اداره امور این منطقه به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است، اما اهالی دارای حقوق قانونی و عرفی پیرامون اراضی این منطقه هستند . این حقوق شامل مساكن و حریم آنها و اراضی زراعی و باغات می‌باشد و ضمناً تمامی مراتع منطقه در چهارچوب پروانه‌های چرای دام به شورای اسلامی و روستاهای منطقه و یا عشایر كوچنده دامدار محول گردیده ‌است.
لذا بخش قابل توجهی از عرصه منطقه در شمار مستثنیات بوده و حق انتفاع از بقیه مناطق كه عمدتاً مراتع می‌باشد در چهارچوب پروانه‌های چرای دام به افراد واگذار شده ‌است.

تعارضات مهم منطقه

با توجه به اینكه منطقه ورجین یكی از ییلاقات استان بوده و دارای آب و هوایی مطبوع و خنك در ماههای گرم سال می باشد از گذشته مورد توجه شهرنشینان اطراف علی الخصوص تهرانیها می باشد كه خود مسائل و معضلاتی را برای منطقه به دنبال دارد كه شامل :
تصرف اراضی ملی
آلودگی آب به واسطه وجود شهر ها و روستاها در حاشیه رودخانه های تامین كننده آب شرب
ساخت و ساز ها و ویلا سازی های غیر مجاز
تخلیه فاضلاب مراكز پذیرایی و خدماتی در حاشیه رودخانه ها
تغییر كاربری اراضی بصورت غیر قانونی
ساخت و ساز های غیر مجاز در حریم رودخانه حفاظت شده جاجرود بر خلاف مصوبات شورایعالی امنیت ملی
شكار و صید غیر مجاز
امكانات و تجهیزات موجود برای حفاظت از منطقه:
وجود ۴ پاسگاه محیط بانی كلوگان ، گلندوك ، گرمابدر ، زردبند در منطقه.

نحوه دسترسی

برای رسیدن به محیط بانی گلندوك (Galandowak) در محدوده منطقه حفاظت شده ورجین، باید راهی لواسان شوید و پس از عبور از دو راهی كند (Kond)، محیط بانی را در كنار جاده می بینید.