تورنگ تپه گرگان

تورنگ تپه گرگان ، محوطه ای باستانی با آثاری از اواخر هزاره پیش از میلاد تا دوره ایلخانی در سده هفتم ه.ق كه درباره وجه تسمیه این محوطه آگاهی دقیقی در دست نیست. اهمیت این تپه با كشف اتفاقی مجموعه اشیایی معروف به گنج استرآباد در سال ۱۲۵۷ آشكار شد.برخی از اشیای این مجموعه را كه امروزه از سرنوشت آنها اطلاعی در دست نیست، به دربار محمد شاه قاجار فرستادند.سكوی خشتی تپه دو طبقه بوده كه طبقه فوقانی آن از بین رفته است. در تورنگ تپه گرگان آثاری از دوره برنز، آهن همچنین از دوره های هخامنشی، اشكانی، ساسانی و اسلامی به دست آمده اند.

نحوه دسترسی

برای دسترسی به محوطه باستانی تورنگ تپه، از گرگان به سمت مشهد پیش برانید و وارد فرعی تورنگ تپه شوید. در این مسیر تابلوهای راهنمایی شما را به مقصد هدایت خواهند كرد.

تورنگ تپه قدیمی‌ترین تپه ایران

در 17 كیلومتری شمال شرقی گرگان مجموعه ای از چند تپه با برجستگی نزدیك به همدیگر قرار دارد كه به آنها تورنگ تپه می گویند. تپه ای تاریخی كه از جنوب شرقی دریای خزر، 60 كیلومتر فاصله دارد و به آن تورنگ تپه می گویند.

 بزرگ‌ترین برجستگی تورنگ ‌تپه ارتفاعی نزدیك به 5/34 متر از سطح دشت های اطرافش دارد و در اولین فصل حفاری كه بهار 1310 توسط «وولسین» در آن انجام شد، باستان شناسان سه طبقه را شناسایی كردند. با اینكه او به یافته های مشابه با گنج استرآباد دست پیدا نكرد، كاوش های او نشان داد كه قدمت آثار تورنگ تپه به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد.

اهمیت تورنگ تپه با كشفِ اتفاقی مجموعه اشیایی معروف به گنج استرآباد در سال 1841 میلادی آشكار شد. برخی از اشیای این مجموعه را، كه امروزه از سرنوشت آنها اطلاعی در دست نیست، به دربار محمدشاه قاجار فرستادند و در آنجا دوبد، دیپلمات و پژوهشگر روسیِ فرانسوی تبار، آنها را مطالعه و طرحهایی از آنها تهیه كرد

سی سال بعد یعنی در دهه‌ی 1340، «ژان» حفاری را در این تپه آغاز كرد،  13 فصل كاوش انجام داد كه در نتیجه آنها 9دوره‌ی فرهنگی را در این مكان، باستان‌شناسی كرد كه قدیمی‌ترین لایه‌ی آن با سفال‌های فرهنگی جیتون تركمنستان و فرهنگ اسماعیل‌آباد مقایسه شده است و از نظر زمانی به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد تعلق دارد و آثار پیدا شده در آن تا دوره ایلخانی در سده هفتم هجری بوده اند. در تورنگ‌تپه‌ی گرگان همچنین آثاری از دوره‌ی برنز، آهن و نیز آثاری از دوره‌های هخامنشی، هلنیسی، اشكانی، ساسانی و اسلامی به‌دست آمده‌اند.

اهمیت تورنگ تپه با كشفِ اتفاقی مجموعه اشیایی معروف به گنج استرآباد در سال 1841 میلادی آشكار شد. برخی از اشیای این مجموعه را، كه امروزه از سرنوشت آنها اطلاعی در دست نیست، به دربار محمدشاه قاجار فرستادند و در آنجا دوبد، دیپلمات و پژوهشگر روسیِ فرانسوی تبار، آنها را مطالعه و طرحهایی از آنها تهیه كرد.

محققانی كه تورنگ تپه را بررسی كرده اند، سه عصر بزرگ فرهنگی را در آن تشخیص داده اند. هر چند رسیدن به لایه های سه گانه عصر نخست، به دلیل وجود بستر آب زیرزمینی، ممكن نشد اما مشخص شد كه آثار این عصر به خرده سفال های مشابه فرهنگ جیتون (در نزدیكیِ عشق آباد تركمنستان) منحصر می شود كه در خشت ها و لایه های ادوار بعدی یافته شده است.

آثار عصر آهن در تورنگ تپه در مقایسه با یافته های قدیمی تر، اهمیت كمتری دارند. محوطه پس از وقفه ای پانصد ساله، در عصر آهن بار دیگر مسكونی شد.

عصر پنجم این تپه اما با عصر هخامنشی هم زمان بود و در آن بقایای بنای بزرگِ خشتی مدوری ساخته شده بود كه انبارهای جانبی داشت. دو دوره بعدی شامل آثار عصر سلوكی و آغاز عصر اشكانی است و آثار پارتی یافته شده را می توان معاصر دیوار عظیمِ خشتی، معروف به سد اسكندر، در گرگان و تركمن صحرا دانست.

آثار ساسانیِ تورنگ تپه، در عصر ششم و دوره های نخست عصر هفتم یافت شدند. در عصر ششم، یك دژ بزرگ خشتی روی خرابه های سكوی خشتی تپه بزرگ ساخته شد. با فشار فزاینده اقوام مهاجم از شمال شرق در سده های پنجم و ششم میلادی، منطقه گرگان كه در سرحدات شمال شرقی شاهنشاهی ساسانی واقع بود، از اهمیت سوق الجیشی ویژه ای برخوردار گشت.

 دژ خشتی تورنگ تپه از نظر موقعیت نظامی اهمیت زیادی نداشت اما جزئی از مجموعه بزرگ دفاعی شمال شرق ایران بود. شاید به گواه گِل نبشته های یافت شده، تورنگ تپه همان خسروشاد پیروز مربوط به قرن پنجم میلادی باشد. با این حال، به سبب نبودن مدارك كافی باستان شناسی، در صحت چنین تعیین هویتی تردید شده است.

لایه های عصر هفتم بقایای چارطاقی را كه بر ویرانه های دژ ساخته شده بود آشكار كردند كه احتمالاً متعلق به اواخر دوره ساسانی یا اوایل دوره اسلامی است.

عصر هشتم و نهم در تورنگ تپه، بقایای آثاری از دوران اسلامی، بویژه دوره عباسی و ایلخانی، را آشكار كردند كه در طول آن تورنگ تپه به روستای محقری بدل شده بود.