موزه نقاشی پشت شیشه تهران ، یكی از موزه‌های خوش رنگ و لعاب این شهر است كه در خیابان سعدی قرار دارد.موزه نقاشی پشت شیشه در یكی از خانه‌های قدیمی تهران كه متعلق به مرحوم دكتر سیاوش شقاقی؛ اولین پزشك در رشته بیماری‌های ریوی بوده، راه‌اندازی شده است. این خانه قدیمی به مساحت ۱۴۰۰ مترمربع و زیربنای ۵۰۰ مترمربع، متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی است. این خانه توسط ورثه دكتر شقاقی به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اهدا و پس از بازسازی در سال ۱۳۷۷ خورشیدی با ۳۱۰ قلم شیء خریداری شده (متعلق به دوره صفویه تا عصر حاضر) از سوی شهرداری تهران، به سازمان میراث فرهنگی واگذار گردید.
تاریخچه بنای موزه
ساختمان عمارت شقاقی (موزه)متعلق به دوران پهلوی اول بوده و معماری آن به سبك معماریهای دوران قاجار تلفیقی از هنر ایرانی- اروپایی است. محوطه ای با زیربنای حدود ۳۵۰ متر مربع(اعیان) در فضایی با مساحت حدودی۶۵۰ مترمربع(عرصه) بنا شده است. حیاط به سبك و سیاق چهارباغ ایرانی با حوضی در وسط و رختشویخانهای در ضلع جنوبی محوطه قرار گرفته است. عمارت بنا شامل سه طبقه زیرزمین، طبقه همكف و طبقه اول میباشد.نمای ساختمان دارای پوشش سفید روی سیمان استو تركیب بندی انواع عناصر معماری من جمله، تعبیه پنجرهها و درهای چوبی و نیز به كارگیری قوسهای جناغی، هلالی، نعل اسبی و نقوش گچبری كه با سیمان اجرا شده اند و نیز ستونها و بالكنها، را میتوان در نمای عمارت مشاهده نمود.
مهمترین تزئینات بكار رفته در سطوح داخلی بنا، گچبریهای فرنگی (رنگی) و انواع ابزار زنیهای گچی است.گچبریهای فعلی بسیار پركارتر از گچبریهای اصلی بنا میباشد كه در سالهای اخیر، ۷۷- ۱۳۷۴ ایجاد گردیده است.در سطوح خارجی بنا بكار بردن نقوش گچبری در زیر رخبام و نیز سایر قسمتها نما من جمله بالای درها و پنجره ها به شیوه بناهای قاجاری با مصالح سیمان و روكش رنگ سفید قابل اشاره است.
نقاشی پشت شیشه
با وجودی كه یافته های باستانشناسی در ایران، قدمت شیشه و تزئینات آن را ازهزاره دوم قبل از میلاد از منطقه شوش میداند. لیكن نقاشی بر پشت شیشه های تخت كه در ابتدا به عنوان عنصر معماری وسپس در قالب تابلوی تزئیناتی شناخته شده است به دلیل كمبود منابع و تحقیقات، هنری وارداتی محسوب میشود. كه احتمال ورود آن را به ایران ازدوره صفویه از اروپای شرقی، هند و چین میدانند كه بلافاصله رنگ و بویی بومی به خود گرفته است. نقاشی پشت شیشه یكی از تكنیكهایی تزئینی شیشه است كه توانسته موزهای را به نام خود ایجاد و اختصاص دهد.
تصاویر در نقاشی پشت شیشه همچون سایر هنر ایرانی از نقوش انسانی، گیاهی، حیوانی، هندسی و كتیبه الهام گرفته است. نقاشیهای به نمایش درآمده در این سبك از نقاشیها شامل موضوعات گوناگون و در زمینه‌های مختلف است. تصاویر مربوط به انسان شامل تك چهره‌ها، شخصیت‌های مذهبی و درباری و تاریخی، تصاویری از عامه مردم در حالت‌های مختلف. پرتره و شمایل نگاری شخصیت‌های مذهبی وتصاویری از شاعران و هنرمندان، دراویش و عامه مردم در حالت‌های مختلف از جمله نواختن موسیقی، خواندن كتاب و ورزش است.
اغلب تصاویر به زنان اختصاص داده شده است و نوع طراحی دربرگیرنده شیوه‌هایی از نقاشی سبك قاجار و آثار مینیاتوری است. در بسیاری از نمونه‌ها تصاویر آزاد و در برخی دیگر شباهت زیادی با نقاشیهای قهوه‌خانه‌ای مشاهده میشود. تصاویر هندسی نیز متشكل از قطعات بریده از شیشه های نقاشی شده است كه دارای طرح‌های هندسی مشخص و مقطع‌اند و گاهی قطعات با قرار گرفتن در كنار هم، شكل واحدی را عرضه می‌دارند. موضوعات این دسته بیش‌تر شامل تصاویر گل و مرغ، طرح‌های گل و گیاه همراه با حیواناتی نظیر پرنده و ماهی است.
تصاویر حیوانی این گروه حیواناتی مانند شیر، اسب و بز را نمایش میدهند.تصاویر بناها و منظره شامل شهرها، دشت‌ها، گله‌ها و مناظر درباری و شكار است. نوشته‌ها و خطوط قرآنی دسته‌ای دیگر از نقاشیهای مورد نظر هستند كه همراه با حاشیه ها و نقوش گیاهی و تصاویری از شخصیت های مذهبی و با انواع خطوط چون نستعلیق، شكسته، نسخ و ثلث در پشت شیشه ثبت شده‌اند.گ روه نقاشیهای مذهبی نیز در برگیرنده روایت‌ها، وقایع، داستان‌ها، صحنه‌های جنگ و شخصیت‌های مذهبی از جمله امامان، پیامبران، پیشوایان مذهبی و دراویش هستند.
روش كارنقاشی پشت شیشه
شیوه كار در نقاشی پشت شیشه با نقاشی معمولی تفاوت دارد.هنر نقاشی پشت شیشه به جهت طراحی معكوس واجرای سخت جزء به كل بودن، استفاده از رنگ‌های روشن و اكلیلی، نیاز به مهارت در قدرت قلم و طراحی و ظرافت ویژۀ هنرمند دارد.
عمده ترین تفاوت این نوع هنر با نقاشیهای دیگر حذف لایه های آستر، بستر و گاهی اوقات لایه بوم است. علاوه بر رنگ، استفاده از مواد تركیبی چون كاغذهای رنگی، شبرنگ، نخ، الیاف ابریشم و… به عنوان پركننده زمینه و گاهی طرح اصلی در میان هنرمندان این شیوه متداول است.
نقاشی پشت آینه زیر مجموعه یا تكنیك دیگری از این سبك هنریست كه با تراشیدن بخشهای نقرهای یا جیوه ای آینه صورت میگیرد. رنگ مورد نظر را روی قسمتهای تراشیده شده (شیشه) قرار میدهند. شیوه نقاشی در این تكنیك همانند نقاشی پشت شیشه است.
امروزه در كشور با تعداد قابل توجهی از آثار نقاشی پشت شیشه مواجه هستیم كه بخشی از آنها در اختیار موزه نقاشی پشت شیشه، بخشی در اختیار مجموعه داران خصوصی و بخشی دیگر در عمارتها و ساختمانهای تاریخی- به عنوان تزئینات وابسته به معماری- قرار دارند. همچنین هنرمندان زیادی در نقاط مختلفی از كشور به صورت گمنام وجود دارند كه در خلوت خود قلم میزنند. این موزه درنظر دارد تا ضمن معرفی و آشنا ساختن این هنر مهجور به اقشار مختلف جامعه،كانونی برای آشنایی هنرمندان با یكدیگر و ارتقای این هنر در سطح جهانی فراهم آورد. بدین منظور سلسله نشستهایی به صورت ماهانه جهت هماندیشی هنرمندان این رشته هنری برگزار گردیده و نقطه نظرات آنان بعد از بررسی و ارزیابی مورد توجه قرار میگیرد.
نحوه دسترسی
آدرس :خیابان سعدی شمالی، خیابان برادران قائدی (هدایت سابق)، پلاك ۲۰۲،موزه نقاشی پشت شیشه
موزه نقاشی پشت شیشه در خیابان سعدی (ایستگاه متروی دروازه دولت)، خیابان برادران قائدی (هدایت)، تقاطع خیابان نورمحمدی (تنكابن) واقع شده است. دسترسی به این موزه از طریق خیابان پیچ شمیران نیز امكان‌پذیر است.
روزهای بازدید از این موزه همه روزه (به جز دوشنبه‌ها و ایام سوگواری) از ۹ الی ۱۷ میباشد.
