مسجد نو شیراز (بزرگترین مسجد ایران )

مسجد نو شیراز (بزرگترین مسجد ایران ) در كنار فلكه مقابل امامزاده شاهچراغ واقع گردیده و از مهمترین و بزرگترین مساجد شیراز است .آنچه مساجد تاریخی را برای گردشگران متمایز می كند، قرار گرفتن آنها در بافت تاریخی شیراز است .و گردشگر می تواند در مسیر رفتن به مسجد، با سبك و جریان زندگی بافت قدیمی شهر و پویایی آن آشنا شود .و از فرصت بازدید از بسیاری از آثار دیگر نیز برخوردار شود كه در توسعه گردشگری بافت تاریخی شیراز نیز نقش مهمی دارد.این مسجد هم اكنون در اختیار حوزه علمیه فارس است.

تاریخچه بنا

بنای اولیه این مسجد در بین سال های ۵۹۷ تا ۶۱۵ ه-. ق توسط اتابك سعد بن زنگی – پادشاه فارس- ساخته شده است . در دوره های مختلف، بازسازی ها ، تعمیرات و تزیینات زیادی در آن صورت گرفته است . به نحوی كه از بنای اتابكی آثار قابل توجهی بر جای نمانده و بنا صورت تازه ای به خود گرفته است . این مسجد در گذشته به اتابكی شهرت داشته؛ اما با توجه به بازسازی های صورت گرفته- در مقابل مسجد عتیق شیراز- مسجد نو نامیده شده است .

مرمت و بازسازی

از جمله بازسازی ها و تعمیرات مسجد كه در طول دوره های مختلف صورت گرفته ، می توان به موارد ذیل اشاره كرد :

در سال ۹۹۵ ه-. ق، خواجه سعدالدین شیرازی معروف به شاه نوازخان- وزیر دكن هندوستان – و در سال ۱۱۸۳ ه-. ق، صادق خان، برادر كریم خان زند ، مسجد را تجدید و تعمیر كردند .

در سال ۱۲۶۹ ه-. ق، مسجد در اثر زلزله آسیب كلی دید؛ به طوری كه جز طاق بزرگ رو به مغرب و كریاس متصل به آن و شبستان پشت به قبله ، بقیه خراب شدند و بین سال های ۱۲۷۱ تا ۱۲۷۳ توسط حاجی میرزا علی اكبر قوام الملك شیرازی بازسازی گردید .

در سال ۱۳۰۱ ه-. ق، شبستان معروف به مقصودیه خراب شد كه آن هم توسط فتحعلی خان – پسر میرزا علی اكبر قوام الملك – دوباره ساخته شد .

در سال ۱۳۵۰ه-.ق ، معین الشریعه واعظ اصطهباناتی، از طرف حاجی محمد باقر بهبهانی ، مسجد را تعمیر و سردر آن را كه به كلی خراب شده بود، ازنو بنیاد كرد . در دوره های اخیر، ازطرف اداره باستان شناسی، تعمیرات و مرمت های ضروری در بنای مسجد صورت گرفته است .

معماری بنا

بنای مسجد مشتمل بر صحن وسیع مركزی، ایوان ها و رواق های جانبی، شبستان های ستوندار جنوبی و ۴ ورودی است كه در كل مساحتی حدود ۲۰۰۰۰ متر مربع را می پوشاند . مسجد از جهات مختلف دارای چهار ورودی است كه از طریق رواق ها و دالان هایی به صحن راه پیدا می كنند . ورودی ها از بیرون دارای تزیینات كاشیكاری هستند كه عمدتا مربوط به دوره های اخیر است . صحن میانی مسجد به ابعاد ۹۰/۷۴×۵/۱۴۸ متر در میانه دارای سه حوض آب و ردیفی از درختان كهنسال است. ( در منابع، ابعاد مختلفی ارائه شده؛ از جمله ۹۰×۱۷۰و ۱۰۰×۲۰۰ متر). این صحن از چهار جهت توسط رواق های یك طبقه و ایوان های چهار گانه محدود شده است .

در اطراف ایوان شمالی و جنوبی، به قرینه یكدیگر، ۲۴ دهانه، و در اضلاع شرقی و غربی، ۱۲ دهنه رواق در اطراف ایوان ها ساخته شده است . جلوی بسیاری از دهنه ها و رواق ها با دیوار یا شبكه های چوبی مسدود شده است . به غیر از صحن مزبور، این مسجد دارای دو حیاط كوچكتر در طرف جنوبی بوده. كه یكی- معروف به باغچه- به دبستانی تبدیل شده و دیگری حیاط منجلاب مسجد است . در میانه ضلع جنوبی صحن، ایوان جنوبی به ارتفاع ۴۰ و عرض ۲۵ متر با رواق ها و غرفه های دوطبقه كناری، و به قرینه آن در ضلع شمالی، ایوان دیگری است . بر پیشانی و زیر طاق این ایوان، مقداری كاشیكاری قدیمی دیده می شود و در پاكار طاق آن، كتیبه ای قرآنی به خط ثلث نوشته شده است .

تزیینات بنا

جبهه ایوان با طاقنماهایی نماسازی شده است . پوشش نیم گنبد و طاق گهواره ای ایوان شمالی، در دوره نسبتا جدید برداشته شده و با پوششی با مصالح جدید جایگزین شده است . پشت این ایوان، یكی از ورودی های مسجد قرار دارد كه بر بقایای كاشیكاری نمای خارجی آن، نام ناصرالدین شاه ثبت شده است . ایوان غربی صحن نیز مختصر كاشیكاری معرق دارد . در پاكار طاق این ایوان، كتیبه ای قرآنی به خط ثلث نگاشته و در پایان آن، تاریخ ۱۲۷۵ ه- ق قید شده است . ایوان شرقی نیز تقریبا با همان خصوصیات در پاكار دارای كتیبه قرآنی به خط ثلث است و در پشت سر آن، یكی از ورودی های مسجد قرار دارد كه به فلكه جلوی امامزاده شاهچراغ باز می شود . این سردر جدید است .

در پشت ایوان جنوبی و ضلع جنوبی مسجد، دو شبستان ستوندار، یكی بزرگ و دیگری كوچكتر، واقع شده است . شبستان بزرگ مسجد دارای پوشش كوتاه طاق و گنبد است كه بر روی ۲۴ ستون سنگی در ۴ ردیف ۶ تایی هركدام به ارتفاع ۵/۲متر قرار گرفته است . شبستان كوچكتردر شرق شبستان بزرگ قرار دارد و ستون ها و طاق های آن از سنگ و گچ ساخته شده است . شسبتان مسجد دارای محرابی كاشیكاری و نفیس است كه با نقوش هندسی و خطوط تزیینی از جنس كاشی معرق به رنگ های سیاه و زرد و فیروزه ای زینت یافته و در میانه آن ، لوحه ای واقع شده كه به طورحتم از جای دیگری به اینجا منتقل شده است .

بر روی این لوح ، اسامی دوازده امام و عبارات دیگری نوشته شده است . شبستان های مسجد در دوره های مختلف مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است . این بنا به شماره ۷۳ به ثبت تاریخی رسیده است .