هنرمند شیشه‌گر گفت: با رویكرد و نگرش ساكن و صرفا سنتی به مقوله هنر و صنایع‌دستی نمی‌توان «صنایع خلاق» تولید كرد، با این نوع نگاه اگر هنرمندی بخواهد كار جدیدی انجام دهد در مقابلش موضع می‌گیرند.
به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، مالكیت یا حقوق فكری به حقوقی گفته می‌شود كه به صاحبان آن حق بهره‌وری از فعالیت‌های فكری و ابتكاری انسان را می‌دهد و ارزش اقتصادی و قابلیت دادوستد دارد ولی موضوع آن شیء معین مادی نیست. حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی یا هنری یا مالكیت ادبی و هنری معروف به حق مؤلف یا حق تكثیر، حق اختراع، حقوق بر مشتری مانند سرقفلی حق تاجران و صنعتگران نسبت به نام، علائم تجارتی و صنعتی و اسرار تجاری معروف به مالكیت تجارتی و صنعتی از انواع مالكیت‌های فكری است
اموال فكری از اموال منقول هستند كه متضمن خلاقیت (ابتكار) و تخیل هستند و معمولاً به عنوان آفریده‌های فكری شناخته می‌شوند. حق تالیف و تكثیر (كپی رایت)، علائم تجاری، اسرار تجاری و حق اختراع‌ها از اقسام مالكیت فكری هستند.
مقررات مختلفی در ایران در مورد مالكیت فكری وجود دارد. «قانون ثبت علائم و اختراعات» مصوب ۱۳۱۰ و آئین‌نامه اصلاحی آن مصوب ۱۳۳۸ به حق مخترع و مالكیت فكری در حوزه صنعت و تجارت می‌پردازند. یك پیمان بین‌المللی معروف به «اتحادیه پاریس برای حمایت از مالكیت صنعتی و تجارتی و كشاورزی» مصوب ۱۸۸۳ كه ایران سال ۱۳۳۷ به آن ملحق شده، از دیگر اسناد قانونی ایران در این زمینه‌است. در زمینهٔ حق مؤلف و هنرمند نیز قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ و آئین‌نامه اجرائی آن مصوب ۱۳۵۰ در كنار «قانون ترجمه و تكثیر كتب و نشریات و آثار صوتی» مصوب ۱۳۵۲ از منابع قانونی در حقوق ایران در این زمینه‌است.
از نظر جهانی اما نتایج گزارش شاخص بین‌المللی حقوق مالكیت (IPRI) كه با بررسی وضعیت ۱۲۹ كشور جهان تهیه شده‌است، نشان می‌دهد رتبه ایران در تأمین حقوق مالكیت فكری از جایگاه ۱۰۷ در سال ۲۰۱۲ به ۱۰۸ در سال ۲۰۱۵ تنزل یافته‌است.
این رویه معمولا در كشورهای در حال توسعه به مساله ای عادی تبدیل شده است اما ایران برای نزدیك شدن به سطح جهانی در این زمینه همچنان در حال تلاش است. به همین منظور لایحه حمایت از مالكیت فكری، لایحه‌ای درباره مالكیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط با آن با ۱۱۸ ماده در بخش‌های مختلف مانند تعاریف، حقوق پدیدآورندگان آثار قابل حمایت مانند آثار ادبی، هنری، كتبی، شفاهی، شعر، ترانه، سرود، تئاتر، موسیقی و تجسمی در تیرماه ۹۸ تقدیم مجلس شد. این لایحه به انواع حقوق اعم از حقوق مادی شامل تكثیر، انتشار و حقوق معنوی مانند حق افشای عمومی اثر و حق حرمت اثر پرداخته است.
در مهر ۹۸ ماده ۶۶ این لایحه درباره حقوق مادی، ماده ۶۷ آن در رابطه با مدت حمایت، ماده ۷۰ درباره تكثیر ناپایدار، ماده ۱۰۴ درباره ثبت آثار، ماده ۱۰۸ درباره قلمروی اجرای این قانون، ماده ۱۱۷ درباره آیین‌نامه اجرایی قانون و ماده ۱۱۸ نیز درباره حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای در كمیسیون فرهنگی بررسی شد. اما این لایحه همچنان بر زمین مانده است.
سازمان جهانی مالكیت فكری ۲۶ آوریل (۶ اردیبهشت) را از سال ۲۰۰۰ برای توجه بیشتر به این مالكیت فكری روز جهانی مالكیت فكری نام گذاشته است.
در زمینه صنایع خلاق با هیاس حسینی استاد شیشه گری و عضو شورای داوری ارزشیابی شیشه گری در پژوهشكده وزارت میراث فرهنگی و دبیر علمی نمایشگاه آبگینه میراث ماندگار گفت و گو كردیم.
او متولد ۱۳۵۷ كرمانشاه و فارغ التحصیل رشته شیشه گری علمی و آزمایشگاهی از هنرستان پیام شهید، دارای مدرك درجه یك هنری از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران است و در ساخت نئون شاخه‌ای از شیشه‌گری كه امروزه در هنر معاصر جایگاه ویژه ای دارد، ماهر است.
حسینی ۲ سال دوره طراحی فیگوراتیو را در باكو نزد خانم سونا نقیوا و همچنین ۲ سال دوره مجسمه سازی را نزد مهدی صمدی (|هنرمند مجسمه ساز تبریزی و مدرس در آكادمی هنر آذربایجان) و دوره های شیشه گری حرارت مستقیم (flameworking ) و تكنیك های نوین آن را زیر نظر اساتید مجرب دنیا گذرانده است.
آگاهی عمومی از هنر و صنایع‌دستی زیرساخت اصلی صنایع‌خلاق است
هیاس حسینی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: صنایع‌خلاق نیازمند زیرساخت‌های فكری، فرهنگی و قوانین و نهادهایی پویا و منعطف و اصلاح پذیر است كه حتی اگر به زیان‌ِ بخشی از جامعه هم باشد، همگان باید به ضرورت وجود و تدوام و عملكرد آن ایمان داشته باشند. این زیرساخت ها و نهادها باید این ظرفیت و ویژگی را داشته باشند كه اگر اشتباه هم عمل كند، قواعد خود را اصلاح، ارتقا و به روز كنند.
هنرمند شیشه‌گر تصریح كرد: در مالكیت فكری، وجود نهاد قانونی مانع از برخوردهای قهری و پلیسی با مسأله كپی رایت (Copy Right) می‌شود، در این زمینه برخورد پلیسی فایده چندانی هم ندارد، در نبود قانون و نهاد قانونی، روند به این شكل می‌شود كه اگر فردی اثری را كپی كرد صاحب اثر برای احقاق حقوق باید شكایت كند كه شاید نتیجه آن در نهایت به مصالحه و سازش ختم شود.
وی اظهار داشت: وجود نهاد قانونی جامع، مقتدر، متمركز و متولی حوزه صنایع‌دستی كه اكنون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مسئولیت آن را برعهده دارد، می‌تواند از تشتت تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و موازی‌كاری ها در حوزه صنایع خلاق در بخش صنایع دستی جلوگیری كند.
هنرمند شیشه‌گر ارتقای آگاهی مردم از هنر و صنایع دستی را لازمه شكل‌گیری زیرساخت صنایع خلاق در این حوزه دانست و افزود: یك استادكار صنایع‌دستی به‌شدت تحت چارچوب و ضوابط القایی برای حفظ و رعایت سنت‌هاست و جامعه امروزی ما هم هنوز با همین ذهنیتِ حفظ سنت‌ها زندگی می‌كند و اگر هنرمند آن را رعایت نكند از جامعه رانده می‌شود و آثارش پذیرفته نمی‌شود؛ زیرا مردم هنوز هنرهای سنتی مانند فرش، گلیم، سفال و سرامیك را نام می‌برند و آشنایی چندانی با صنایع خلاق ندارند.
نمی‌توان با نگاه دوران گالیله به جهان نگریست
حسینی اظهار داشت: دیگر نمی‌توان با نگاه دوران گالیله به جهان نگریست، جهان پیرامون ما تغییر كرده دوران فلسفه‌های باستانی تمام شده، اتفاقا هنرمندان به دلیل قدرت تخیل و تحقیق دانش و هنر، باید پیش‌روتر از جامعه زمان خود به جهان بنگرند، بیاندیشند و حركت كنند.
حسینی گفت: در مقایسه استادكاران مكانیك و استادكار شیشه‌گری، اولی به دلیل آنكه با دنیا و ابزار امروز دچار آگاهی، دریافت و تجربه به شناخت به روز رسیده، خیلی بهتر و آسان‌تر با مشتری و مخاطب صحبت می‌كند اما استادكار شیشه‌گری كه با همان نوع ادبیات ۶٠ سال پیش كه به یاد دارد صحبت می‌كند، این توانایی را ندارد.
از تجدد فقط ظواهر آن وارد جامعه شده است برای رسیدن به حد غایی توسعه فرهنگی و توسعه صنایع خلاق در جامعه باید مراحل مختلف تكامل، گذار و عبور از سنت تا مدرنیته به ترتیب و كامل طی شود. این عدم ترتب و تكامل در روند آموزش و توسعه صنایع‌دستی به وضوح دیده می‌شود.
وی گفت: در جامعه شهری امروزی مردمی را می بینید كه ظواهر مدرن مانند آخرین مدل خودروهای پیشرفته را سوار می‌شوند، اما از چراغ قرمز عبور می‌كنند، به خط عابر پیاده بی‌توجه هستند، در خیابان زباله می‌ریزند، بدون توجه به فرهنگ شهرنشینی و آپارتمان‌نشینی، هیچ تعامل و سازگاری با همسایگان خود در یك مجموعه آپارتمانی را ندارند.
باید به هنرستان برگردیم
حسینی با انتقاد از احداث و رشد كمی و بی‌رویه دانشگاه‌های صنایع‌دستی در كشور افزود: در ایران پنج برابر كشورهای پیشرفته دانشگاه احداث شده است، آموزش داده می‌شود، اما شغل ایجاد نشده دانشجو به جای ورود به صنعت، هنر و تولید به استاد دانشگاه می‌شود؛ اساتید جوانی كه تجربه و شناخت ندارند، مهمتر اینكه تخصص هم ندارند كه بتوانند تحول علمی و پژوهشی ایجاد كنند.
هنرمند شیشه‌گر گفت: صنایع‌دستی اصلا به دانشگاه نیاز ندارد همه چیز در هنرستان است؛ البته هنرستان در كشور ما احداث شد، اما بیشتر آموزش‌های دروس فنی از برق و الكترونیك و مكانیك در آن آموزش داده می‌شود، كسی را سراغ دارید كه از واژه هنرستان برداشت محلی برای آموزش هنر داشته باشد.
هنرجوی هنرستان بدون طی مرحله تجربه و شناخت وارد رشته دانشگاهی صنایع‌دستی می‌شود و چون بازار كار ندارد مجبورش می‌كنند تا كارشناسی ارشد و دكترا هم تحصیل كند، حال آنكه این خانم یا آقای دكتر پس از فارغ التحصیلی دیگر حاضر نیست پشت میز كار خراطی و سفال‌گری بنشیند.
حسینی بیان كرد: باید یك بار در تاریخ آموزش هنر و صنایع‌دستی این روند را اصلاح كنیم، بایستیم یك جراحی دردناك انجام دهیم به دوران هنرستان برگردیم. باید برای آغاز آموزش به سن هنرجو توجه كنیم، در كشورهای پیشرفته انتخاب و آموزش هنر از سنین كودكی و نوجوانی آن هم با تحلیل روحی و روانی و علاقه كودك آغاز می‌شود، حتی تورهای بازدید كارگاه‌های هنر و صنایع‌دستی برگزار می‌شود تا كودك با چشم باز و علاقه و تجربه محیط مسیر و آینده هنری خود را انتخاب كند و پدر و مادر و مربی راهنما و حامی می‌شوند؛ هر چند خیلی دیر اما در كشور ما هم چند سالی این شیوه آغاز شده است.
شرایط اقتصادی و اجتماعی روی هنرمند و هنرور و آثارشان اثر می‌گذارد
حسینی گفت: فرهنگ دارای دو حالت ایستا و پویاست كه با توجه به مناسبات و اتفاقاتی كه رخ می‌دهد و تجربه‌ای كه به دست می‌آید هنرمند و مخاطب هنر به شناخت می‌رسند. میان هنرمند و هنرور تفاوت و فاصله وجود دارد، هنرمند در حوزه هنر/ Art كار می‌كند، اما هنرور در بخش مهارت یا صنعت/ Craft فعالیت می‌كند. از طرفی مخاطب هنرور دقیقا با این سوال مواجه است كه اثری كه با مهارت Craft تولید شده از كجا شروع و به كجا ختم می‌شود؛ كه یك سوال تكنیكی است، اما در هنر (Art) تكنیك مهم نیست، بلكه مفهوم اثر هنری خیلی اهمیت دارد.
هنرمند شیشه‌گر اظهار داشت: در كشور ما هنوز تفاوت بین دو مفهوم یادشده و هنرمند و هنرور مشخص نیست. در هر دو این حوزه‌ها تكنیك، شرایط زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی هنرمند و هنرور و محیط پیرامونی كه روی او اثر می‌گذارد.
در حال حاضر بیشتر استادكاران در حوزه صنایع‌دستی (Craft) فعال هستند؛ حتی شرایط محیط‌زیست به اجبار روی آنها تاثیر گذاشته است. البته مثلا شرایط محیط‌زیستی روی هنرمندان میناكاری اصفهان تاثیر نگذاشته، بلكه با تكرار محصولی كه در میدان نقش جهان بارها دیده و تجربه كرده‌اند آثار خود را تولید می‌كنند و این روند تكرار به مرور، ارزش آثار كپی را از اصل آن ضعیف‌تر می‌كند.
هنرمند شیشه‌گر گفت: آیین و سنت را نمی‌توان دقیقا مانند همان صورت و شكلی كه بوده حفظ كرد، مثلا در زندگی شهری دیگر نمی‌توان عروس را سوار بر اسب به جشن آورد. بلكه خودرو جایگزین اسب شده است؛ در طراحی منازل هم باید اصول و تطابق را رعایت شود اما هنوز بسیاری از مردم در كنار میز و مبلمان مدرن و كلاسیك خود در كنار وسایل الكترونیك، صنایع‌دستی سنتی مانند قلم‌كاری استفاده می‌كنند كه هیچ همخوانی ندارد.
هنری كه تفاوت در شناخت ایجاد نكند آب در هاون كوبیدن است
حسینی تاكید كرد: اساسا هنر برای شناخت ایجاد شده و شكل گرفته است؛ ما هنر گذشته را مطالعه و مرور و تجربه می‌كنیم تا شرایط امروز را بشناسیم؛ گذشته را به هیچ عنوان نمی‌توان دور بیاندازیم، اما به نسبت تجربه از هنر، تفاوت دیروز و امروز را درك می‌كنیم، كه دقیقا نقطه تفاوت و تمایز هنر با علم و فلسفه است.
هنرمند شیشه‌گر گفت: شناخت عامل اصلی رشد و پیشرفت انسان و جامعه است، اما در ٨٠ سال گذشته این نگاه وجود نداشت كه صنایع‌دستی تجربه‌ای است كه به شناخت منجر می‌شود.
وی اظهار داشت: باید برای حركت به سوی توسعه صنایع خلاق زیرساخت قانونی و فرهنگی و اجتماعی آن فراهم شود؛ پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آثار هنری ایران را به كشورهای غربی می‌بردند تا پُز قدمت و پیشینه فرهنگ و تمدن ایران را بدهند، بعد هم فقط اصرار بر این است كه صنایع‌دستی تولید و به كشورهای جهان صادر شود تا برای كشور ارز آورد.
حسینی با تاكید بر اینكه «هنرمند باید دنیای امروز را بسازد» بیان كرد: هنرمند مواد اولیه سازنده یك اثر هنری را تجربه می كند و به شناختی می‌رسد كه با شناخت او از همان مواد و همان محصول در ٢٠ سال پیش هم بسیار متفاوت است، اگر چنین نباشد و با شناخت انسان ٢هزار سال پیش یكسان باشد كه آب در هاون كوبیدن است.