از جشن های و شادی های استان سرسبز گیلان جشن خرمن می باشد كه از گذشته ای دور این جشن برگزار می شده است .جشن خرمن كه به شكرانه ی نعمت های بی پایان خداوند است هر ساله در پایان فصل زراعی برگزار می گردد.این جشن نمادی از قدر شناسی، دوستی و همكاری مردم سرزمین گیلان به شمار می آید. جشن خرمن را معمولا در اواخر هفته و در روز های پنج شنبه یا جمعه و در اواخر ماه شهریور برگزار می نمایند. در واقع تاریخ این جشن با پایان فصل برداشت برنج در گیلان همراه است. این جشن امروزه با رویكرد جدید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان، به منزله ی احیای سنت های دیرین منطقه، در گاه شمار جشن های استان قرار گرفته است.
حاضران در مراسم ناهار كه از پیش تهیه وآماده كرده اند ، در جاهای مناسب كه برای استراحت انتخاب كرده اند ، غذا می خورند در حدود ۲ بعداظهر علم را كه به دور آن پارچه هایی پیچیده شده است ، از زیارتگاه بیرون می آورند وطی مراسمی خاص در میدان زیارتگاه ، پارچه های بسته شده به چوب علم را می گشایند ، این مراسم با مشورت بزرگان متولی وهیأت امنای امام زاده تعیین می شود این رسم به طور معمول با مراسم تعزیه خوانی ، كشتی محلی ، مسابقه اسب دوانی و… همراه است مراسم علم واچینی در گیلان نمونه بارزی از در آمیختن جشن خرمن ایران باستان با آداب مذهبی بعد از اسلام می باشد . این آیین كه همراه با سرور وشادمانی وسوگواری است .در دهه های اخیر در پی تغییرات اقتصادی واجتماعی شكوه ورونق پیشین خود را از دست داده است .امروزه آیین عم واچینی یاهمان جشن خرمن ایرانی كم وبیش در برخی آبادی ها كه امام زاده مشهوری دارند ، هم چنان هر ساله برگزار می گردد كه از میان آنها می توان از مراسم علم واچینی آبادی شاه شهیدان در پای كوه دلفك یاد كرد كه هر ساله با شكوه زیاد بر پا می شود.
جشن خرمن دارای قدمت و پیشینه ی تاریخی نسبتا طولانی بوده و به نوعی بیانگر هویت فرهنگی اقوام ساكن در منطقه می باشد. این جشن آئینی بر پایه ی رسوم كشاورزی شكل گرفته و با نوع معیشت مردم گیلان و تولید برنج در این منطقه مرتبط می باشد. جشن آئینی خرمن در نیمه ی پایانی شهریور ماه به شكرانه ی برداشت محصول برنج در گیلان برگزار می شود. در برخی منابع عنوان شده است كه جشن خرمن از دوران قاجار تا به امروز به منزله ی فراغت از دشواریِ شالی كاری در شالیزار ها، پس از فصل برداشت برپا می شود. اما برخی نیز بر این باورند كه این جشن ریشه در باور های كهن داشته و دارای پیشینه ای بسیار كهن می باشد.
در باور مردمان گیلان، شالی و شالی كاری جایگاه خاصی داشته و در پایان فصل برداشت، برنج برای آنها نمادی از خیر و بركت روز افزون به شمار می آمده است. از گذشته های دور تا به امروز در گیلان رسم بر آن است كه وقتی برداشت برنج به اتمام می رسد، كشاورزان آخرین خوشه ی برنج را بریده و با خود به منزل می برند. آنگاه آن خوشه را در فضایی آزاد یا جایی كه در معرض دید همگان باشد، قرار می دهند. این عمل به منزله ی نشان دادن آن به اعضای خانواده و حتی میهمانان می باشد. كشاورزان گیلانی معتقدند آخرین خوشه ی برنج، به منزله ی افزایش خیر و بركت در آن سال می باشد. خوشه ی مذكور را به مدت یك سال در خانه نگهداری نموده و در سال بعد، برنج آن را از خوشه جدا می نمایند. مقداری از این برنج را به گاو نر كه در گویش محلی به «ورزا» معروف است، می دهند. گاو نر یا ورزا، زمین را آماده ی كشت می نموده است. بقیه ی برنجِ خوشه را نیز به منزله ی افزایش خیر و بركت در خزانه ی برنج سال جدید می ریزند.
جشن خرمن در شهرهای استان گیلان
در شهر ها و روستاهای استان گیلان، آئین های متفاوتی جهت جشن خرمن وجود دارد. اما همه ی این آئین ها با جشن، شادی، مژدگانی دادن و آواز همراه است. فومن، صومعه سرا، رضوانشهر، روستاهای اطراف زیبا كنار، رودسر، چابكسر و …. از جمله مناطقی هستند كه با جدیت و هر ساله این آئین را برگزار می نمایند. در گذشته های دور، شالی كاران استان گیلان، پس از آنكه برنج را برداشت و سفید می نمودند، در اولین روز پختن برنج تازه، تعدادی از افراد را كه از اقوام، همسایگان و یا اشخاصی كه از خوش نام های روستا بودند، برای شام به منزل خود دعوت می نمودند، آنگاه همه در كنار هم می نشستند و پس از طلب بركت و نیایش، غذا را صرف می نمودند. میزبان نیز مقداری از برنج را برای پرندگان خانه كنار می گذاشت تا آنها نیز در بركت شالیزار و جشن سهمی داشته باشند.
اما امروزه در گیلان جشنواره های خرمن، با نزدیك شدن به فصل پاییز و در روز های پایانی شهریور به صورت گروهی و دسته جمعی در اكثر شهر های استان بر پا می گردد. این سنت قدیمی به منزله ی شكر گزاری از خداوند بعد از برداشت برنج و رفع خستگی كشاورزان در میان شور و نشاط مضاعف شركت كنندگان این آئین كهن برگزار می گردد. جشن خرمن یك جشن نمادین از قدر شناسی، همكاری مردم و دوستی در جهت حفظ و احیای سنت های دیرین و نیز فرهنگ بومی گیلان است. در این جشن آئینی، مراسم برداشت برنج و خرمن كوبی آن به صورت نمادین و همراه با ابزار و ادوات سنتی كشاورزی نمایش داده می شود. شالیكاران نیز در روز جشن با لباس های سنتی گیلان حاضر می شوند و به خواندن آواهای محلی و سُرنا نوازی می پردازند. همچنین در این جشن، كشاورزی با تجربه و كهنسال در حالی كه لباسی محلی بر تن دارد، سه بار مجمعه ای (نوعی ظرف مسی دایره شكل) را به سوی آسمان بلند می نماید و از پروردگار باران و آفتاب، كه عناصر مورد نیاز و حیاتی برای رشد خوشه های برنج به شمار می آیند، طلب می نماید.
بعد از این مرحله، به صورت نمادین و با حركاتی موزون و نمایشی، مراحل كاشت، داشت و برداشت برنج را به نمایش می گذارند. در پایان جشن نیز با قرار دادن مجمعه ای پر از دانه های برنج بر سر خود و بلند نمودن دست هایشان به سمت آسمان، شكر نعمات را به جای می آورند. در جشن آئینی خرمن، دختران و زنان گیلانی در حالی كه لباس های رنگارنگ محلی منطقه را بر تن دارند، حضور می یابند، و در غرفه های مشخص به عرضه و فروش شیرینی های سنتی و صنایع دستی می پردازند. در این جشن عطر غذاهای سنتی استان گیلان و نیز بوی دلنشین آش، همراه با صدای ساز، آواز و نیز ترانه های محلی، موجی از طعم، عطر و نوای شادی را در محیط پیرامون می پراكند.
