گنبد كبود مراغه

گنبد كبود مراغه  از بناهای دورهٔ سلجوقیان در شهر مراغه می‌باشد.این گنبد كه در بین عوام به اسم مقبره مادر هولاكو خان شهرت دارد، در فاصله سال‌های ۵۸۲ تا ۶۵۶ هجری قمری ساخته شده است. گنبد كبود در ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.در فاصله چند متری از این گنبد، برجی تاریخی وجود دارد كه به برج مدور مشهور است و همانند نامش از ساختاری استوانه‌ای تشكیل شده است. البته از نگاه یك بازدیدكننده عادی، زیبایی گنبد كبود بسیار بیشتر از برج مدور است و تزیینات به‌ كار رفته در آن بسیار چشم‌نواز هستند. از لحاظ بازسازی نیز گنبد كبود شرایط بهتری دارد.

تزیینات بنا

تزیینات به‌كار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بناهای دورهٔ سلجوقیان وایلخانان مغول كم‌نظیر است. دربارهٔ زمان احداث گنبد كبود نظرات دیگری نیز وجود دارد.عده‌ای آن‌را مربوط به‌زمان مغول می‌دانند و عده‌ای تاریخ بنای برج را مربوط به قبل از هلاكوخان ذكر كرده‌اند.از كتیبهٔ گچبری‌شدهٔ داخل سردابه احتمال می‌رود گنبد كبود به‌عنوان یك برج مقبره ساخته شده‌باشد؛ به‌همین دلیل این گنبد به قبر مادرهلاكوخان نیز شهرت یافته‌است. كلماتی همچون «الله»، «والحمد» و … با فرم‌های مختلف به‌خط كوفی و به روش‌های استامبی از عناصر تزیینی نقش‌بسته بر دیواره‌های سردابهٔ برج می‌باشند.

تزیینات بدنهٔ بیرونی گنبد كبود به‌شكل قطاربندی و فرم‌های هندسی و سه ردیف مقرنس ساده‌است و دیوارهای داخلی آن دارای تزیینات نقاشی به‌رنگ فیروزه‌ای بوده كه در گذر زمان از بین رفته و فقط بخش كمی از آن‌ها باقی مانده ‌است.

معماری بنا

گنبد كبود ده پهلو است و دارای گنبدی مخروطی بوده كه در گذر زمان از بین رفته‌است. این گنبد از دو بخش سردابه و اتاق اصلی تشكیل شده‌است.گنبد كبود از نظر تركیب كلی مشابه سایر مزارهای موجود در مراغه است و شامل شبستانی مرتفع بر زیربنایی از سنگ می‌شود كه سردابی در آن قرار دارد. در ساخت این بنا از آجر‌های سرخ‌رنگ و كاشی‌های فیروزه‌ای استفاده شده است و در بخش‌های مختلف آن نیز سنگ‌های سفید به‌ چشم می‌خورد.

اطلاعات زیادی در خصوص معمار گنبد كبود در دست نیست. این برج، ساختاری ۱۰ ضلعی دارد و پهلوهای آن دارای طاق‌نما و حاشیه‌كاری دندانه‌ای است و در كناره آن‌ها پایه‌های ستون‌مانندی به چشم می‌خورد. این پایه‌ها مانند سطح بیرونی طاق‌نماها، با تزییناتی مركب از آجر و سفال و كاشی فیروزه‌ای رنگ در طرح‌های هندسی، به‌شكل بدیعی آرایش شده‌اند. این بنا مملو از تزیین است؛ به‌طوری كه «آرنولد تالبوت ویلسون» در سفرنامه‌اش می‌نویسد:

تزیین گنبد كبود بیش از اندازه است و اهمیت تزیین در اینجا بر سبك ساختمان ارجحیت دارد.

مرمت و بازسازی

در طول سال‌های گذشته تلاش‌های بسیاری برای بازسازی محوطه این بنا صورت گرفته است؛ ولی اغلب آن‌ها بی‌نتیجه بوده‌اند. بازسازی این بنا از سال ۱۳۹۵ هجری شمسی شروع شده؛ اما هنوز مرمت آن به‌دلایل مختلف به اتمام نرسیده است و به همین دلیل بازدیدكنندگان نمی‌توانند از داخل این بنا دیدن كنند.

به‌‌دلیل قرارگیری گنبد كبود و برج مدور در مركز مراغه، ساختمان‌های مختلفی اطراف آن را پوشانده‌اند و از بخش‌های مختلف شهر، دید زیادی نسبت به آن‌ها وجود ندارد و در واقع این دو اثر تاریخی در مكانی محفوظ قرار گرفته‌اند. تفاوت معماری و زیبایی گنبد گبود و برج مدور، اطلاعات بسیاری را فاش می‌كند. بر اساس كتیبه برج مدور كه به زبان كوفی نوشته شده است، این برج در سال ۵۶۳ ساخته شده و تنها با گذشت چند سال از آن اثر دیگری به‌ نام گنبد كبود در كنار آن احداث شده است. شیوه معماری و تزیینات به‌ كار رفته در آن‌ها بسیار تفاوت دارند و بر این اساس در فاصله زمانی مذكور تغییرات بسیاری در شیوه معماری صورت گرفته است.

نحوه دسترسی

آدرس : استان آذربایجان شرقی، مراغه، خیابان اوحدی، خیابان موسوی

مراغه را بشناسیم
شهرستان مراغه از شهرهای استان آذربایجان شرقی می باشد كه بعد از تبریز كه مركز آذربایجان شرقی است، بزرگترین شهر این استان محسوب می شود. مراغه شهری سرسبز و مملو از درختان قدیمی می باشد. شهر مراغه از شهرهای كوهستانی می باشد از این رو دارای زمستان هایی سرد و تابستان هایی مطبوع و معتدل و خنك می باشد. شهر مراغه را می توان از شهرهای تاریخی ایران دانست دارای بناهای تاریخی معروفی می باشد كه نشان از قدمت و اهمیت این شهر دارد. از مهمترین آثار و بناهای تاریخی این شهر می توان به گنبد كبود مراغه اشاره كرد. این بنا در میان شهر قرار دارد و خارج از شهر نیست و به راحتی شما می توانید با گشت زنی در شهر به این بنا سر بزنید.

مراغه شهر گنبدهای تاریخی
اگر به شهر مراغه بروید در جای جای این شهر می توانید آثار تمدن و بناهای تاریخی آن را ملاحظه كنید. این شهر طبق اسناد تاریخی دارای هفت گنبد تاریخی می باشد كه متاسفانه از این هفت گنبد تنها چهار گنبد باقی مانده است كه آنها هم نیاز به مراقبت و بازسازی بسیاری دارند. این چهار گنبد هم به نوبه خود نمونه های شاهكاری از معماری می باشند. گنبد كبود، گنبد سرخ، برج مدور و گنبد غفاریه می باشد. قدیمی ترین گنبد، گنبد سرخ می باشند كه قدمتی 900 ساله دارد و سبك معماری آن آذری است و از نظر آجركاری می توان گفت شاهكار معماری در جهان محسوب می شود.

گنبد كبود مراغه هم از بناهایی است كه از نظر زیبایی نسبت به دیگر گنبدها برتر می باشد و در كنار آن برج مدور قرار گرفته است كه یادگار دوران سلجوقی می باشد. چهارمین گنبد، گنبد غفاریه می باشد كه در اواخر دوره ایلخانی و زمان حكومت ابوسعید بهادرخان در مراغه ساخته شده است. هر یك از این بناها دارای ویژگی ها و معماری خاصی است و تاریخچه عظیمی را با خود به همراه دارد و یادگاری از دوران كهن ایران می باشند. در این مقاله می خواهیم درباره یكی از این گنبدها، یعنی گنبد كبود بیشتر صحبت كنیم و به توصیف آن بپردازیم تا بیشتر با این شاهكار زیبایی معماری دوران سلجوقی آشنا شویم.

هدف از ساخت گنبد ها چه بود؟
در دوره های پس از ورود اسلام به ایران آرامگاه های افراد مهم، مانند اولیای مذهبی، شاهان، افراد مشهور را به شیوه ای خاص بنا می كردند تا این افراد از دیگر افراد جامعه شناخته شوند و مقبره آنها به عنوان زیارتگاهی محسوب شود. در دوران سلجوقی (قرن 5-6) ساخت این مقبره ها به اوج خود رسید و مقبره های بسیاری را در شهرهای تحت سلطه خود بنا می كردند. یكی از شهرهایی كه دارای مقبره هایی باشكوه می باشد، شهر مراغه است كه سازه هایی زیبا كه معماری اصیل و خیره كننده ایرانی را درخود جای داده است. این مقبره با نام گنبد امروزه شناخته می شوند و برای مثلا گنبد كبود مراغه را، مقبره مادر هلاكوخان می نامند. دیگر گنبدها هم به همین نحو  مقبره انسان های شناخته شده بین مردم می باشد.

 گنبد كبود ده پهلو است و دارای گنبدی مخروطی بوده كه در گذر زمان از بین رفته‌است

تاریخچه مختصری از گنبد كبود مراغه
همانطور كه گفته شد، گنبد كبود یكی از آثار مشهور شهر مراغه می باشد. هر بنای تاریخی دارای تاریخچه ای می باشد كه حكایت از زمان ساخت و معمار و دوره آن دارد و با خواندن این تاریخچه متوجه می شویم كه بنا برای چه منظوری ساخته شده است.

 گنبد كبود مراغه از بناهایی است كه از نظر زیبایی نسبت به دیگر گنبدها برتر می باشد

در شهر مراغه پنج مزار مشهور وجود دارد كه گنبد كبود سومین آنها می باشد و منتسب به مادر هلاكوخان می باشد كه البته چندان از سوی باستان شناسان تایید نشده است و به نقل از مردم از روزگار گذشته تا به امروز به آرامگاه مادر هلاكو شناخته می شود. این سازه، برجی كبود رنگ، به واسطه كاشی كاری های روی آن، می باشد و برای همین هم به این نام شناخته می شود؛ هر چند امروزه از كاشی های اثر زیادی باقی نمانده است. شكل این برج به صورت یك منشور ده وجهی می باشد. كناره های این برج دارای طاق نما همراه با حاشیه كاری و دندانه است و در گوشه های آن پایه هایی مانند ستون قرار دارد. در قسمت بالایی این برج هر طاق نما دارای سه ردیف مقرنس می باشد كه كاملا دیده می شود و با كاشی های فیروزه ای كه بر دیواره گنبد كار شده است، تزئین شده است. این گنبد نیز مانند دیگر مزارها دارای شبستان و سردابی در میان آن است.

خط نوشته های روی دیواره های گنبد كبود مراغه
یكی از زیبایی هایی كه در این گنبد و برج دیده می شود كه آثاری از آن به جای مانده ولی متاسفانه بخش اعظم آن از بین رفته است، نوشته هایی از آیات قرآن می باشد كه بر روی گچبری های آن روی دیواره ها دیده می شود. این نوشته های دور تا دور در زیر گنبد و در حاشیه پهن با خط نسخ زیبا آیه های سوره 67 ام از قرآن یعنی سوره ملك نوشته شده است. همچنین كلماتی مانند "الله" و "والحمد" با شكل‌ها و صورت های مختلف بر روی دیوار ها نقش بسته است.

بازدید از گنبد كبود مراغه
یكی از ویژگی هایی كه گنبد كبود مراغه دارد این است كه در محلی كه قرار دارد شما می توانید از برج مدور هم دیدن كنید. این گنبد در خارج از شهر قرار ندارد و شما به راحتی می توانید به این مكان تاریخی دسترسی داشته باشید و در بازه زمانی صبح الی عصر از این مكان دیدن كنید و با یكی از باشكوه ترین مقبره ها آشنا شوید. نكته ای وجود دارد، این سازه در گذشته دارای گنبدی مخروطی شكل بوده است كه امروزه آن گنبد از بین رفته است و در حال مرمت می باشد كه این خود باعث بسته شدن درب ها برای بازدید از این بنا شده است.