مسجد خسرو شیر سبزوار زیباترین معماری عصر ایلخانیان بوده است. از این مسجد در حال حاضر چیز عمده ای باقی نیست اما آنچه هست آنقدر زیبا ، متناسب و چشم نواز است كه هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. تجلیات فرهنگی و هنری در جای جای این مسجد به چشم می خورد. این بنای آجری مسجدی بوده است .دارای دو ایوان و نیز شبستانهای بزرگ و وسیعی كه جمعیت زیادی ر ا در خود جای می داده است. بررسی هنر معماری در مسجد خسرو شیر نشان می دهد كه معماری خراسان پس از حمله مغول ، در اوایل قرن ۸ دوباره احیا شده است. هنرمندان تازه نفس ، با ذوق و عاشق و شیفته زیبایی جای خالی پدران خود را در این رهگذر پر می كنند.
جلوه های فنی ، فرهنگی و زیبایی های ناشی از اندیشه هنری در مسجد خسرو شیر دارای همان صلالت و ویژگیهایی است كه در گنبد سلطانیه بكار رفته است آنچنانكه كه می توان این دو اثر هنری را با هم مقایسه كرد.
این مسجد در ۱۰۰ كیلومتری شمال غرب شهر سبزوار و در نزدیكی روستای خسروشیر واقع شده است.در حال حاضر از این مسجد فقط ۲ دیوار جانبی ایوان آن باقی مانده است كه در نوع خود یكی از شاهكارهای جالب معماری منطقه به حساب می‌آید. ارتفاع این دیواره‌ها حدود ۶ متر و ضخامت آن ۲ متر است.
معماری بنا
ایوان بنا رو به شمال است و شبستانهای مسجد در ۲ طرف آن قرار می‌گرفته‌اند. در هر ضلع این ایوان ۲ ورودی تعبیه شده كه به شبستانهای اطراف منتهی می‌شده است. پوشش ایوان از بین رفته و امروزه فقط در ۲ محل، یكی در سردر ایوان و دیگری در قسمت عقبی، بقایای ۲ تویزه كه به صورت باندهای جلو آمده است، گچبری و تزئینات دیده می‌شود. این گچبری در نوع خود بی‌نظیر است و به نحو هنرمندانه‌ای آیاتی از قرآن را با خطوط كشیده به صورت چندضلعی و دایره تزیین كرده‌اند.
نمای بیرونی ایوان با دیواره‌های جانبی خود به وسیله ۳ ردیف آجر برجسته به صورت ۳ طاق‌نمای عمودی سرتاسری درآمده و طاق‌نماهای آخری، قاب تزئینی قوس ایوان را تشكیل می‌دهد. قوس ایوان روی ۲ ستون رفیع با تزئینات گچبری شده بنا گردیده كه این ستون‌ها در قسمت پایین تخریب شده‌اند و در قسمت‌های وسطی به صورت دایره با نقوش كنده‌كاری شده روی گچ، شامل ستاره‌های هشت‌پر و شانزده‌پر مزین شده است. تزئینات در قسمت بالاتر به صورت منشور درمی‌آید كه این نقوش كنده‌كاری شده به صورت ۷ و ۸ دیده می‌شود. بالای این ستون‌ها یك سرستون تزئینی گچبری شده با نقوش ستاره‌ای‌شكل ریزتر قرار می‌گیرد و پاكار قوس ایوان را تشكیل می‌دهد.
در جانب غربی ایوان هنوز ۲ ورودی باقی مانده است كه ورودی طرف شمالی دقیقا شبیه ورودی ضلع شرقی است كه شرح نقوش آن داده شد.
این ورودی از نظر شیوه طاق‌زنی و تزئینات، مشابه سایر ورودی‌های بناست. فقط گچبری زمینه طاق‌نمای بالای قوس، به جای نقوش با رنگ كنگری، یك دایره تزئینی با ستاره چهارپر در بالای قوس و سایر قسمت‌های زمینه را لوزی و ذوزنقه‌های درهم پر می‌كند كه شبیه دهانه یك كندوی عسل است.
مرمت و بازسازی
این بنا در مهر ماه ۱۳۷۸ مورد مرمت قرار گرفته و نقوش آن تثبیت شده‌اند. محمد عبدالله‌زاده، باستان‌شناس سبزوار اظهار می‌دارد كه در این مسجد عملیات پیگردی برای بازشناسایی محراب انجام داده است. همزمان با این پیگردی مشخص شده كه به دلیل قرار گرفتن بنا در مسیر سیلاب، شواهد معماری از بین رفته است.
در گذشته هنگام بررسی و شناسایی بنا، چون مسجد مذكور به روستای خسروشیر نزدیك است. نام این روستا را بر این مسجد نهاده‌اند. در صورتی كه نام این مسجد، منار مسجد است.
تاریخ بیهقی
در تاریخ بیهقی، صفحه ۴۳ آمده است: «پسر ابن ساسویه، یزدخسرو بود كه خسروشیر جوین و خسروآباد بیهق و خسروجرد بنا كرده است».
