روستای قلات شیراز به ظاهر یك روستا و در حقیقت تكه‌ای از بهشت است كه روی زمین جا مانده، مانند هزاران تكه‌ای كه در اقصی نقاط ایران اسلامی. این كشور را به یكی از زیباترین نقاط جهان بدل كرده است. تا زمانی‌كه به نزدیك روستای قلات نرسیده باشی، به فكر هم خطور نمی‌كند آن همه زیبایی می‌تواند در یك نقطه جمع شده باشد. آبی سرازیر شده از دامن كوه كه سرچشمه‌اش، چشمه‌هایی است در قله، درختانی چند هزارساله و دره‌ای عمیق و خنكای آن در گرم‌ترین زمان سال، لرزه بر اندامی هر گردشگری می‌اندازد!این روستای ییلاقی با خانه‌های پلكانی در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ به‌عنوان نخستین بافت روستایی تاریخی طبیعی استان فارس در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
روستای تاریخی قلات از توابع بخش مركزی شهرستان شیراز به‌شمار می‌رود كه در ۱۵ كیلومتری شمال غرب شیراز است. در ارتفاع ۲ هزار و ۶۵ متری از سطح دریا، هفت هزار نفر از مردم ایران را در خود جای داده و آب و هوای دل‌انگیز و سحر كننده‌اش، هر گردشگر و طبیعت دوستی را مهار خود می‌كند.قلات، از جمله از روستاهای هدف گردشگری كشور و فارس بوده و به‌لحاظ تاریخی صاحب قدمتی چندهزار ساله است. بهطوریكه آثار به‌جا مانده از كلیسایی در دامنه كوه و در میان درختان سربه‌فلك كشیده روستا، گواهی بر این ادعا‌ست.
معماری روستا
روستای قلات در ناحیه كوهستانی شهرستان شیراز است و بافت مسكونی متمركز آن كه در گذشته روستاییان را در خود جای می‌داده. دارای خانه‌هایی به صورت پلكانی است كه در دامنه كوه به سمت ارتفاع كشیده شده‌اند.خانه‌ها را درختان بلندی در بر گرفته است بهطوریكه از فاصله بیش از یك كیلومتری، خانه‌ها به‌خوبی مشخص نیست، خانه‌هایی كه با سنگ، خشت، گل، گچ و چوب ساخته شده و سقف آنها مسطح بوده و بعضی یك‌طبقه و بعضا دو طبقه احداث شده است.موقعیت تفرجگاهی روستای قلات به رونق و آبادانی آن افزوده، به‌طوری كه در سال‌های اخیر بناها و خانه‌های مدرنی در این روستا ساخته شده و سیمای قدیمی روستا را دگرگون كرده است. بناهای جدید از مصالحی مانند سنگ، سیمان، آهن و آجر در چند طبقه ساخته می‌شوند.
شغل مردم روستا
شغل اكثر مردم روستای قلات دامداری، باغداری و فعالیت‌های خدماتی و صنایع دستی است. گردو، بادام، انگور، انجیر، انار، زردآلو، آلو و گوجه سبز از محصولات باغی و فرآورده‌های لبنی مانند شیر، پنیر، كره و كشك نیز از محصولات دامی این روستاست. شیره انگور، رب انار و آب غوره از دیگر فرآورده‌های غذایی روستای قلات است.محصولاتی از قبیل گیوه، سبد دستباف، گره (ظرف بافته شده) دولك، مشك (كه برای خنك نگه داشتن آب به كار می‌رود) و وسایل چوبی از جمله تولیدات صنایع دستی این روستاست.
جاذبه های گردشگری روستا
روستای كوهستانی قلات، چشم‌اندازها و جلوه‌های طبیعی زیبایی دارد. باغ‌های سرسبز و وسیع میوه در داخل و اطراف روستا، به ویژه در بهار و تابستان فضای دلپذیری برای گردشگری به وجود می‌آورد. بافت كالبدی معماری خیره كننده كوهستانی، كوچه‌های پرپیچ و خم كه جویبارهای زلالی نیز در میان آنها جاری است، جذابیت منحصر به فردی به این روستا بخشیده‌اند.
آبشارهای سه گانه روستای قلات كه از میان صخره‌ها سرازیر می‌شود، از جاذبه‌ها و زیبایی‌های طبیعی روستای قلات به شمار می‌آید. حواشی رودخانه‌های شب شتری و چشمه انجیری، با پوششی از گیاهان خودرو، گل‌های وحشی و گیاهان دارویی بومادران، ختمی، آویشن، پونه، مرزه و … از جاذبه‌های كم نظیر روستای قلات محسوب می‌شوند.
كلیسای قدیمی روستا كه معماری سنگی و جالب توجهی دارد، در میان درختان بلند كوچه‌های آرام روستا به جا مانده است. این كلیسا كه در گذشته عبادتگاه مسیحیان ساكن در روستا بوده است، اینك به دلیل مهاجرت آنان رو به تخریب گذاشته است.
تفرجگاه‌های معروف شب شتری و چشمه انجیری كه در فصول بهار و تابستان با سرسبزی و طراوت جلوه خاصی می‌یابند، گردشگران بسیاری به به سوی خود جلب می‌كنند.
آسیاب‌های آبی، گورستان قلات و نوع حجاری و حكاكی سنگ‌های آن، بازار قدیمی و سنگ فرش شده، قلعه قزل ارسلان و دیگر جاذبه‌های گردشگری روستای قلات در زمره ثروت‌های طبیعی و تاریخی روستا به شمار می‌روند.
آداب و رسوم مردم روستا
مردم روستای قلات در ایام ویژه‌ای از سال مثل نوروز، سیزده به در و چهارشنبه سوری به جشن و شادی می‌پردازند. در ایام عزاداری به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، به سوگ می‌نشینند و در مكان‌های مذهبی به عزاداری و احسان می‌پردازند.
مردم روستای قلات غالباً در مراسم جشن و سرور و به ویژه در عروسی‌ها از پوشاك عشایر قشقایی استفاده می‌كنند.
موسیقی مورد علاقه مردم روستای قلات، همان موسیقی رایج در نواحی روستایی استان فارس است.
واشنگ نوعی هم آوایی است كه توسط زنان روستا در عروسی‌ها اجرا می‌شود. ضرب، ویلون، دهل و سرنا از سازهای متداول روستای قلات است.
شش خانه و سنگ بازی كه در لهجه قلاتی لنج بنجك نامیده می‌شود، از بازی‌های مورد علاقه كودكان روستای قلات است. چوب بازی كه تركه بازی هم خوانده می‌شود از بازی‌هایی است كه در مراسم عروسی اجرا می‌شود. ترنه بازی نیز از دیگر بازی‌های متداول روستاست و اغلب مردان در فصل بهار به آن می‌پردازند.
كشك پیاز، كشك گردو، عدسی، كله پاچه و آش رشته از غذاهای محلی رایج در این روستاست.
امروز بسیاری از خانه‌های قدیمی قلات به سفره‌خانه و كافی‌شاپ!! و … تبدیل شده و در كنار آنها موزه مردم‌شناسی هم قرار دارد.
