پژوهشگر و مدرس پرنده‌نگری گفت: ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی، در هر چهار فصل میزبان گونه‌های مختلف پرندگان است از این نعمت ویژه و موهبت خدادادی برای رونق «پرنده‌نگری»، جذب گردشگر و توسعه صنعت گرشگری باید به صورت مطلوب استفاده كنیم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، پرنده نگری (Bird watching) از شاخه‌های طبعیت‌گردی و بوم‌گردی است و با پرنده‌شناسی متفاوت است. یك پرنده‌نگر بدون هیچ‌گونه تصرف و دخالت در زندگی طبیعی پرندگان تنها به تماشای آنها در طبیعت می‌پردازد، اما یك پرنده‌شناس بر مبنای تحقیق علمی از نزدیك به بررسی ژنتیك، عادات و رفتار گونه های مختلف پرندگان می‌پردازد.
پرنده‌نگری لذت مشاهده پرندگان، بدون تماس و لمس پرنده‌ها در زیستگاههای طبیعی آنها است؛ در این شیوه، مخاطبان به رصد پرندگان پرداخته و از تماشای آنها لذت می‌برند. امروزه پرنده‌نگری پرطرفدارترین شاخه گردشگری مبتنی بر طبیعت در جهان است كه علاوه بر جذب گردشگر و جلب توجه اقشار مختلف جامعه در حفاظت از زیستگاههای طبیعی پرندگان نقش مهمی ایفا می‌كند.
طبیعت‌گردی اصول و قواعدی بر مدار احترام به منابع‌طبیعی، حیات‌وحش و محیط‌زیست دارد و آداب پرنده‌نگری علاوه بر همه اینها تاكید دارد گردشگری كه وارد طبیعت می‌شود نباید به لانه پرندگان نزدیك شود، نباید به تخم پرنده دست بزند، نباید در تغذیه آنها دخالت كند، نباید از ایجاد صدا برای جذب پرنده استفاده كند و یا آرامش آنها را به هم بزند.
در حال حاضر پرنده‌نگری حتی به عنوان یك صنعت در بیشتر كشورهای جهان رونق پیدا كرده و افراد برای گذران اوقات فراغت به تماشای پرندگان می‌پردازند و اگر حرفه‌ای‌تر باشند از آنها عكاسی هم می‌كنند، بر همین اساس در بسیاری از كلان‌شهرها اماكن مدیریت‌شده برای تفرج و تماشای پرندگان و بهره‌گیری از ظرفیت بالقوه آنها در تحقیقات، آموزش و گذران اوقات فراغت، احداث می‌كنند.
شهر تهران به عنوان یك كلان‌شهر از تنوع زیستی بسیار غنی برخوردار است؛ باغ‌ها، بوستان‌های جنگلی، مناطق كوهستانی شمال تهران، تپه‌های سوهانك، تلو و پارك پردیسان در داخل شهر و رود دره‌ها، اصلی‌ترین زیستگاههای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری پایتخت بویژه پرندگان هستند. منطقه حفاظت شده جاجرود، پارك‌های ملی سرخه‌حصار و خجیر و تالاب‌های مصنوعی شهری مانند دریاچه شهدای خلیج‌فارس (چیتگر) نیز از عرصه‌های جاذب پرندگان محسوب می‌شوند كه از سال گذشته سایت‌های پرنده‌نگری توسط شهرداری تهران در این منطقه از غرب تهران ایجاد شده است.
به نظر می‌رسد آشنایی شهروندان با انواع گونه‌های پرندگان بومی و مهاجر و نحوه زیست آنها از قبیل زیستگاه، آشیان‌گزینی، تغذیه، زادآوری و بیان اهمیت و ارزش زیست محیطی پرندگان و نقش آنها در اكوسیستم‌های شهری و مهمتر از همه آرامش روحی و روانی ناشی از مشاهده پرندگان در شهری شلوغ و آلوده علاوه بر آن كه می‌تواند مفرح و آرامش بخش باشد، می تواند منجر به رونق پرنده‌نگری و گردشگری در طبیعت شود.
پرنده‌ها همیشه هستند، ما كم دقت شدیم
پرویز بختیاری پژوهشگر و فعال محیط‌زیست، پرنده‌نگر و مولف كتاب پرنده‌های شهر تهران در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: پیدا كردن و تماشای خزندگان یا حشراتی مانند پروانه دشوار است و به راحتی امكان آن وجود ندارد؛ مثلا پروانه‌ها بیشتر در بهار دیده می‌شوند، اما پرنده‌ها همیشه هستند، افراد هر زمان كه اراده كنند می‌توانند پرنده‌ها را ببینند، موقعیت جغرافیایی و اقلیمی ایران به گونه‌ای است كه هر زمان در تابستان و زمستان اراده شود می‌توان پرنده‌نگری كرد.
بختیاری افزود: پرنده‌نگر در ایران خیلی خوش‌شانس است كه در تمام فصول سال می‌تواند پرنده‌نگری كند چون گونه‌های متنوع آنها همیشه در سرزمین ما حضور دارند و موقعیت سرزمین ما به شكلی خاص است و هر زمان تصمیم بگیریم می‌توانیم پرنده‌ها را ببینیم این یك نعمت و موهبت خدادادی است و باید از این موهبت برای توسعه پرنده‌نگری و جذب گردشگر استفاده مطلوب كنیم.
مدرس پرنده‌نگری خاطرنشان كرد: پرنده‌ها همه‌جا هستند،حتی داخل شهرهای شلوغ؛ دیدن آنها فقط كمی دقت و آشنایی می‌خواهد، كار خیلی سختی نیست كافی است به نزدیكترین پارك محل سكونت خود مراجعه كنید حتما گونه‌ای از پرنده را خواهید دید. در زمانی خاص تنوع بیشتر و پرندگان خاص‌تر وجود دارند، اما در فصول و زمان معمولی هم بالاخره پرنده‌های معمولی دیده می‌شوند
فقط ردپای گردشگر باید در طبیعت بماند
بختیاری با بیان اینكه پرنده‌نگری یك از شاخه‌های گردشگری در طبیعت یا بوم‌گردی است، گفت: اگر چه واژه پرنده در عبارت پرنده‌نگری سبب شده برخی سازمان حفاظت از محیط زیست را متولی آن می‌دانند، اما در حقیقت این رشته یكی از شاخه‌های گردشگری است و تابع اصول و ضوابط گردشگری در طبیعت است و رعایت همه قوانین اكوتوریسم و بوم‌گردی برای آن الزامی است.
اصول طبیعت‌گردی تاكید دارد كه وقتی گردشگر وارد محیط طبیعت می‌شود و بازمی‌گردد فقط ردپای او باید باقی بماند. همه قواعد الزامی در طبیعت گردی برای حفاظت از محیط زیست در پرنده نگری باید رعایت شود.
وی با بیان اینكه پرنده‌نگری هم در چارچوب گردشگری مسئولانه قرار دارد، تاكید كرد: پرنده‌نگر به عنوان یك طبیعت‌گرد حق ندارد به گیاهان آسیب بزند، و برای حیوانات و پرندگان اضطراب، وحشت و احساس خطر ایجاد كند، حق ندارد به آشیانه پرندگان دست بزند، غذای اضافه به آنها بدهد یا جوجه‌های آنها را بردارد.
انتظار و جست‌وجو، جذابیت پرنده‌نگری است
بختیاری افزود: پرنده‌نگری اصلا دشوار نیست، ابزارهایی مانند دوربین و تلسكوپ برای پیدا كردن پرنده‌ها و بهتر دیدن، به پرنده‌نگر كمك می‌كند، حركت پرنده، صدا و آواز پرنده هم بسیار كمك كننده است؛ البته تاكسیدرمی (خشك‌شده و مجسمه) پرندگان را هم می‌توان در موزه‌ها به سهولت تماشا كرد و با پرندگان آشنا شد، اما لذتی ندارد و جذاب نیست.
وی جست‌وجو و انتظار، را از جذابیت‌ها و زیبایی‌های پرنده‌نگری و تماشای پرنده در دل طبیعت دانست و افزود: یك گردشگر و پرنده‌نگر وقتی با هدف پرنده نگری وارد طبیعت می‌شود، هر صدا و آوازی را می شنود تلاش می‌كند حدس بزند كدام گونه از پرنده است و زمانی كه میان بوته‌ها و روی شاخه‌ها پرنده صاحب صدا را می‌نگرد، از یافته خود لذت می‌برد، این راز و جاذبه پرنده‌نگری است.
پرنده‌نگری نسبت به سایر شاخه‌های گردشگری ارزان‌تر است
بختیاری خاطرنشان كرد: پرنده‌نگری و تجهیزات مورد نیاز آن به نسبت بسیاری از شاخه‌های گردشگری و تفریحات و ورزش‌هایی مانند اسكی، كوهنوردی گران نیست، برای شروع پرنده نگری یك دوربین، یك كتاب راهنما و یك دفترچه یادداشت نیاز است كه تهیه آن هم ارزان و هم آسان است، البته پرنده‌نگرهای حرفه‌ای چون علاقه به ثبت تصویر پرنده دارند دوربین عكاسی هم می‌خرند، و تصویر مستند پرنده را می‌توانند در گزارش‌ها، مقالات و كتاب‌ها استفاده كنند.
تاج طلایی كوچكترین پرنده خاورمیانه
«تاج طلایی» كوچكترین پرنده خاورمیانه میهمان پاییز و زمستان
بختیاری با اشاره به گروه‌بندی پرندگان گفت: بخشی از پرندگان مهاجر بهار و تابستان ایران هستند، هم اكنون می‌توان بادخورك ها را كه پرنده‌های جالبی هستند در آسمان تهران تماشا كرد؛ آنها بهار تا اواسط تابستان اینجا هستند و حدود مرداد ماه به سمت آفریقا مهاجرت می‌كنند حتی از خط استوا هم پایین‌تر می‌روند.
پژوهشگر و مدرس پرنده‌نگری افزود: پرندگانی مانند زنبورخوار، سبزه قبا، پری‌شاهرخ، كوكو هم از گروه پرندگانی هستند كه بهار و تابستان پیش ما می‌آیند، نیمه دوم سال به آفریقا و برخی دیگر مانند زردپر سرسیاه به هندوستان كوچ می‌كنند.
بختیاری بیان كرد: گروه دیگری از پرندگان هم فقط پاییز و زمستان به كشور ما می‌آیند، تاج طلایی كوچكترین پرنده خاورمیانه را در بهار و تابستان نمی‌توان دید. این پرنده فقط در نیمه دوم سال به ایران می‌آید و تا نیمه كشور به سمت پایین هم ممكن است پراكندگی داشته باشد.
كارشناس آشنایی با پرندگان افزود: تاج‌طلایی‌ها در اطراف البرز و زاگرس، در تهران، مشهد و شاهرود و مناطقی در این مدار دیده می‌شوند، اما معمولا به مناطق گرمسیری جنوب نمی‌رود و با آمدن بهار به همراه خانواده اردك‌ها و مرغابی‌سانان از ایران كوچ می‌كنند.
زاغ بور پرنده بومی و انحصاری ایران
ایران میزبان انواع پرندگان در چهار فصل
بختیاری افزود: با توجه به موقعیت جغرافیایی، ایران در هر چهار فصل میزبان گونه‌های مختلف پرندگان است، البته گروهی از پرندگان هم بومی سرزمین ایران هستند و همیشه دیده می‌شوند، این گروه هم كمك می‌كنند كه گردشگران و پرنده‌نگران هر زمان و تقریبا در هر جایی كه اراده كنند، شانس دیدن پرنده را داشته باشند.
مدرس پرنده‌نگری اظهار داشت: گروه دیگری از پرندگان مهاجر عبوری هستند اوایل پاییز به ایران می‌آیند، یكی دو هفته در برخی از شهرها و بخش‌هایی از كشور اقامت دارند و بعد از سرزمین ما عبور می‌كنند و به مناطق دیگر جهان می‌روند و در زمان برگشت هم تقریبا زمان نوروز مدتی در كشور دیده می‌شوند و دوباره به راه خود را ادامه می‌دهند.
ثبت و شناسایی بیش از ۲۰۰ نوع پرنده در تهران
بختیاری بیان كرد: حدود هشت سال پیش زمانی كه كتاب پرندگان تهران را تدوین می‌كردیم كارهای جزیی و مداوم خوبی انجام دادیم، هر سال همه پرنده‌های متنوعی را در جاهای مختلف تهران مرور و تصاویر آنها را مستند و ثبت و ضبط می‌كردیم، آن زمان تنوع پرندگان تهران حدود ۱۸۰ گونه ثبت شد، اما در حال حاضر در تهران با همه شلوغی‌ها و آلودگی‌هایی كه به آن مبتلا شده، بیش از ۲۰۰ (حدود ۲۱۰ گونه) پرنده شناسایی شده، كه در فصل‌های مختلف قابلیت دیده و ثبت شدن را دارند.
مدرس پرنده‌نگری افزود: نه تنها اطراف بلكه داخل شهر تهران تنوع و ظرفیت پرنده‌نگری خوبی وجود دارد، در تالاب‌ها و جنگل‌های زیبای اطراف پایتخت، پرنده‌های خاص و جذاب را به راحتی می‌توان دید اما در داخل شهر هم این امكان وجود دارد، فقط باید كمی بیشتر درباره پرنده‌ها مطالعه داشته باشیم و به صدای آنها دقیق‌تر گوش كنیم و به اطراف خود به بر روی سیم های برق ، لبه نرده ها به آسمان و لابه‌لای درختان در پارك‌ها و بوستان‌ها با دقت نگاه كنیم.