باغ ارم شیراز ،باغی پر از عطر بهارنارنج است كه در جبهه شمال غربی، خارج از شهر شیراز در استان فارس و در دامنه كوه آسیاب سه‌تایی قرار داشته و در حدود ۳-۲ كیلومتر تا كوه معروف بابا كوهی، در شهر شیراز فاصله دارد.اطراف آن بیابان و رودخانه و سنگلاخ بوده، با گسترش شهرنشینی در جبهه غربی، به تدریج این باغ در داخل بافت شهری قرار گرفته. در حال حاضر در انتهای خیابان ارم و در تقاطع بلوار شرقی ـ غربی و بلوار شمالی ـ جنوبی جام جم و آسیاب سه تایی، باغ ارم قرار گرفته است. این باغ به مناسبت عمارت و باغ بزرگی كه در گذشته توسط شداد بن عاد پادشاه عربستان جنوبی به رقابت با بهشت ساخته شده، به باغ ارم مشهور گردیده است.
تاریخچه باغ
تاریخ ساخت این باغ را به دوره سلجوقیان نسبت دادهاند چرا كه در آن زمان، باغ تخت و چند باغ دیگر توسط اتابك قراجه حكمران فارس ـ كه از سوی سنجر شاه سلجوقی به حكومت فارس منصوب شده بود، احداث شد و احتمال میرود ایجاد این باغ به درخواست وی و در آن زمان بوده است.
در اواخر سلسلة زندیه، بیش از ۷۵ سال این باغ در تصاحب سران ایل قشقایی بود، بنای اولیة عمارت باغ ارم توسط جانی خان قشقایی اولین ایلخان قشقایی و پسرش محمدقلی خان و در زمان فتحعلیشاه قاجار احداث شده است. معماری بنا نیز توسط شخصی به نام حاج محمد حسن كه از معماران معروف بود، صورت گرفته است.
در زمان ناصرالدین شاه قاجار، میرزا حسن علی خان نصیرالملك، آن باغ را خریداری و عمارت فعلی موجود در باغ را به جای عمارت ایلخانی بنا نمود، اما تزئینات ناتمام باغ پس از فوت حسنعلی خان در سال ۱۳۱۱ توسط ابوالقاسم خان نصیرالملك پایان یافت.
باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملك به پسرش عبدالله قوامی رسید و بعد از مدتی دوباره یكی از خوانین ایل قشقایی به نام محمد ناصر خان آن را خرید. سپس به مالكیت دولت درآمده و به دانشگاه شیراز واگذار شد. در سالهای ۵۰-۱۳۴۵ هـ . ش این باغ زیر نظر مسؤولین دانشگاه شیراز تعمیر شده و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه‌تایی به آن افزوده شد و در سال ۱۳۵۳ به شماره ۱۰۱۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۵۸ به وسیله سازمان میراث فرهنگی مرمت گردید.
دلیل نامگذاری باغ ارم
برخی ها دلیل نامگذاری این مكان را به یك باغ افسانه ای به نام ارم كه در جنوب عربستان قرار دارد، نسبت می دهند، كه به دستور شاداد، پادشاه عرب ساخته شده بود و وی می خواست با این باغش با بهشت رقابت كند.بگذریم، باغ ارم كه در امتداد ساحل شمالی رودخانه خوشك شیراز واقع شده است، یكی از معروف ترین و زیباترین باغ های ایرانی در تمام ایران است. لازم به ذكر است كه كلمه “ارم” نسخه فارسی كلمه عربی “ایرام” است كه به معنای بهشت می باشد.
این مكان كه باغی بزرگ و چند هزار متری است، در وسط خود عمارت با شكوهی دارد، داخل آن با گل های زیبای، هوای تازه و لذت بخش، طراوت های معطر درختان سرو و از جمله یك درخت (سرو ناز) كه گفته می شود قدمت آن به ۳۰۰۰ سال قبل بر می گردد پر شده است و صدای چه چه پرندگان به همراه صدای آب كه در داخل بركه كوچك باغ جابجا می شود، به همراه فواره های حوض بسیار بزرگ و طویل آن، همه و همه دلیلی بر این مدعاست، كه این مكان مكانی متفاوت و بی نظیر است و سزاوار این نام است. این باغ در فصل بهار به دلیل شكوفه زدن درختانش یك مقصد مهم گردشگری در شهر شیراز است.
معماری باغ
همانطور كه از شكل و شمایل ساختمان معلوم است، این مكان توسط یك معمار محلی شیرازی، ساخته شده است. این سازه سه طبقه زیبا بر اساس سبك معماری صفوی و قاجار ساخته شده است و شامل كاشی هایی است كه با شعرهایی از شاعر مشهور فارسی حافظ حك شده است. بر سردر طاق ها و دیوار ها عكس هایی از ناصرالدین شاه قاجار را خواهید دید. پنجره های مشبك و رنگارنگ بنا بسیار زیبا هستند. همچنین ساختمان دارای یك ایوان بزرگ است، كه با چندین ستون محكم پشتیبانی می شود.امروزه از این باغ به عنوان باغ گیاه شناسی استفاده می شود و بازدید از آن هم برای عموم آزاد می باشد. باغ ارم شیراز در تاریخ ۱۴ آبان ماه سال ۱۳۵۳ شمسی و با شماره ۱۰۱۳ به فهرست آثار ملی افزوده شد.
باغ گیاهشناسی
هم اكنون این باغ به عنوان باغ گیاهشناسی مورد استفاده قرار گرفته و در اختیار دانشگاه شیراز می‌باشد. در سه دهه پیش قسمتهایی در سمت غربی باغ ازجمله اراضی دهی موسوم به «كوشك» به مساحت باغ افزوده شده است. در این زمان مساحت كل باغ ارم نزدیك ۱۱۰۳۸۰ متر مربع است.
زمین باغ بشكل مربع مستطیل بسیار وسیعی است كه جهت شیب آن از غرب به سوی شرق است و مجموعه عمارت اصلی و اندرون در قسمت مغرب و در بلندی چشم‌گیری قراردارد. به سبب شیب زیاد زمین در قسمتهایی از خیابانهای اصلی و دیگر خیابانهای باغ پله‌هایی ایجاد نموده‌اند و این پستی و بلندی زمین بر زیبایی فضای باغ بسی افزوده است.
سنتوری
امروزه، كوشك اصلی، هسته مركزی باغ و متشكل از سه طبقه است كه در پیشانی عمارت، هلالی هایی وجود دارد كه معروف به سنتوری است و دارای سه مجلس بزرگ و دو مجلس كوچك كاشیكاری با كاشی های لعابدار رنگی است. به روی این هلالیها تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستانهایی از فردوسی و نظامی و ادبیات كهن فارسی و قصه‌های مذهبی كاشیكاری شده است. طبقة زیرین دارای حوض خانهای برای استراحت در روزهای گرم تابستان است. نهر آب مستقیماً از این تالار می‌گذرد و در سر راه خود قبل از اینكه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می‌كند.
منابع آبی
در جلوی عمارت اصلی كه مشرف بر باغ است، استخر بزرگی است كه تصویر عمارت در آن نمایان می‌شود. مساحت این استخر سیصد و سی و پنج متر مربع است و محیط آن را هجده قطعه سنگ بزرگ و یكپارچه تشكیل می‌دهد.
آب روان و زلالی كه از نهر اعظم است پس از گردش در حوضچه حوضخانه وارد جویهای اطراف استخر می‌شود و سپس در جوی عریض خیابان اصلی و جویبارهای دیگر در خیابانهای باغ و اطراف باغچه‌ها روان می‌گردد. قسمت عمده آبی كه این باغ را مشروب می‌سازد مانند بیشتر باغهای شیراز از نهر اعظم است. این نهر به جدول‌های متعدد تقسیم می‌گردد، از آن جمله جدول میری می‌باشد كه یك پنجم از نهر اعظم است. باغ ارم از جدول میری مشروب می‌گردد.
علاوه براین، دو حلقه چاه عمیق در باغ حفر گردیده كه آب مورد نیاز بوسیلة پمپ تأمین شده و با استفاده از لوله كشی به مصرف آبیاری گلهای باغ می‌رسد. از آب لوله كشی شهر نیز برای آشامیدن و مصارف عمارات استفاده می‌گردد.
پوشش گیاهی باغ را می‌توان به ۲ دسته درختان غیر مثمر و درختان مثمر تقسیم كرد:
۱. درختان غیر مثمر باغ عبارتند از: سرو ناز (بلندترین سروناز این باغ كه قریب ۳۵ متر بلندی آن است، بلندترین سروناز شیراز است)، كاج، افرا، ارغوان، بید مجنون، سیاه بید، زبان گنجشك، بید مشك، سپیدار، و اكالیپتوس.
۲. درختان مثمر باغ عبارتند از: انار، ازگیل، نارنج، خرمالو، گردو، زردآلو، بادام، سیب، به و گلابی. محصول اصلی درختان میوه‌دار باغ در درجه اول انار است و در درجه دوم می‌توان مركبات را به حساب آورد. درختان مركبات باغ ارم در ردیف سایر نارنجستانها و باغهای مركبات شیراز است.
نحوه دسترسی به باغ ارم
ایران، استان فارس، شیراز، خیابان ارم، نزدیك به میدان ارم، نزدیكی مجموعه‌ی دانشگاه شیراز
ا
پرسش‌های متداول
باغ ارم كجاست؟
باغ ارم در خیابان ارم، نزدیك به میدان ارم و در نزدیكی مجموعه دانشگاه شیراز قرار دارد.
باغ ارم را چه كسی ساخته است؟
هنوز دقیق مشخص نیست كه چه كسی باغ ارم را برای اولین بار بنا كرده و به همین دلیل تاریخ ساخت دقیقی برای آن ثبت نشده است. تنها سند موجود در رابطه با باغ ارم نام بردن از آن در چند سفرنامه است كه بر اساس آن‌ها می‌توان قدمت آن را حداقل به قرن‌های دهم و یازدهم هجری نسبت داد.
عمارت اصلی باغ ارم چند طبقه دارد؟
عمارت اصلی باغ ارم از ۳ طبقه تشكیل شده است.
ساعت بازدید از باغ ارم چگونه است؟
بازدید از باغ ارم همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۲۰:۳۰ امكان‌پذیر است.