مسجد امام خمینی ( مسجد سلطانی )تهران یا مسجد شاه در خیابان ۱۵ خرداد و جنب بازار بزرگ تهران واقع شده و از بناهای ارزشمند دوره قاجاریه می‌باشد. این مسجد در بین سال‌های ۱۲۲۲ تا ۱۲۴۰ هجری قمری توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و به همین دلیل تا قبل از انقلاب اسلامی (سال ۱۳۵۷ خورشیدی)، با نام «مسجد شاه» یا «مسجد سلطانی» خوانده می‌شد.در زمان ناصرالدین شاه تعمیراتی در این مسجد صورت گرفت و گلدسته‌هایی به آن اضافه شد.بنای مسجد امام با وسعتی حدود ۱۱ هزار مترمربع، با طرح چهار ایوانی كامل ساخته شده و مشتمل بر صحن وسیع میانی، ایوان‌های چهارگانه، گنبدخانه، شبستان‌های ستون‌دار، رواق‌ها، سردرها و جلوخان شمالی به همراه تزئینات زیبای كاشی‌كاری، گچكاری، حجاری، مقرنس و كتیبه‌های خطی است.
معماری بنا
مسجد دارای ورودی و سردر در اضلاع شمالی، شرقی و غربی است كه در پشت ایوان‌های مسجد قرار گرفته‌اند. سردر غربی به بازار بزرگ و سردر شرقی به بازار صحافان یا بازار بین‌الحرمین راه دارد. سردر شمالی اصلی‌ترین ورودی بناست و در جانب خیابان ۱۵ خرداد قرار دارد. سردر شمالی دارای فضای جلوخان وسیع مستطیل شكلی است كه ۱۷ پله سنگی پایین‌تر از خیابان واقع شده است. در اضلاع جلوخان، مغازه‌ها و در وسط ضلع جنوبی آن، سردری كاشی‌كاری با تزئینات مقرنس و كتیبه تاریخی بنا واقع شده است.درِ چوبی و دو لنگه مسجد، ۴ متر ارتفاع و ۳ متر عرض دارد و اِزاره كناره‌های آن سنگی است. بر سطح فوقانی در، كتیبه تاریخی مسجد بر روی سنگی حك شده كه تاریخ ۱۲۴۱ هجری قمری را نشان می‌دهد و حكایت از نام بانی، زمان ساخت و موقوفات مسجد دارد.
سردرِ شمالی به هشتی گنبددار نسبتاً بزرگی راه پیدا می‌كند كه سطوح آن دارای طاقنماها و گچكاری‌هایی است. هشتی ورودی به ایوان شمالی راه داشته كه در حال حاضر مسدود شده و دسترسی به صحن از طریق دو دهلیز كناری ایوان شمالی صورت می‌گیرد. از آنجا كه جهت جلوخان و سردر، منطبق بر جهت قبله و بنای اصلی مسجد نیست، همانند مسجد امام اصفهان، با اعمال چرخش نامحسوسی در دهلیزهای ورودی، مشكل اختلاف دو بخش را حل كرده‌اند. سردرهای شرقی و غربی نیز دارای تزئینات كاشی‌كاری و همان عناصر سردر، هشتی و دهلیزها هستند با این تفاوت كه در این سردرها (شرقی و غربی)، اختلاف جهت وجود ندارد.
در هشتی سردر شمالی، سقاخانه‌ای سنگی با شیر آب قرار داده‌اند كه در دوره‌های بعدی جایگزین سنگابی حجاری شده گردیده است.
صحن مسجد
صحن وسیع مسجد به شكل مربع و به ابعاد ۶۵×۶۵ متر بوده كه سطح آن دارای سنگ‌فرش است. در وسط حوض بزرگی قرار داده شده است. در نمای اطراف صحن، در چهار جهت اصلی، چهار ایوان با نمای كاشی‌كاری و طاق‌نمابندی و در اطراف آن‌ها رواق‌ها و دهانه‌های شبستانها قرار گرفته است. كاشی‌كاری مسجد به دو صورت خشتی و معقلی صورت گرفته است.
ایوان شمالی از دیگر ایوان‌ها بزرگ‌تر و فضای آن به عنوان شبستان تابستانی مورد استفاده نمازگزاران است. بر بالای ایوان شمالی دو گلدسته كاشی‌كاری و در میانه آن‌ها ساعتی بر پایه كاشی‌كاری تعبیه شده است. گلدسته‌ها همان گونه كه گفته شده به دوره ناصرالدین شاه و نصب ساعت مربوط به تاریخ ۳-۱۳۲۲ هجری قمری است.
گنبد مسجد
در پشت ایوان جنوبی، گنبدخانه قرار دارد كه فضای مربعی شكل است كه در بالا با گوشه‌سازی، به كثیرالاضلاع تبدیل گشته و گنبدی بر بالای آن قرار گرفته است. ویژگی خاص گنبد این بنا، طوقه یا گنبد كوچك‌تر با روزنه‌هایی در ساقه است كه آن را بر رأس گنبد اصلی بنا كرده‌اند و پوششی از ورقه‌های زرین دارد. گنبد اصلی در گذشته با آجرهای لعاب‌دار آبی رنگ و كتیبه‌های با خط كوفی تزئین یافته بود كه در سال‌های اخیر بدون ملاحظه جنبه‌های هنری و تاریخی، با ورقه‌های فلزی پوشش یافته است.
فضای زیرین گنبد با كاشی و گچكاری تزئین یافته و در ضلع جنوبی آن، محراب و در اضلاع دیگر آن، درگاه‌هایی وجود دارد كه به ایوان جنوبی و شبستان‌های ستون‌دار جانبی راه پیدا می‌كند.
گنبد خانه
در گنبدخانه، منبری با دوازده پله وجود دارد كه با مهارت تمام، از سنگ مرمر یكپارچه ساخته شده است. در اضلاع شرقی و غربی گنبدخانه، دو شبستان ستون‌دار وسیع ساخته شده و در هر یك از این شبستانها، دو محراب قرار دارد. شبستان ستون‌دار دیگری در ضلع شمالی مسجد واقع شده كه به دلیل آفتابگیر بودن، به شبستان گرم شهرت دارد.از كتیبه‌های موجود در مسجد می‌توان به سنگ نوشته ایوان جنوبی متضمن تاریخ ۱۲۲۹ هجری قمری، نام فتحعلی شاه و شكیات نماز به خط ثلث مهدملك الكتاب، كتیبه قرآنی گنبدخانه و كتیبه‌هایی متضمن قصیده‌هایی از فتحعلی خان ملك‌الشعرا و مجتهدالشعرا اشاره كرد.
نام معمار و سازنده مسجد ذكر نشده اما به نظر می‌رسد كه عبدالله خان معمارباشی (معمار دربار فتحعلی شاه) بوده باشد. در ساخت و تزئین این مسجد هنرمندان دیگری از شیراز و اصفهان نیز شركت داشته‌اند.همزمان با ساخت این مسجد در تهران، در شهرهای دیگر همچون بروجرد، قزوین و …، مساجدی به همین سبك و شیوه معماری ساخته شد كه آن‌ها نیز به مسجد سلطانی شهرت دارند. در ساخت مساجد سلطانی از شیوه معماری مسجد وكیل شیراز پیروی شده است.
