خانه زینت الملك قوامی شیراز

خانه زینت الملك قوامی شیراز در خیابان لطفعلی خان زند شیراز در ضلع غربی نارنجستان قوام، بنایی زیبا و باشكوه قرار دارد كه به پاس نیكی های مالكش، زینت الملك مشهور شده است. شروع ساخت این خانه قاجاری كه در سال ۱۲۹۰ هجری قمری توسط علی محمد خان قوام الملك دوم و اتمام آن در سال ۱۳۰۲ هجری قمری توسط محمد رضا خان قوام الملك سوم صورت گرفت قرار دارد. ابتدا این خانه محل سكونت و زندگی (اندرونی) قوام ها و خانواده آن ها بوده كه از طریق دری در زیرزمین به نارنجستان قوام راه می یابد. خانه زینت الملك بیش از بیست اتاق مزین به گچبری، نقاشی و آیینه كاری های بسیار نفیس و چشمگیر است.

گنجینه فارس

بنیاد فارس شناسی در سال ۱۳۷۳شمسی با همكاری میراث فرهنگی به بهسازی و مرمت این خانه تاریخی پرداخت و در سال بعد زیرزمین آن به نگارخانه ای برای نمایش آثار هنرمندان شیرازی و ایرانی تبدیل شد. سپس با همكاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی پارس و بنیاد فارس شناسی از سال ۱۳۸۲شمسی به موزه گنجینه فارس تبدیل شد.

تاریخچه بنا

در خیابان لطفعلی خان زند شیراز در ضلع غربی نارنجستان قوام، بنایی زیبا و باشكوه قرار دارد كه به پاس نیكی های مالكش، زینت الملك مشهور شده است. شروع ساخت این خانه قاجاری كه در سال ۱۲۹۰ هجری قمری توسط علی محمد خان قوام الملك دوم و اتمام آن در سال ۱۳۰۲ هجری قمری توسط محمد رضا خان قوام الملك سوم صورت گرفت قرار دارد.ابتدا این خانه محل سكونت و زندگی (اندرونی)قوام ها و خانواده آن ها بوده كه از طریق دری در زیرزمین به نارنجستان قوام راه می یابد.

معماری بنا

از درب ورودی كه به داخل بنا قدم می گذارید. ابتدا وارد هشتی شده و باید از درب ورودی حیاط خانه كه در سمت چپ هشتی قرار دارد، وارد حیاط شوید. در بدو ورود به حیاط دو باغچه قرینه و زیبا و یك حوض بزرگ فیروزه ای رنگ را می بینی كه در جلوی عمارت اصلی قرار دارد.این حوض از شش قطعه سنگ یكپارچه تشكیل شده كه در قرینه آن حوضی كوچك تر به چشم می خورد. شبیه تمام خانه های قدیمی حوض آبی در وسط و اتاق هایی در پیرامون آن.ازاره های سنگی حجاری و مشبك كاری شده كه از سنگ گندمك ساخته شده، دور تا دور حیاط دیده می شود كه به منظور نورگیری و تهویه هوای زیرزمین خانه به این شكل مشبك و تزیین شده اند.

سردر عمارت

نمای پیشانی ساختمان در حیاط، دارای سردری با كاشی كاری های هفت رنگ هلالی شكل با نگاره ای (شیر و خورشید) از دو خورشید در پشت سر دو شیر شمشیر به دست است كه بالای سر آن ها دو فرشته نقش شده و میان دو شیر آیه “نصرمن لله و فتح قریب”دیده می شود.

فضای داخلی خانه زینت الملك

خانه زینت الملك بیش از بیست اتاق مزین به گچبری، نقاشی و آیینه كاری های بسیار نفیس وچشمگیر است.این اتاق ها در طبقه اول به یكدیگر راه دارند یعنی برای وارد شدن از اتاق های شمالی به جنوبی نیازی به رفتن به حیاط نیست.در كنار تزیینات دیوارها، سقف چوبی اتاق ها با طرح و نقش پرندگان، جانوران و گل و بته، فضایی دیدنی به وجود آورده است.پنجره هایی ارسی با شیشه های رنگی، هنگام تابش نور خورشید، انعكاسی زیبا بر روی دیوارها و زمین می آفریند كه بسیاز زیباست. در ضلع غربی بنا، تالار اصلی با دیواره هایی آینه كاری و نقاشی شده قرار دارد.

بخش هایی از تالار اصلی و برخی از اتاق ها نقاشی هایی دیده می شود كه هنرمند آثار، آن ها را با تلفیق هنر ایرانی و اروپایی به تصویر درآورده، در این نگاره ها زنان و كودكان نقش شده اند.اگرچه تلفیق هنر ایرانی و اروپایی در معماری و نگاره های این خانه به چشم می آید.اما سبك ایرانی آن به خوبی حفظ شده است.این خانه تنها منزلی در شیراز است كه زیرزمینش سرتاسر بنا را فراگرفته است. این قسمت از خانه زینت الملك كه در گذشته محلی برای نگهداری خوراكی و لوازم دیگر بوده و در زمان حیات بانو زینت الملك جایگاهی برای كمك به نیازمندان و تهی دستان و امور خیریه مخصوص بانوان بوده، دارای آجركاری های بسیار زیبا و دیدنی است.

عمارت نارنجستان قوام

در ضلع غربی نارنجستان قوام عمارتی زیبا قرار دارد كه به دلیل سكونت خانم زینت‌الملك قوامی، دختر قوام‌الملك چهارم، به این نام معروف است.این عمارت كه به فاصله یك كوچه با خانه قوام قرار دارد و به وسیله یك راه زیرزمینی با آن در ارتباط است. در حقیقت اندرونی خانه قوام و محل رفت و آمد محارم بود. ساخت این خانه قدیمی در حدود سال ۱۲۹۰ قمری توسط علی محمد خان قوام الملك دوم آغاز و در سال ۱۳۰۲ قمری به پایان رسید.پس از درب ورودی این خانه، یك هشتی وجود دارد. در سمت چپ این هشتی درگاه ورودی به حیات خانه قرار دارد.

در حیات این بنا افزون بر ازاره‌های سنگی حجاری شده و مشبك كاری شده، دو باغچه زیبا روبروی هم و قرینه، كه از ویژه گی های باغ های ایرانی است، یك حوض بزرگ از شش قطعه سنگ یك پارچه و یك حوض كوچك، بازهم روبه روی هم، تشكیل شده است.
به جز ایوان بدون سقف در شرق حیاط، در اطراف حیاط ۲۰ اتاق وجود دارد كه به یكدیگر راه دارند. ساختمان غربی بنا دارای تالار شاه‌نشین آینه‌كاری و گچ‌بری با تصاویر اروپایی است.این ساختمان در سه ضلع دارای زیرزمین بسیار وسیع و گسترده‌ای است كه امروزه از آن به عنوان موزه استفاده می‌شود.

تزیینات بنا

كاشی كاری های هفت رنگ هلالی شكل كه در پیشانی بالای ساختمان قرار گرفته است، از زیبایی ویژه ای برخوردار است. در این كاشی كاری نگاره ای از دو خورشید در پشت سر دو شیر شمشیر به دست، دو فرشته بر بالای سر آن ها و آیه “نصرمن لله و فتح قریب” میان دو شیر دیده می شود.
در اطراف این حیات، ازاره دیوارها كه از سنگ گندمك و به گونه پنجره های مشبك ساخته شده اند، برای تهویه هوا و روشنایی زیرزمین مورد استفاده واقع می شده اند.این بنا دارای اتاق‌های زیادی است كه این اتاق ها افزون بر گچ بری، نقاشی و آینه‌كاری‌های بسیار زیبا و نفیس، در طبقه نخست به یك دیگر نیز راه دارند، به گونه‌ای كه می توان بدون وارد شدن به حیات، از جنوبی ترین اتاق به شمالی ترین آن ها راه پیدا كرد.سقف چوبی اتاق ها با نقاشی نگاره های گوناگونی از جانوران، پرندگان و گل و بوته آراسته شده است. تالار اصلی ساختمان در ضلع غربی آن واقع شده است.

این تالار دارای نقاشی ها و آینه كاری های زیبایی است. در بخش هایی ازآن و نیز در برخی از اتاق های این بنا، نگاره هایی از زنان و كودكانی دیده می شود كه نشان دهنده ی تلفیق هنرایران و اروپا و تاثیرپذیری معماری قاجاری معماری و هنر اروپایی است هر چند كه سبك ایرانی آن حفظ شده است.

زیرزمین عمارت ( گنجینه تاریخ پارس )

زیرزمین خانه زینت الملوك سرتا سر بنا را پوشانده است و این زیرزمین به شكل زیبایی آجركاری شده است. این قسمت از خانه در گذشته به عنوان مكانی برای نگه داری مواد خوراكی و دیگر وسایل مورد استفاده قرار می گرفته است كه در زمان بانو زینت الملك از این جایگاه برای كمك به تهی دستان و بینوایان و امورخیریه ویژه بانوان سود برده می شده است و به دلیل همین رفتارهای نیكوی بانو زینت الملك این خانه پس از درگذشتش به خانه زینت الملك نام‌ور می شود.
این خانه از سال ۱۳۷۳ در اختیار بنیاد فارس شناسی قرار گرفت و با همكاری سازمان میراث فرهنگی و اعتبارات استانی و كمك‌های مردمی بهسازی آن آغاز شد.
زیرزمین زیبای این خانه در سال ۷۴ با بهسازی و تجهیزات لازم به نگارخانه پارس تبدیل شد كه به طورمرتب آثار هنرمندان شیراز و پارس و ایران در آن به نمایش گذاشته می شد.
سرانجام این زیرزمین با همكاری سازمان ایران‌گردی و جهان‌گردی پارس و بنیادفارس شناسی طی ۲ سال به موزه گنجینه تاریخ پارس تبدیل شد.
خانه زینت ‌الملك قوامی در سال ۱۳۵۴ با شماره ۹۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

موزه زینت الملوك

در سال های ابتدایی جنگ تحمیلی این خانه مدتی محل نگهداری جنگ زده های خوزستانی بوده است.بنیاد فارس شناسی در سال ۱۳۷۳شمسی با همكاری میراث فرهنگی به بهسازی و مرمت این خانه تاریخی پرداخت و در سال بعد زیرزمین آن به نگارخانه ای برای نمایش آثار هنرمندان شیرازی و ایرانی تبدیل شد. سپس با همكاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی پارس و بنیاد فارس شناسی از سال ۱۳۸۲شمسی به موزه گنجینه فارس تبدیل شد.در این موزه مفاخر تندیس ها و ماكت هایی از بزرگان و نام آوران شیراز از دوران باستان تا عصر حاضر است كه گردشگران از نزدیك با آن ها آشنا می شوند.
موزه زینت المك شبیه موزه مادام توسو در شهر لندن است.

نحوه دسترسی

آدرس: خیابان لطفعلی خان زند – محله گود عربان

ایران، استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی خان زند