شَهركُرد یكی از شهرهای جنوبی ایران و مركز استان چهارمحال و بختیاری است. این شهر همچنین، مركز شهرستان شهركرد می‌باشد. شهركرد در ۹۷ كیلومتری جنوب غرب اصفهان قرار گرفتهاست. نام پیشین آن «دهْكُرد» بوده‌است كه پس از تبدیل به‌شهر، به‌نام كنونی تغییر نام داد. براساس آمار سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت شهركرد برابر با ۱۹۰٬۴۴۱ نفر بوده‌است. آب وهوای شهركرد در تابستان ها، معتدل و زمستان ها بسیار سرد است.
وجه تسمیه
دهكرد (شهركرد امروزی) در قرن هفتم هجری قمری تحت سلطه اتابكان فارس و لرستان بود. بعدها وسعت یافت و در شهریور ۱۳۱۴ شمسی از دهكرد به شهركرد تغییر نام یافت. واژه «دهكرد» از دو بخش «ده» + «كرد» تشكیل شده‌است. بعضی‌ها معتقدند واژه «كرد» در حقیقت به معنی گله داری است چون شغل ساكنان اولیه این منطقه به علت داشتن مراتع خوب و سرسبز، غالباً گله داری بوده‌است. كلمه كرد در لغت‌نامه‌‌های معتبر فارسی نیز به معنی رمه‌دار است.برخی بر این نظرند كه این منطقه بدین خاطر دهكرد نام گرفتهاست كه گویا در گذشته دسته‌ای از كردها در این‌جا ساكن بوده‌اند از این رو این منطقه را دهكرد نامیده‌اند. این استدلال به‌چند دلیل نادرست است.
نخست آن كه در لهجه دهكردی اثر قابل توجهی از كلمات كردی دیده نمی‌شود. دوم آن‌كه ما با كلمه دهكرد در سایر مناطق كشور مواجه هستیم كه اتفاقاً آن‌ها هم كرد نیستند؛ مثلاً منطقه دهكرد در بروجرد یا منطقه دهكرد در جیرفت.البته به‌گفته برخی از اهالی این شهر، با توجه به اینكه در شهركرد چه در قدیم و چه در حال كردین(نوعی بالاپوش نمدی كه چوپانان لر به تن می‌كنند) تولید می‌شود، ابتدا به این مكان دهكردین و بعدها به خاطر راحتی كار، به آن دهكرد گفته شد.
در كتابی به‌نام «ایران باستان» از ژوزف ویسهوفر محقق و شرق‌شناس آلمانی آمده‌است كه شاپور دوم در نامه‌نگاری‌های خود نام شهریار «دژگـُرد» را كه دژی مستحكم در منطقه كوهستانی زاگرس بوده، آورده‌است. با احتساب تسلط زبان عربی در دوران حكومت اعراب به‌راحتی می‌توان دریافت كه «دژگـُرد» با عوض شدن حروف «ژ» و «گ» كه در الفبای عربی وجود نداشته، به «دهكـُرد» تغییر كرده‌است. در منطقه اصفهان و چهارمحال و بختیاری و لرستان وجود مكان‌های نظامی، كاملاً قابل تشخیص است. همانند «چَمگـُرد» (چَمگـُردان امروزی)، «دژگـُرد» (شهركرد امروزی)، «چـِلگـُرد» (چـِلگـِرد) و «بروگـُرد»(بروجرد امروزی). در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، دهكرد از دهستان به شهرستان تبدیل شد و با تغییر واژه «ده» به «شهر» نام شهركرد بر آن نهاده شد.
تاریخ شهركرد
مطابق یافته‌های باستان‌شناسی سكه‌هایی مربوط به دوره اشكانی و ساسانی در محدوده دشت‌های شهركرد پیدا شده است. حتی برخی از نویسندگان و پژوهشگران حضور تپه‌های باستانی مربوط به قبل از میلاد را در این منطقه تشخیص داده‌اند. تپه‌های تشخیص داده شده در چند كیلومتری شهر شهركرد قرار دارند. برای مثال در ۱۴ كیلومتری شهركرد سفالینه‌هایی پیدا شده كه قدمت آن‌ها به حدود ۹ هزار سال قبل می‌رسد، این تپه‌ها در هفشجان قرار دارند.
در ۱۴ كیلومتری شهر، تپه‌ای قرار دارد با نام تپه اسكندری كه گفته می‌شود بنایی شبیه زیگورات داشته و به‌صورت دولت شهری كهن در غرب هفشجان قرار گرفته است. در كاوش‌های باستان‌شناسی خشت‌هایی از این بنا مشخص شده است. شهركرد مرتفع‌ترین مركز استان در ایران است و به همین دلیل به بام ایران شهرت دارد.
شهركرد دارای آثار تاریخی از جمله امامزاده،سقاخانه، حمام، بازار، مسجد و مدرسه و سنگ‌نوشته است. این آثار می‌توانند نشان‌دهنده تاریخ شهركرد باشند. قدیمی‌ترین اثری كه در شهر وجود دارد مسجد اتابكاناست كه مربوط به دوره اتابكان لر بزرگ است. مركز حكومت اتابكان در شهر ایذه خوزستان بود اما در منابع از شهركرد به‌عنوان یكی از شهرهای مهم تحت نظر اتابكان یاد شده و گویا جزی پایتخت‌های زمستانی محسوب می‌شده است.
مسجد اتابكان
مسجد اتابكان شهركرد به نام‌های مسجد در امامزاده، مسجد امام صادق (ع) بازار نیز از آن نام برده می‌شود. این مسجد از قدیمی‌ترین بناهای مذهبی شناخته شده استان چهارمحال‌و‌بختیاری است و دارای قدمتی ۸۰۰ ساله است.
از دیگر آثاری كه دوره اتابكان ساخته شده است، می‌توان به بقعه امامزادگان حلیمه خاتون و حكیمه‌خاتون شهركرد (امامزادگان دو خاتون) دختران ابراهیم مجاب از فرزندان موسی بن جعفر اشاره كرد. این بقعه در ضلع غربی خیابان ولی عصر (عج) جنوبی شهركرد و هسته مركزی اولیه شهر روی قبور قرار گرفته است. از دوره اتابكان در قرن هفتم هجری قمری، ساختمانی روی قبور این امامزادگان احداث كه در دوره مشروطیت به دستور امام جمعه وقت تخریب و ساختمان فعلی جایگزین آن شده است.
حمام پرهیزگار
از آثار دوره قاجار می‌توان به حمام پرهیزگاركه یكی از جاذبه‌های تاریخی شهركرد است اشاره كرد. این گرمابه در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی توسط ابوالقاسم خان آزاده چالشتری ساخته شد. حمام پرهیزگار از حمام‌های دوقلوی زنانه و مردانه است كه دارای بخش‌های مختلف انبار سوخت، سردر، ورودی، گاو رو، اصطبل و دكان‌هایی بوده است. حمام پرهیزگار در حال حاضر به موزه باستان‌شناسی شهركرد تغییر كاربری داده است. در این موزه قدیمی‌ترین آثار تاریخی چهارمحال و بختیاری با بیش از ۹ هزار سال قدمت نگهداری می‌شود. اغلب این اشیاء، ابزارهای سنگی ریز و درشت با پیكره‌های گلی و ابزار استخوانی از دوره نوسنگی هستند. ابزار سنگی این موزه نمونه‌هایی از نخستین تولیدات تكنیكی انسان‌های دوره نوسنگی است كه در ساخت آن‌ها از روش‌های ماهرانه‌ای استفاده شده است.
مردم شهركرد
در شهرستان شهركرد، سه گویش فارسی، تركی و لری بختیاری رواج دارد. در اكثر مناطق شهرستان شهركرد، مثل هفشجان، فرخ شهر و چالشتر مردم به فارسی لهجه‌دار تكلم می‌كنند. در برخی از مناطق همچون شهرهای كیان، طاقانك و هرچگان مردم به زبان تركی قشقایی و در برخی مناطق دیگر همچون سورشجان مردم به گویش بختیاری آمیخته با فارسی محلی تكلم می‌كنند. مردم این‌گونه مناطق را از گروه نژادهای فارس-لر می‌شناسند.
لباس قوم بختیاری ساكن شهركرد
شهركرد چون شامل اقوام مختلفی است، آداب و رسوم مختلفی نیز در آن وجود دارد. بختیاری‌هایی كه در شهركرد هستند، به شیوه مردم امروزی لباس می‌پوشند. اما برخی از آن‌ها عروسی‌های خود را به سنت بختیاری برگزار می‌كنند. برخی خانواده‌ها كه به سنت‌های خود پایبند هستند، با پوشیدن لباس‌های بختیاری رقص‌هایی چون چوب‌بازی و دستمال‌بازی، سواربازی توشمال خوانی نیز كه جزی اداب بختیاری است را به‌صورت نمادین برگزار می‌كنند. همچنین برخی مردم آن آداب مربوط به عزاداری از جمله ساز چپ را نیز به كار می‌برند.
سوغات شهركرد
شهركرد دارای صنایع دستی بسیار است. اقتصاد سنتی شهركرد مبتنی بر قالی‌بافی، نمد‌مالی، گیوه‌دوزی و كوره‌های آجرپزی است كه امروزه با توجه به صنعتی‌تر شدن جامعه از اهمیت آن كاسته شده است. در حال حاضر صنایع بزرگ و كارخانه‌های مهمی مثل كارخانه فولاد، سیمان، نساجی، صنایع شیر و لبنی و لوازم‌خانگی در نزدیكی شهركرد واقع شده‌اند كه عده زیادی از ساكنان شهركرد و حومه در آن‌ها مشغول به كار هستند. این موارد مربوط به شهر شهركرد است. قسمت های بختیاری‌نشین استان چهارمحال و بختیاری اقتصاد مبتنی بر كشاورزی، دامپروری و فرش بافی دارند. گیوه‌بافی یكی دیگر از صنایع دستی شهركرد از قدیم تاكنون بوده، زیبایی این نوع پاپوش سبب شده است كه به‌عنوان صنایع دستی شهر به قصد سوغات و هدیه خریداری شود.
سوغات اصلی شهر اغلب لبنیات و عسل، بادام و گز است. مسافرانی كه به شهركرد سفر می‌كنند با خود بادام، قراقوروت ترش و كشك و گز شیرین این شهر را به سوغات می‌برند.
غذاهای محلی
متداول‌ترین غذا در این خطه انواع كباب گوشت است كه نوع خاصی از آن به كباب بختیاری شهرت دارد و در بین گردشگران از محبوبیت زیادی برخوردار است. كباب بختیاری از فیله گوسفند، سینه مرغ، فلفل دلمه‌ای، پیاز متوسط، روغن زیتون، پودر سیر و زعفران روی آتش پخته می‌شود و بسیار لذیذ است. آبگوشت، دمپخت، آش دوغ، كاله جوش و نان‌شیرمال از دیگر غذاهای محلی شهركرد هستند.
جاهای دیدنی شهركرد
شهركرد جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیاری دارد. در حال حاضر شهركرد تبدیل به شهری با صنعت پیشرفته شده است. صنایع بزرگ و كارخانه‌های مهمی مثل كارخانه فولاد، سیمان، نساجی، صنایع شیر و لبنی و لوازم‌خانگی در نزدیكی شهركرد واقع شده‌اند كه عده زیادی از ساكنان شهركرد و حومه در آن‌ها مشغول به كار هستند. بوستان لاله، پارك جنگلی تهلیجان و پارك جنگلی آبی دارای امكاناتی از جمله حمام نیز برای مسافران هستند. بوستان ملت زیباترین پارك شهر، در قسمت شرقی شهركرد دارای فضای سبز است كه با توجه به كوهپایه‌ای و جنگلی بودن آن و وجود امكانات رفاهی و تفریحی نظر هر مسافری را به خود جلب می‌كند. این پارك به‌علت چشم‌انداز زیبا بر شهر شهركرد، می‌تواند اوقات خوشی را برای مسافران و گردشگران به وجود آورد.
شهركرد دارای بازار سنتی نیست. اما بازار لحاف دوزان آن مربوط به دوره قاجار است. بازار لحاف دوزان مسیر تجاری فرهنگی از امامزاده دو معصوم شهركرد تا سقاخانه ارباب‌میرزا بوده و داری قدمتی ۱۴۰ ساله است. قدمت این بازارچه به دوره قاجاریه برمی‌گردد. حرفه‌هایی از قبیل قنادی، سراجی(زین سازی)، لبافی، بقالی، صحافی، چلنگری، مسگری، صباغی (رنگ زنی خامه)، كاروان‌سرا، حجره، مدرسه علمیه امامیه و چهار كارخانه عصارخانه وجود داشته است. در راستای توسعه شهری بخش عمده‌ای از بازارچه از بین رفت و هم‌اكنون بخش كوچكی از حجره‌ها، مدرسه امامیه تا امامزاده دو معصوم شهركرد باقی مانده است. در گذشته این بازار به بازار «مسگرها» مشهور بود كه با حضور صنف لحاف دوزان این بازار به «لحاف دوزان» مشهور شد.
دانشگاه شهركرد
دانشگاه شهركرد واقع در بخش دروازه سامان است كه مساحت بسیاری را در برگرفته دارای فضای سرسبز و دلنشین در فصل بهار و تابستان است.
پل زمان خان
از دیگر جاذبه‌های اطراف شهركرد می‌توان به پل زمان خان اشاره كرد. اما به‌دلیل زیبایی‌های خاصی كه از نظر تاریخی و طبیعی دارد، گردشگران در سفر به شهركرد از آن دیدن می‌كنند. در تصویر زیر گوشه‌ای از زیبایی این پل نشان داده شده است.پل زمانخان در 20 كیلومتری شهركرد و در مجاورت شهرستان سامان، روی رودخانه زاینده رود به دست یكی از روسای عشایر به‌نام زمانخان به صورت دو دهنه هشت متری احداث شده است. این بنا دو بار، یكی در سال 1022 (ه-ق) توسط كارگزاران صفوی و بار دوم در سال 1322(ه-ق) به دست حاج عبدالحسین قزوینی مالك قریه چمعالی تعمیر و مرمت شد.
به‌طور كلی شهر شهركرد بیشتر در دوره قاجار و صفویه مطرح بوده و حتی در شرایطی كه در دوران قاجار و مشروطه ایل بختیاری بسیار قدرتمند بود، اما مركز حكومتی آن در شهرهای دیگر استان به‌جز شهركرد بوده است.
مسجد جامع شهركرد
مسجد جامع شهركرد، با قدمتی متعلق به اواخر قرن 13 هجری قمری از جمله عمارات تاریخی و مذهبی این شهرستان است كه به فرمان «حاج محمدرضاخان» و در مساحتی حدود 2500 متر مربع احداث شده است. این مسجد دارای سه ورودی در جهات شمال، شرق و غرب است و تزیینات و كاشی‌كاری های هفت رنگ و زیبا، از جمله نكات قابل توجه در آن است كه توجه هر بازدیدكننده‌ای را به خود جلب می كند.
مسجد جامع شهركرد، قدمتی متعلق به اواخر قرن 13 هجری قمری دارد
جالب است بدانید كه طرح و اسلوب ساخت مسجد جامع شهركرد شبیه به مسجد «حكیم اصفهان» است و دارای صحنی بزرگ، ایوان، غرفه های متعدد، مناره و شبستان های مختص تابستان و زمستان است.
حمام خان شهركرد
اثری متعلق به سال 1270 هجری قمری در جنوب غربی مسجد جامع شهركرد قرار دارد كه به حمام خان شهرت یافته است. این بنای تاریخی به همت «حاج‌محمدرضا خان» احداث شده است كه معماری زیبا و استحكام بنا از جمله ویژگی های آن به شمار می رود. قرارگیری این بنای تاریخی در كنار مسجد جامع شهركرد، مجموعه ارزشمندی از تاریخ ایران را رقم زده است. سفر به شهركرد و بازدید از مسجد جامع این شهر و تماشای این عمارت، خالی از لطف نخواهد بود.
قلعه جونقان
جونقان، شهری در جنوب غربی شهركرد است. این شهر در میان كوه‌های زاگرس قرار گرفته و جاذبه‌های گردشگری بسیاری دارد. قلعه جونقان در مركز این شهر قرار دارد و در دوران مشروطیت، پایگاهی برای مشروطه‌خواهی مردم بختیاری بوده‌است. پل جونقان‌وكاروانسرای خان‌اوی، از دیگر جاذبه‌های گردشگری جونقان هستند.
جونقان، شهری در جنوب غربی شهركرد است
قلعه چالش تر
در پنج كیلومتری شهرستان شهركرد، مجموعه ارزشمندی از تاریخ ایران كهن قرار دارد كه به «قلعه‌چالش‌تر» شهرت یافته است. معماری انجام شده در این اثر تاریخی را می توان نوعی الگوبرداری از معماری اروپایی و تلفیق آن با معماری دوران حكومت قاجاریان معرفی كرد. میراث مهم و گرانبهایی از تاریخ ایران زمین كه باستان شناسان آن را اثری برجای مانده از هنر حجاران و معماران در گذشته های دور می دانند.
در پنج كیلومتری شهركرد، مجموعه ارزشمندی قرار دارد كه به «قلعه‌چالش‌تر» شهرت یافته است
پل خراجی
پل خراجی كه قدمت آن به دوره صفوی می رسد ، در جنوب باختری روستای خراجی ، به فاصله ۳۰ كیلومتری شهركرد و روی رودخانه كیار احداث شده است . طول این پل ۵۴ متر ، بالاترین ارتفاع آن پنج متر و فاصله دهانه های آن متغیر و به طور متوسط ۲/۵ متر است . پل خراجی كه مصالح آن از آجر ، سنگ و ملات بوده، دارای 10دهانه است كه روی پایه های سنگی ساخته شده اند . این پل به شكل مخروطی بوده و از طرفین شیبدار به نظر می رسد . قدمت این بنا از دوره صفویه به بعد است .
پل خراجی كه قدمت آن به دوره صفوی می رسد، در فاصله ۳۰ كیلومتری شهركرد احداث شده
پارك ملی تنگه صیاد
در 15 كیلومتری شهرستان شهركرد و در جاده شهركرد-اصفهان، می‌توان شاهد منطقه وسیعی از حیات‌وحش بود كه از چشم انداز طبیعی و مناظر بی‌نظیری برخوردار است. این بخش از شهركرد، دارای آب‌وهوای معتدل و دره های زیباست كه می توان به دره «پاچفت» و «بستان شیر» اشاره كرد. سكوت مثال زدنی و آرامش حاكم بر این منطقه در كنار زیبایی های طبیعی آن، این منطقه از استان چهارمحال و بختیاری را به مكانی بكر و دنج برای علاقه مندان به طبیعت‌گردی تبدیل كرده است.در مجموعه پارك ملی تنگه صیاد، بیش از 250 گونه متنوع گیاهی وجود دارد. در این حیات وحش كه دارای وسعتی حدود 27 هزار هكتار است، می توان بیش از 250 گونه از گیاهان مختلف از جمله گندمیان، انواع مختلفی از گون و گیاهان چندساله علفی را مشاهده كرد.
پارك ملی تنگه صیاد، در 15 كیلومتری شهرستان شهركرد قرار دارد
خانه قدیمی ستوده چالشتری
خانه ستوده چالشتری، قسمتی از قلعه یا ارگ چالشتر است كه در اواخر دوران حكومت قاجاریان احداث شده و به‌عنوان بخش اندرونی و حاكم نشین قلعه چالشتر ساخته شده است. به نظر می رسد كه در اوایل قرن 14 هجری قمری و در سال 1323 هجری قمری، ازبنای اصلی این قسمت از قلعه بهره برداری شده كه تزیینات و معماری انجام شده در آن زیبا و قابل توجه است. نقاشی های گرانبها با موضوعات افسانه‌ای و اسطوره ای و ازاره های سنگی كه به هنرمندی تراش خورده، از تزیینات صورت گرفته در این اثر تاریخی ارزشمند است. در این مجموعه تاریخی، سه موزه به نام‌های موزه های كار و زندگی، مردم شناسی و آثار سنگی دایر شده كه اشیایی همچون وسایل زندگی، ابزارآلات كشاورزی، لباس های روستایی، سنگ نبشته‌ها و كتیبه در معرض نمایش قرار دارند.
خانه ستوده چالشتری، قسمتی از ارگ چالشتر است كه در اواخر دوران حكومت قاجاریان احداث شده
موزه باستان شناسی شهركرد
یكی دیگر از جاذبه های گردشگری شهركرد، موزه باستان شناسی این شهر است كه به دلیل حضور اشیای قدیمی با پیشینه ای متعلق به دوران نوسنگی در بین علاقه‌مندان به تاریخ، از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار است. همچنین در این موزه، می توان كهن ترین میراث باقی مانده از تاریخ چهارمحال و بختیاری را مشاهده كرد كه دارای قدمتی نزدیك به 99 هزار سال است.قدیمی ترین اشیای متعلق به شهركرد كه دارای قدمتی نزدیك به 9 هزار سال است، در موزه باستان شناسی نگهداری می شود.ابزاری از جنس استخوان، وسایل سنگی در ابعاد كوچك و بزرگ و مجسمه هایی ساخته شده از گل، ظروف سفالی نخودی مزین به نقش های هندسی و به رنگ سیاه، كاسه، لیوان، برخی از اولین ساخته های بشر در دوران نوسنگی است كه در این موزه نگهداری می شود؛ ابزار و وسایلی كه در ساخت آن از تكنیك و مهارت خاصی استفاده شده و معرف فرهنگ و تمدن در آن دوران است. همچنین كتیبه ای به خط میخی كه متعلق به دوران پادشاهی هخامنشیان است، در این موزه قرار دارد.
یكی دیگر از جاذبه های گردشگری شهركرد، موزه باستان شناسی این شهر است
قلعه شمس آباد
یكی دیگر از عمارات تاریخی شهركرد، قلعه شمس‌آباد است كه در 15 كیلومتری این شهرستان قرار گرفته و از قدمتی بالغ بر 120 سال برخوردار است. این بنای كهن در اوایل دوران حكومت پهلوی، به دستور «یوسف خان امیر مجاهد» از خان های بختیاری و در دو طبقه احداث شد. سازندگان این عمارت تاریخی، با ایجاد و احداث ستون های مكعبی شكل كه با نقش هایی از گیاهان و تصاویری از انسان (پیكر مردانی مسلح كه لباس محلی به تن دارند)، تزیین شده است، زیبایی خیره كننده ای را به آن بخشیده‌اند.
یكی دیگر از عمارات تاریخی شهركرد، قلعه شمس‌آباد است
امام زاده حلیمه و حكیمه خاتون
یكی از اماكن مذهبی و تاریخی شهركرد، بارگاه امامزاده حلیمه و حكیمه خاتون است كه در خیابان ولیعصر این شهرستان قرار دارد. بنای عمارت متعلق به دوران حكومت قاجاریان است و نسب این دو امامزاده به امام موسی بن جعفر(ع) می‌رسد. ساختمان اصلی آرامگاه با ملات خشت، آجر و گچ ساخته شده و در دوران مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و در دوران پهلوی، در آن نوسازی صورت گرفته است. البته به نظر می رسد كه عمارت نخستین آن كه متعلق به مجموعه اتابكان فارس است، به دلیل گذشت زمان و رخدادهای مختلف تاریخی دچار آسیب شده و بخش های مختلفی از آن از بین رفته كه به تدریج بازسازی و ترمیم شده است.
یكی از اماكن مذهبی و تاریخی شهركرد، بارگاه امامزاده حلیمه و حكیمه خاتون است
در شهركرد كه می توان آن را در گروه یكی از كهن‌ترین مناطق سكونت بشری نامید، آثار تاریخی، جاذبه های گردشگری و زیبایی های طبیعی متعددی وجود دارند كه می توان به كوه غارون، پل خراجی واقع در روستای خراجی، روستای سورك، سقاخانه ارباب میرزا، موزه كار و زندگی، امام زاده عبدا... سورك، قلعه صمصام السلطنه، قلعه سورك، آبشار زرد لیمه (بوینه)، شیر سنگی (بردشیر)، قلعه دزك، منطقه بازفت، كتیبه‌های سنگی رخ، غار تنگه خراجی، مسجد جامع هرچگان، امامزاده سبزپوش و ... اشاره كرد.