برج آزادی تهران

برج آزادی تهران كه نام پیشین آن برج شهیاد بوده و قدیمی ها هنوز با این نام آنرا می خوانند تا مدتها سمبل تهران بوده و یكی از جاذبه های گردشگری پایتخت ایران می باشد .از آنجایی كه این برج در كنار فرودگاه مهرآباد می باشدبسیاری از مسافرین و گردشگران با دیدن این برج هوس عكاسی از این معماری زیبا می كنند .برج آزادی با معماری زیبا و منحصربه‌فرد خود در قلب میدان آزادی شهر تهران در اصلی‌ترین مبدأ ورودی و خروجی شهر قرارگرفته است كه همه‌روزه مسافرت‌های درون‌شهری و برون‌شهری بسیاری از طریق آن صورت می‌گیرد از همین رو آن را دروازه غربی شهر به‌حساب می‌آوردند.

برج آزادی در سال ۱۳۴۹ خورشیدی توسط حسین امانت معمار جوان ایرانی طراحی و توسط گروه مهندس محمد پورفتحی ساخته شد.در سال ۱۳۴۵ خورشیدی طرح یك نماد معرف تمدن ایران بین معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد كه نهایت طرح مهندس امانت فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران برنده و برای ساخت انتخاب شد عملیات احداث بنای برج آزادی در ۱۱ آبان ۱۳۴۸ خورشیدی آغاز و پس از ۲۸ ماه كار در ۲۴ دی‌ماه ۱۳۵۰ بانام برج شهیاد به بهره‌برداری رسید. در روز افتتاح این برج برای نخستین بار از منشور كوروش كبیر (نخستین نوشتار حقوق بشر جهان) نیز در این مكان پرده‌برداری شد.

تاریخچه برج آزادی

معماری یادمانی، به برپایی بنایی گفته می‌شود كه به منظور پاسداشتِ رویداد و یا فردی ساخته می‌شود. بنای برج آزادی كه پیش از انقلاب به برج شهیاد معروف بود؛ نمونه متعالی از یك معماری یادمانی ست و به عنوان نشانی از دروازهء ورودی ایران به جهان مدرن توسط “حسین امانت” طراحی شد. نمای اصلی این برج شباهت نزدیك و آشكارایی به یكی از نمادهای اصیل در تزئینات معماری ایرانی یعنی “مقرنس” دارد كه در كمتر منبعی به آن اشاره شده است.

طراح برج آزادی

حسین امانت در سال ۱۳۲۱ در خانواده‌ایی اهل هنر، در تهران متولد شد. پدرش اهل كاشان و مادرش نیز كاشانی-همدانی بود. آنطور كه خودش در میان خاطراتش عنوان می‌كند؛ بازدید ویرانه‌های پارسه (تخت جمشید) تاثیر عمیقی در كودكی و دیدگاه هنری وی در بزرگسالی گذاشت.حسین امانت ورود وی به دنیای معماری كاملا تصادفی بود. امانت در یكی از مصاحبه‌هاش بیان كرده است:

« ابتدا علاقمند به فیزیك اتمی بودم و برای تحصیل در این رشته، قصد مهاجرت به آمریكا را داشتم، اما با صحبت‌های پدرم از این كار منصرف شدم»؛ به همین منظور امانت وارد دانشكدهء فنی دانشگاه تهران شده و رشتهء مهندسی مكانیك را انتخاب میكند و این در حالی است كه وی در رشتهء مهندسی معماری نیز پذیرفته شده بود. در جایی دیگر امانت عنوان می‌كند:« حدود دو ماه در دانشكدهء فنی تحصیل كردم، روزی برای كمك به دوستانم برای تكمیل پروژهء معماری در آتلیهء آقای غیاثی به آنها ملحق شدم و این ماجرا سرآغازی برای ورود من به دنیای معماری بود».

در دوران پهلوی دوم، اندیشه ایجاد تغییرات و تحولات نمادین در ایران بسیار مورد بحث بود. در آستانه برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، دولت وقت به فكر طراحی نمادی در مسیر ورودی شهر تهران از سمت غرب (فرودگاه مهرآباد) بود. این نماد بایستی، در میانه میدانی كه بعدها به عنوانی یكی از بزرگترین میادین شهری خاورمیانه، لقب میگرفت، بنا می‌شد تا گردشگران به محض ورود به تهران این نماد را ببینند و با ایران نوین آشنا شوند.

این بنا بایستی، زیبایی‌های بصری خاصی می‌داشت كه در عین مدرن بودن؛ حاوی المان‌های شاخص تاریخ و هنر ایران زمین نیز بود. بنایی كه قرار بود از آن به عنوان نماد پایتخت ایران ، در كل دنیا یاد شود. به همین منظور، در شهریور سال ۱۳۴۵، آگهی مسابقه‌ایی با عنوان (طراحی ساختمان شهیاد آریا مهر) در روزنامهء اطلاعات به چاپ رسید. در این آگهی كه بسیار كوتاه و با حروف ریز چاپ شده بود از آرشیتكتهای ایرانی خواسته شده بود كه طرح‌های پیشنهادی خود را تا دهم آبان به دفتر شورای مركزی تسلیم كنند. برای این مسابقه معماری كه در نوع خودش تا آن زمان بینظیر بود، ۲۱ شركت كننده طرح‌های خودشان را هركدام بر روی دو تابلوی بزرگ در سالنی در كاخ سعد آباد امروزی در معرض دید داوران قرار دادند.

در میان طرح‌ها یك طاق پیروزی پیچیده و بسیار جالب از سردار افخمی كه بسیار مورد توجه فروغی (رئیس اسبق دانشكدهء هنرهای زیبا) بود، به چشم میخورد. به گفته حسین امانت؛ داوران این مسابقه شامل: هوشنگ سیحون، فروغی، غیاثی، كوهنگ(از سازمان برنامه و بودجه) و شروین (شهردار تهران) بودند.

در میان بیست و یك طرح ارائه شده، طرح حسین امانت معمار جوان ۲۴ ساله‌ایی كه به تازگی از دانشكدهء هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شده بود، به عنوان برنده مسابقه اعلام شد. حسین امانت از دانشجویان مورد علاقهء هوشنگ سیحون معمار نامی ایران بود. ۴۰ سال بعد، در مصاحبه‌ایی هوشنگ سیحون عنوان كرده است كه سهم بسزایی در برنده شدن طرح امانت داشته و با قاطعیت تمام از آن دفاع كرده است.

لازم به ذكر است كه در آن دوران تب و تاب طراحی برج شهیاد بسیار داغ بود و بسیاری از دانشجویان معماری همدوره با حسین امانت، طراحی شهیاد را به عنوان پروژه پایان نامه خود انتخاب می‌كردند. با جرات میتوان گفت بسیاری از این طرح ها غرابت ظاهری زیادی با شهیاد كنونی داشته‌اند.

معماری برج آزادی

جو غالب معماری ایران در دوره‌ی پهلوی اول، منشعب از ۳ جریان اصلی یعنی: « معماری اواخر قاجار، مدرنیسم و سبك نئوكلاسیك باستان گرا (سبك ملی)» بود.این جریانات در دوره‌ی پهلوی دوم، به یك جریان غالب و تأثیرگذار معماری مدرن تبدیل شد معماری مدرن شكل گرفته در این دوره، عمدتاً، از مجرای كارهای معماران و اندیشه‌های جریان ساز اروپا، از جمله؛ سبك بین‌المللی، مدرسه‌ی باوهاوس، كارهای لوكوربوزیه، فرانك لوید رایت، ریچارد نویترا، آلوار آلتو، جیمز استرلینگ و غیره حمایت می‌شد و ماحصل آن صورت ایرانی معماری مدرن بود كه با این عنوان نام گذاری گردید.

كارها و اندیشه‌های معماران متأخر نسل دوم را كه حضوری چشمگیر در «شبه مدرنیستی » معماری فعالیتهای معماری ایران، حتی بعد از انقلاب داشتند نیز به دو دسته میتوان تقسیم كرد: دسته‌ی اول، در اصل، همان تداوم اندیشه‌های مطرح شده‌ی معماران پیشگام نسل دوم است كه فرزندان خلف آن اندیشه‌ها و در پی آشتی دادن سنّت با مباحث و تحولات مدرنیته بودند. دسته‌ی دوم، كارها و اندیشه‌ی معمارانی است كه تحصیلات آكادمیك خود را درخارج از ایران پی گرفته بودند و بیان و نگاه این معماران به فرهنگ ایرانی و سنّتی متفاوتتر از بقیه‌ی هم نسلانشان است.

بررسی عناصر و اركان معماری ایرانی در برج شهیاد (برج آزادی)

معماری برج شهیاد (آزادی) كه از آن به عنوان دروازهء ورود به ایران مدرن نیز یاد می‌شده است؛ سبكی مدرن-تلفیقی (پست مدرن) دارد. سبكهای معماری به كار رفته در این برج از دوران‌های باشكوه تاریخ این سرزمین یعنی هخامنشیان، ساسانی و دوران اسلامی منشعب شده است.به گفته خود امانت، ایده بنای برج از ۴‌ طاقی‌های ایرانِ دوران ساسانی الهام گرفته شده است. چهار ستون بزرگ و افراشته این برج با یك گنبد چهار بخشی پوشانده شده است.برج آزادی و یا شهیاد، بدون ستون‌های پایه یا دیوارهای باربر طراحی شده و در واقع همانند تندیسی تنها به خود متكی و استوار است. طراحی برج و ۴ ستون آن كه هر یك ابعادی معادل ۴۲*۶۲ دارند، مثال زدنی و در نوع خود بی همتاست. ۴ ستون این برج گویی به دور خود می‌چرخند تا كوچك میشوند و بام را نگه میدارند.

در برج شهیاد میتوان عناصر معماری ایرانی را به شهر زیر را مشاهده كنیم.

چهارطاقی؛ یادگار معماری ساسانی
مقرنس؛ تزئینات معماری به جای مانده از دوران مادها
طاق كسری؛ معماری ساسانی
عناصر معماری سلجوقی
مفهوم كثرت و وحدت؛ معماری اسلامی
كاشی‌كاری فیروزفام؛ معماری اسلامی
كاربندی‌های زیر گنبد؛ معماری ساسانی و معماری اسلامی
برج آزادی؛ نمونه متعادل مقرنس ایرانی

شباهت مقرنس و برج آزادی

در معماری سنتی ایرانی شاهد تبدیل خطوط راست گوشه به خطوط شكسته در پلا‌نهای معماری ساده هستیم و در نهایت تبدیل خطوط شكسته به خطوط منحنی و قوس‌های ایرانی. قوسهای ایرانی كه در دوره‌های بعدی آنها را به كرات در معماری میبینیم. حال در این بنا، این خطوط منحنی و شكستگی‌ها را با پیچش آرام و شبكه‌های متقاطع شاهد هستیم. گویی معمار بنا به درستی از این مفاهیم وام گرفته و نمای اصلی برج را آفریده است. نمای برج شباهت فراوان و واضحی به مقرنس ایرانی با یك شمسه تخت دارد كه پایه‌های برج همانند ترنج‌های زیبایی هستند كه در رسیدن به زمین در میان طاس‌ها، انحنای منحصر به فردی را به خود میگیرند.

طاس‌های این مقرنس‌ عظیم؛ با پیچش آرام و شكستكی‌های ظریف، نمایی طاقی شكل با شبكه‌های متقاطع و رسمی‌بندی‌های ایرانی ایجاد میكنند. ترنج‌های این مقرنس (برج آزادی) ۴ نما دارند؛ این نماها دو به دو متقارن هستند.
نمادگرایی به شكل آشكارا در این مقرنس عظیم دیده می‌شود. پایه‌ها یا همان ترنج‌های این برج به سمت آسمان (نماد معنویت در معماری ایرانی) اوج می‌گیرند. از طرفی، پیچش پایه‌های این برج، فرم سیال ترنج‌های مقرنس ایرانی را یادآور میشوند كه با استفاده از خطوط و سطوح منحنی، نما را به آسمان می‌رسانند.

چهارطاقی‌، بنایی مذهبی در تاریخ معماری ایران باستان

چهارطاقی یا آتشكده، شاخص ترین سبك معماری ساسانی است كه پلان آن پس از ساسانیان و به ویژه در مساجد اسلامی مورد استفاده قرار گرفت. معمولا این چهارطاقی‌ها پلانی مشابه داشتند كه چهارطاقی گنبددار در مركز بنا برپا میشد، سپس اجزاء ساختمان از جمله تالارها و اتاق‌های پیرامون هسته اصلی ساخته می‌شد. بناهای چهارطاقی پلان‌های متفاوتی نیز دارند.

چهارطاقی های ساسانی كاربریهای مختلفی داشته اند كه البته شاخصترین كاربری آنها را در آتشكده ها می دانسته اند.

برجسته‌ترین نشانه‌های سبك ساختمانی چهارطاقی، محراب مربع شكل، چهارستون داخلی، راهروی مسقف در دور بنا و همچنین پیوند آتشگاه و محل آئین‌های عمومی در یك طرح كلی ساختمانی برای این مجموعه توسعه یافته از نیایشگاه‌های آتش در ایران است. حسین امانت در بسیاری از مصاحبه‌هاش عنوان كرده برای ساخت نمای اصلی برج آزادی ، از مفهوم چهارطاقی ایرانی-ساسانی استفاده كرده است.

تكرار استواری طاق كسری در نمای شرقی-غربی برج آزادی

طاق بالایی برج آزادی(قوس اصلی میان برج) با الهام از طاق كسری(كاخ تیسفون؛ عراق امروزی) ساخته شده است. این كاخ و ایوان(طاق) باشكوه آن به هدف نمایش عظمت و شكوهمندی پادشاهی ساسانیان(خسرو یكم) در سالهای پایانی این امپراطوری بنا شد. طاق كسری در حدود ۳۰ متر ارتفاع، ۲۵ متر عرض و در حدود ۴۳ متر عمق دارد. طاق نمای شهیاد به رسم طاق كسری به شكل سهمی طراحی شده است با این تفاوت كه طاق نمای شهیاد در رسیدن به زمین پهن‌تر و بزرگتر می‌شود.

در قسمت بالای طاق كسری شاهد نمایش یك قوس نیمه جناقی هستیم كه در نمای شمالی جنوبی باز هم تكرار می‌شود. اما، نكته بدیع درباره برج آزادی كه حتی در معماری اسلامی نیز بی سابقه است، پهن و عریض شدن كناره‌های طاق به هنگام رسیدن به زمین است. سطح بین این طاق و لوزی‌های تو رفته بی‌شباهت به بنای كمال الملك هوشنگ سیحون نیست.

پنجره‌هایی كه با الهام از برج های سلجوقی طراحی شدند

پنجره‌های بالایی برج نیز به شكلی طراحی شده كه بازهم به نوعی با برج‌های دوران سلجوقی كه برخی از آنها كاربریِ برج دیده بانی را داشتند؛ قابل قیاس هستند. پنجره‌های بالایی شهیاد نیز طوری طراحی شده كه اگر از طریق آنها بیرون را نظاره كنیم تمامی شهر قابل مشاهده باشد. پنجره‌های برج شهیاد را بیشتر از هر برجی با برج طغرل شهر ری قابل قیاس میدانند.

نمای شمالی-جنوبی برج آزادی (شهیاد) كمتر در معماری ایرانی دیده می‌شود؛ شاید تنها و نزدیكترین نوع معماری را به آن، بتوان معماری سلجوقیان دانست كه در ساخت برج‌های نمادین و بلند مشهور بودند.

وقتی از بالا، عكسی هوایی از میدان آزادی گرفته شود؛ طراحی باغچه‌ها و فضای سبز میدان، بی درنگ انسان را به یاد مفهوم كثرت و وحدت در زیر گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان می اندازد و تقسیم بندی آن اقتباسی كامل از چهارباغ ایرانی پاسارگاد است. باغچه‌هایی كه با فرم لانه زنبوری طراحی شده‌اند نقوش زیر سقف را یادآور میشوند كه بسیار شبیه تقسیم بندی مقرنس است. فرم قرار گیری برج آزادی در وسط میدان بر اساس نظریات مركزگراست و عناصر اطراف آن به نوعی تحت تاثیر این مركزیت قرار دارند.

اما، تفاوت فضای سبز میدان آزادی با گنبد شیخ لطف الله، وجود دو بیضی با دو كانون متفاوت اما با چرخشی كاملا مدرن است (در حالی كه در مسجد تنها شاهد دایره‌ایی با كانون مشخص هستیم). همچنین طراحی آبنماهای این میدان نیز آشكارا، از باغ‌های ایرانی چون باغ فین كاشان الهام گرفته شده است. طراحی میدان آزادی مفاهیمی چون تشابه، تكرار، كثرت و وحدت، تغییرات فرم و در نهایت تكامل در عین تقارن را به هر فردی یاد آوری میكند.

كاربندی‌های زیر گنبد فیروزه‌ایی برج آزادی با الهام از سایر بناهای تاریخی

زمانی كه به طبقه سوم برج ‌می‌رویم، شاهد طراحی و ساخت كاربندی‌ها زیبایی هستیم كه بی شباهت به نمونه كاربندی‌های منحصر به فردی كه در دوران صفویه و در بازارها و بناهای ایرانی ساخته می‌شد؛ نیست. در مركز این كاربندی؛ نور زیبایی با طرح شمسه از مقرنس ایرانی ساخته شده است؛ این كاربندی نور طبقات دوم و سوم را نیز تامین میكند.

لازم به ذكر است كه كاربندی طبقه سوم برج شهیاد، شباهت فراوانی با كاربندی زیر طاق آرامگاه خیام كه یكی از بناهای ساخته شده توسط هوشنگ سیحون است؛ دارد. كاشی‌كاری‎‌های پر طاووسی داخلی برج (طبقه دوم) و زیر طاق نمای بیرونی برج شهیاد تماماً یادآور كاشی فیروزفامی است كه در دوران معماری اوایل اسلام كاربرد داشته است. قابل به ذكر است كه بازسازی ساختمان برج آزاری در سال های پیش صورت گرفته است.

جمع‌‌بندی معماری برج آزادی

اهمیت به هویت فرهنگی در طراحی و ساخت برج آزادی به عنوان نماد ایران مدرن و گرایش به سنت‌گرایی پیش از هرچیزی در این برج خودنمایی میكند. آمیختگی سنت و مدرنیته (سبك پست مدرن) اساس كار معمارانی بوده كه به نوعی در ساخت یرج آزادی (شهیاد) با یكدیگر همكاری مستقیم و یا غیر مستقیم داشته‌اند. عناصر و مفاهیم به كار رفته در ساخت این برج كه در این مقاله نیز بررسی شدند؛ همگی الهامی آشكارا از عناصر معماری ایرانی بودند. فرم اصلی برج شباهتی نزدیك و واضح به طرح مقرنس ایرانی با شمسه‌ایی ۸ وجهی دارد. ترنج‌های این مقرنس با پیروی از انحنای خطوط در معماری ایران برای رساندن این برج در بالاترین نقطه به زیبایی به دور هم چرخش دارند.

از طرفی چهارطاقی، كاربندی، اجرای قوس‌ها و طاق‌بندی ساسانی، مفهوم كثرت و وحدت، تقسیم بندی چهارباغ ایرانی پاسارگاد و ده‌ها و صدها المان دیگر را میتوان در این برج و میدان اطراف آن واكاوی كرد.

ارتفاع برج آزادی

برج آزادی ۶۳ متر طول و ۴۵ متر ارتفاع از سطح زمین دارد و از چهار طبقه تشكیل شده كه دارای دو راه پله با ۲۸۶ پلكان و دو آسانسور است. در ساخت این اثر از ۲۵ هزار قطعه سنگ مرمر جوشقان اصفهان و ۹۰۰ تن آهن استفاده شده است. درهای اصلی برج آزادی از سنگ گرانیت همدان ساخته شده و سنگ‌های طبقه همكف و همچنین طبقات برج نیز از معدن مروارید كردستان استخراج شده‌اند.بنای برج از یك هندسه مربع مستطیلی تشكیل شده است كه ۱۶ ضلعی شده و در آخر به یك گنبد منتهی می‌شود كه از داخل برج قابل‌مشاهده‌ است.

شكل ظاهری برج آزادی از تركیب دو جفت قوس بزرگ تشكیل شده است كه به هم می‌رسند و سازه بزرگ سفیدرنگی را به وجود می‌آورند. این سنگ‌های سفید نمای ساختمان، با شیارهای فیروزه‌ای‌رنگ تقسیم‌بندی شده‌اند. برج آزادی دارای چهار نما است كه هر دو نما با هم متقارن هستند. تزیینات و مقرنس‌كاری‌های زیبایی نیز در وسط طاق اصلی به كار رفته است كه آن را چشم‌نواز و دوست‌داشتنی كرده‌ است.

خطوط موازی و كشیده پایه‌‌ها با الهام از سبك معماری هخامنشی هستند؛ قوس اصلی وسط برج، طاق كسری دوره ساسانی را در ذهن تداعی می‌كند و قوس شكسته بالایی آن با استفاده از معماری پس از اسلام طراحی شده است. آب‌نما و فواره‌های میدان نیز نمودی از باغ‌های ایرانی هستند. رسمی‌سازی‌‌های بین این دو قوس، از گنبد مساجد ایران الهام گرفته‌ است. ضمن اینكه كاربندی‌های قسمت‌های مختلف مجموعه و طبقات برج با الهام از كاربندی‌های دوره اسلامی هستند.

طراحی برج آزادی رابطه تنگاتنگی با میدان آزادی دارد كه در طراحی‌ها و چمن‌كاری آن مشهود است. به گفته حسین امانت، طراح برج، به‌دلیل نزدیكی بنا به فرودگاه مهرآباد امكان افزایش ارتفاع آن به بیشتر از ۴۵ متر وجود نداشت و برای اینكه افراد هنگام رفتن به‌سمت برج احساس كنند كه به‌ طرف بالا می‌روند، یك سرازیری در میدان آزادی ایجاد كرد تا كسانی كه از جانب فرودگاه مهرآباد وارد میدان می‌شوند، در مسیری شیب‌دار حركت كنند.

جذابیت برج آزادی فقط به نمای بیرونی آن خلاصه نمی‌شود و فضای داخلی آن نیز حیرت هر بیننده‌ای را به‌همراه دارد. دو طبقه از برج در بالای قوس طاق اصلی و زیر گنبد قرار گرفته‌اند كه دسترسی به آن‌ها با آسانسور میسر است. طبقه بالا، گنبدی از بتن سفید دارد كه مزین به مقرنس‌كاری و كاشی‌‌‌كاری‌های فیروزه‌‌ای و معرق ایرانی هستند. استفاده از بتن سفید در آن زمان كار جدید و مدرنی در ایران بوده است.

یكی از جالب‌ترین ویژگی‌های برج آزادی این است كه فضاهای مختلف برج محدود نشده‌اند و از طریق روزنه و شكاف با سایر بخش‌ها و حتی آسمان و بیرون از برج، ارتباط بصری دارند. به این ترتیب؛ هروقت به بالای سرتان نگاه كنید، فضا و روزن كوچكی به طبقه بالایی خواهید دید كه در همه طبقه‌های برج به چشم می‌خورد و به شیوه‌های مختلفی به فضاهای بالاتر می‌رسند.

فضای داخلی برج آزادی دارای دو طبقه است كه یكی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد قرار دارد و امكان دسترسی به آن‌ها با آسانسور فراهم شده است. زیر برج نیز چهار طبقه در اعماق زمین طراحی و ساخته شده‌اند. در واقع علاوه بر ایفای نقش المان شهری یا به عبارتی نماد پایتخت توسط فضای خارجی برج آزادی، معماری فضای داخلی آن نیز به دلیل برخورداری از فضاهای مختلفی نظیر گالری، كتابخانه، سالن‌های چند منظوره و… بسیار كاربردی است.

بخش های مختلف برج آزادی

برج آزادی چهار طبقه دارد كه هریك بخش‌های مختلفی را در خود جای داده‌اند. در ادامه توضیح مختصری درباره آن‌ها ارائه خواهیم كرد.

ورودی برج آزادی

ورودی برج آزادی پنج متر پایین‌تر از سطح زمین و در حیاطی روباز قرار دارد كه به طبقه زیرزمین منتهی می‌شود؛ جایی كه شما را به درِ ضلع شمالی، نگهبانی، بلیط‌فروشی، درِ ضلع جنوبی و سالن تشریفات، درِ ضلع شرقی و سالن ایران‌شناسی می‌رساند. در گذشته ورود به برج از طریق درهای سنگی انجام می‌شد كه هر لگه ۳٫۵ تن وزن داشت؛ اما امروزه از درهای شیشه‌ای استفاده می‌شود.

طبقه زیرزمین

سالن ایران‌شناسی | سالن تشریفات | گذرگاه پیشینیان | تالار آینه | نگارخانه اقوام | نگارخانه بوستان | كتابخانه | راهروی فناوری | تالار كهن | سالن مولتی ویژن | سالن سینمای كوچك

سالن ایران‌شناسی

سالن ایران‌شناسی به‌منظور آشنایی با ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و اقتصادی استان‌های مختلف ایران شكل گرفته است. این سالن ۱,۱۲۲ متر مربعی با ماكتی از استان‌های مختلف كشور نشانه‌گذاری شده و شامل مسیری U شكل روی نقاله‌های متحرك است كه تصاویر حجمی و طرح‌های مختلف از مراكز تاریخی، مذهبی، صنعتی و… كشور را در بر دارد و از طریق این تسمه نقاله می‌توان در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، كل ایران را گشت.

در شمال ماكت، آب‌نمایی زیبا به‌عنوان دریای خزر و در قسمت جنوبی حوضچه‌ای دیدنی به نشانه خلیج‌فارس و بخشی از دریای عمان خودنمایی می‌كنند. بازدیدكنندگان با قرار گرفتن روی یك نقاله‌ می‌توانند روی این ماكت حركت كنند و در مسیر بازگشت، شاهد چهار پرده نمایش بزرگ باشند كه فیلم‌هایی از آثار فرهنگی و صنایع دستی ایران را به نمایش می‌گذارند.

سالن تشریفات

اتاق جلسه با میز و صندلی قهوه ای

سالن تشریفات برای پذیرایی از مهمان‌ها در نظر گرفته شده بود كه بیشتر دعوت‌شدگان به برنامه‌های برج آزادی در این محل مورد پذیرایی قرار می‌گرفتند. از ویژگی‌های این سالن می‌توان به وجود نقش و نگارهای ایرانی زیبا روی بدنه بتنی و تزیینات سقف اشاره كرد.

گذرگاه پیشینیان

راهرویی با دیواره و سقف بتنی و نورپردازی ملایم

گذرگاه پیشینیان پس از سالن ایران‌شناسی قرار گرفته است و شامل چندین ویترین می‌شود كه به نمایش دوره‌ای اشیای مختلف تاریخی و آثار هنرمندان اختصاص دارد. این بخش در راهروی ورودی برج آزادی واقع شده است و فرم معماری خاص و درب‌های سنگی از ویژگی‌های جذاب آن محسوب می‌شوند. نورپردازی این راهرو باعث شده است كه فضاهای ارتباطی در معماری كهن ایران، دهلیزها و سردابه‌های قدیمی در ذهن تداعی شود

تالار آینه

ساختمانی بتنی با تابلوهای نقاشی و نورپردازی كم

تالار آینه دارای ۱۲ غرفه در دو طرف است كه طرح‌های حجمی و تصاویر نمادین، شهرسازی، حیات وحش، صنعت نفت، محیط زیست و ورزش را به نمایش می‌گذارد. در طراحی این ویترین‌ها از آینه استفاده شده است كه باعث می‌شود آن‌ها خیلی بزرگ‌تر از اندازه واقعی‌شان به نظر برسند و از همین رو به آن تالار آینه می‌گویند. از ویژگی‌های درخور توجه این بخش، فضای نمایشگاهی آن است كه به آثار شاخص هنرمندان، برگزاری نمایشگاه‌های مختلف صنایع دستی اقوام ایران و كارگاه‌های آموزش هنری اختصاص دارد. تالار آینه از ضلع شمالی به نگارخانه اقوام، از ضلع شرقی به كتابخانه و از ضلع جنوبی به بخش اداری منتهی می‌شود.

نگارخانه اقوام

نگارخانه ای با تابلوهای خطاطی

نگارخانه اقوام در واقع راهرویی به‌شكل نیم‌دایره با هشت ویترین است كه برای نمایش اشیای مردم‌شناسی و صنایع دستی ایران به كار می‌رود. بازدیدكنندگان با عبور از این راهرو می‌توانند به پایگاه دانستنی‌ها و سالن نمایش دسترسی داشته باشند.

نگارخانه بوستان

سالنی با كف پوش نارنجی و گلخانه در گوشه آن

نگارخانه بوستان كه در مجاورت كتابخانه قرار دارد، نگارخانه اصلی برج آزادی به شمار می‌رود و سالنی وسیع با نورگیری بزرگ است. این فضای دنج و آرام برای نمایش آثار تجسمی و كارگاه‌های آموزشی هنری استفاده می‌شود.

كتابخانه

كتابخانه ای كوچك با میز و صندلی های چوبی

كتابخانه برج آزادی با مساحتی حدود ۲۰۰ مترمربع، ۱۱ هزار جلد كتاب دارد كه شامل ۲۰۰۰ كتاب ارزشمند مرجع و كتب دیگری در موضوعات مختلف معماری، زبان‌شناسی، تاریخ و ادبیات به زبان‌های فارسی، انگلیسی و فرانسه می‌شود. اعضای كتابخانه علاوه بر كتبی كه ذكر شد، می‌توانند از بخش نشریات ادواری نیز استفاده كنند كه نشریات مختلف كشور به‌صورت روزانه در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.

راهروی ‌فناوری

رباتی با صورت انسان پشت یك میز

در راهروی فناوری، جاذبه‌های مدرنی نظیر سامانه تصویری هوشمند، روبات پیانیست، پایگاه دانستنی‌ها و روبات پاسخگو قرار دارد. روبات پیانیست ساخته مهندسان ایرانی است و می‌تواند با پمپ‌های بادی و برنامه‌ریزی كامپیوتری، پیانو بنوازد.

روبات پاسخگو صورتك یك پسربچه را دارد و پرسش‌های مربوط به تاریخچه برج آزادی و شاخصه‌های معماری آن را به بازدیدكنندگان توضیح می‌دهد.

پایگاه دانستنی‌ها شامل دو سالن قرینه مدور است كه برای تزیینات سقف آن‌ها از معماری سنتی (گوشه‌سازی‌های ایرانی-اسلامی) و مدرن استفاده شده است. ۲۸ صفحه نمایش رایانه‌ای در مركز این سالن‌ها قرار دارد كه اطلاعات مربوط به تاریخ تمدن ایران از آغاز تا امروز را به بازدیدكنندگان ارائه می‌كنند.

تالار كهن

نمایش عروسك های سنتی در سالنی بزرگ

تالار كهن (موزه اصلی) درست زیر برج قرار گرفته و ویترین‌هایی مختص آثار هنری و تاریخی را در خود جای داده است. پس از خارج كردن آثار موزه‌ای این تالار در دهه اول انقلاب اسلامی، مدیریت برج تصمیم گرفت با قراردادن آثار متقارن باعث تنوع در این بخش شود. در ادامه بنیاد رودكی، نمایشگاه زیورآلات بانوان دوران قاجار متعلق به گنجینه كاخ موزه سعدآباد را در این محل برپا كرد.

دو آسانسور و دو پلكان برج آزادی در تالار كهن قرار دارند
دو آسانسور و همچنین پلكان برج در همین سالن قرار دارند كه از طریق آن‌ها می‌توان به طبقه‌های بالا دسترسی داشت. بخش جنوبی تالار به تاسیسات مركزی برج می‌رسد و بخش شمالی به تالار آینه راه دارد.

فروشگاه كوچكی در بخش غربی تالار كهن فعالیت می‌كند كه صنایع دستی، سی‌دی‌های مرتبط با برج آزادی و… را به فروش می‌رساند.

سالن مولتی ویژن

سالن سینمای بزرگی با تصویری جذاب روی سقف و صندلی ها

سالن مولتی ویژن (سالن نمایش) در عمق ۱۵ متری قرار دارد و با پیشرفته‌ترین فناوری نور، صدا و تصویر برای اجرای همایش، موسیقی و تئاتر به كار می‌رود. تجهیزات پخش لیزرشو، تجهیزات تصویربرداری و تجهیزات گریم بخشی از امكانات سالن مذكور را تشكیل می‌دهند. این سالن كه مجهز به ۱۸ سكو است و برای ۳۰۰ نفر ظرفیت دارد، از طراحی داخلی و تزییناتی جالبی برخوردار است.

از آنجا كه این سالن می‌تواند به‌صورت چند منظوره به كار رود، آن را سالن مولتی‌ویژن نامیده‌اند و علاوه بر اكران فیلم‌های سینمایی، كنسرت موسیقی، اجرای نمایش، برنامه‌ها و مسابقات تلویزیونی، امكان برگزاری همایش‌های مختلف، نمایش مولتی ویژن، نمایش لیزر و… نیز وجود دارد. جالب اینكه زیر سكوهای محل نشستن، عكس‌ آثار تاریخی قبل و بعد از اسلام به نمایش درآمده است. سرتان را كه بالا بیاورید و به سقف نگاه كنید، تصویر مرداب انزلی خودنمایی می‌كند و در روبه‌روی شما نیز سه پرده وجود دارد كه هریك فیلمی از انقلاب را نمایش می‌دهند.

سالن سینمای كوچك

سالن سینمایی با صندلی های طوسی رنگ و نورپردازی آبی و زرد

سالن سینمای سیمولیشن (شبیه سازی) در سال ۱۳۸۸ توسط بنیاد رودكی ساخته شد كه مجهز به امكانات و تكنولوژی روز دنیا برای ایجاد فضای مجازی هنگام دیدن فیلم است. كلیه ۵۱ صندلی این سالن مجهز به افكت‌های حركتی هستند؛ به‌طوری كه هنگام دیدن فیلم‌ می‌توانید در فضای مجازی فیلم غرق شوید. این سالن در مجاورت سالن ایران‌شناسی و در ضلع شرقی ورودی برج آزادی قرار دارد.

آسانسور برج آزادی

برج آزادی دو آسانسور دارد كه از دیواره‌های برج بالا می‌رود و هركدام فقط به دو طبقه اختصاص دارند. آسانسور اول تا طبقه دوم و آسانسور دوم دو طبقه بعدی را طی می‌كند.

طبقه اول

طبقه اول با سطح زمین ۲۳ متر فاصله دارد و از آن برای تعویض آسانسور استفاده می‌كنند و چیزی برای بازدید ندارد. دو دیوار بتونی كج با پنجره‌های كوچك در اینجا وجود دارد؛ همان پنجره‌های آبی‌رنگی كه از زیر طاق آزادی مشخص هستند. قوس اصلی و دو قوس شرقی و غربی برج، این طبقه را احاطه كرده‌اند و كاشی‌كاری‌های پرطاووسی نمای برج در پشت دیواره‌های شیبب‌دار آن خودنمایی می‌كنند.

طبقه دوم

طبقه دوم در ارتفاع ۳۳ متری از سطح میدان آزادی قرار دارد و گنبدی بتنی با طرح شمسه در میانه آن به چشم می‌خورد كه نور طبقه اول و دوم برج را تامین می‌كند. جالب اینكه برای اولین بار در ایران از بتن مسلح سفیدرنگ برای دیوار و سقف این برج استفاده شده است. در این طبقه می‌توانید به تماشای معماری داخلی برج آزادی بنشینید و از همنشینی معماری سنتی و مدرن لذت ببرید؛ به‌ویژه سقف آن كه شما را به یاد مسجد شیخ لطف‌ الله اصفهان می‌اندازد. از طبقه دوم برای نمایش عكس‌های تاریخی استفاده می‌شود.

طبقه سوم

طبقه سوم در ارتفاع ۳۹٫۵ متری از سطح میدان قرار دارد و جذابیت آن به شكاف‌های مستطیلی و عمودی است كه از بادگیرهای ایرانی گرفته شده است. پنجره‌های لانه زنبوری آن نیز دید خوبی به پایتخت دارند و یادآور جایگاه دیده‌بان‌های قلعه‌های قدیمی هستند.

در نهایت هم پشت بام برج قرار دارد كه گنبد زیبایی از بالاترین سطح برج بیرون زده است و از طبقه سوم برج شروع می‌شود و تا ارتفاع ۴۶٫۲۵ متری امتداد می‌یابد. این گنبد مزین به كاشی‌كاری فیروزه‌ای است كه در معماری مقابر و امام‌زاده‌ها شاهد آن هستیم.