قلعه بسطام چایپاره در روستای بسطام واقع شده است این روستا از توابع بخش مركزی شهرستان چایپاره در استان آذربایجان غربی است. این روستا دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی بسیار است كه می توان به دژ بسطام اشاره كرد كه مربوط به دوران اورارتو می باشد. قدمت قلعه تاریخی بسطام به ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می رسد و بزرگترین قلعه تمدن اورارتویی در ایران و سومین قلعه بزرگ این تمدن دردنیاست. شهر دژ بسطام به شماره ۹۴۹ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.در كنار جاذبه های طبیعی و متنوع روستای بسطام، وجود قلعه اورارتویی با ۵۴ هكتار مساحت به عنوان بزرگترین قلعه اورارتویی ایران بر اهمیت این روستا افزوده است. كاوش های باستان شناسی صورت گرفته در این محوطه در طی سال های گذشته باعث شهرت بیشتر آن شده است. این قلعه یكی از سكونتگاه ها و آثار فاخر بشری محسوب می شود. لازم به ذكر است كه اولین پایگاه اورارتوشناسی ایران در كنار این قلعه تاریخی راه اندازی شده و اهمیت این منطقه برای گردشگران علاقه مند به تاریخ باستان را بیش از پیش مشخص می كند.
قلعه بسطام
مجموعه قلعه «بسطام» در فاصله نه كیلومتری غرب شهر قره ضیاءالدین بر روی یك برجستگی صخره ای كه مشرف بر روستای بسطام و رودخانه آغ چای است، واقع شده است. نتایج به دست آمده از كاوش های باستان شناسان و پژوهشگران از منطقه نشان می دهد كه قلعه بسطام از سه قسمت پایین قلعه، میان قلعه و بالا قلعه تشكیل شده و بخش نخست به سربازان و اسب ها، بخش دوم معبد و بخش سوم به پادشاه اختصاص داشته است. این قلعه تاریخی در بالای كوهی سخت كه قسمت جنوب آن كاملا دست نیافتنی بوده و قسمت شمالی آن با استفاده از سنگ چین های بزرگ استحكام یافته، ساخته شده است. بر اساس منابع تاریخی و باستان شناسی، دژ-شهر اورارتویی بسطام در نیمه اول قرن هفتم پیش از میلاد در زمان «روسای» دوم (۴۶۵-۶۸۵ ق.م.)، پادشاه «اورارتو»، ساخته شده و «روسایی-اورو-تور» (RUSAII-URU-TUR ) یعنی شهر كوچك «روسا» نامیده شده است.
كاوش های باستانی نشان می دهد كه این قلعه طی پنجاه سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، مقر حكومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص بوده است. این محوطه باستانی بر روی كوه تقریباً منفردی در محل خروجی رودخانه آغ چای از میان دره های میانكوهی و ورود آن به دشت چایپاره قرار گرفته و شامل سه بخش عمده: الف) پایین قلعه كه شامل دروازه جنوبی به عنوان اصلی ترین ورودی به داخل قلعه و فضاهای مرتبط با این دروازه نظیر اتاق نگهبانی، اسلحه خانه، انبار آذوقه و تالار ستوندار است؛ ب) میان قلعه شامل بنای معبد خدای خالدی و انبار ذخیره مایعات بوده و ج) بالا قلعه شامل بناهای مختلفی كه احتمالاً به حاكم قلعه اختصاص داشته، تشكیل شده است. در دامنه كوه، جهت شرقی و شمالی قلعه، ساختارهای معماری دیگری نظیر محله مسكونی، ساختمان شرقی و دروازه شمالی قرار دارد. علاوه بر این، در جهت غربی قلعه و در امتداد بستر رودخانه، دیوار سنگی طویل و بزرگی توسط «ولفرام كلایس» آلمانی كشف گردید كه به نظر می رسد در ارتباط با سیستم آبرسانی قلعه بوده است. این قلعه در آن زمان با هدف كنترل مسیرهای تجاری كه از طرف شرق دولت تركیه به شهرهای تبریز و اردبیل و حوزه دریاچه ارومیه رفت و آمد می كردند، احداث شده است. این دژ پس از چیرگی قوم ماد بر این منطقه به صورت متروك رها شده و تنها در دوران قرون وسطی (همزمان با دوره مغول) توسط گروهی از مسیحیان استفاده شده كه از آثار آنها نقش صلیبهایی روی صخره ها باقی مانده است. تاكنون دو مرحله كاوش های باستان شناسی در این محوطه تاریخی صورت گرفته كه در نخستین كاوش توسط هیئت آلمانی، سنگ نوشته و لوح های گلی دربرگیرنده خط میخی اورارتویی كشف شده است. كتیبه كشف شده از این قلعه كه به زبان اورارتویی است جهت مطالعات و بهره برداری محققان در موزه ملی تهران نگهداری می شود.
جاهای دیدنی روستای بسطام
از جاذبه های طبیعی روستای بسطام می توان به چشم انداز زیبای روستا، ساحل رودخانه آغ چای، چشمه های آب و باغات مختلف اشاره كرد. در غرب روستای بسطام، مابین این روستا و روستای قورول سفلی چشمه آب معدنی به نام شور سو جریان دارد كه دارای خواص درمانی برای بهبود بیماری های پوستی و روماتیسم است. از جاذبه های گردشگری اطراف روستای بسطام نیز می توان به سد آغ چای اشاره كرد كه در فاصله چهار كیلومتری غرب روستای بسطام و بر روی رودخانه آغ چای ساخته شده است.
نحوه دسترسی به قلعه بسطام
روستای هدف گردشگری بسطام در غرب شهرستان چایپاره و در فاصله ده كیلومتری غرب شهر قره ضیاالدین در امتداد ساحل شمالی رودخانه آغ چای واقع شده است.
