تالاب‌ها به عنوان یكی از شاهكارهای خلقت همواره مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند و بارش‌های كم سالیان اخیر بر وضعیت نگران‌كننده آنها دامن زده است. این اكوسیستم‌ها علاوه بر اینكه در حفظ تنوع زیستی منطقه نقش مهمی دارند، در بهبود معیشت جوامع محلی نیز مؤثر هستند.پیوستگی و پویایی زنجیره اكوسیستم، بهبود كیفیت آب و خاك، پیشگیری از وقوع سیلاب‌ها، ایجاد امكان رونق اقتصادی جوامع محلی، كمك به توسعه كشاورزی و گردشگری مناطق بخشی از تأثیرات تالاب‌ها و دریاچه‌هایی است كه طی سال‌ها به علت به هم آمیختن سوءمدیریت در بخش‌های مختلف و خشكسالی زمینه خشكیدن و فرسودن آنها را فراهم كرده‌ایم.
با وجود اینكه در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای این زیستگاه‌های ارزشمند انجام شده است اما هنوز هم نتوانسته آنها را به شكل كامل به چرخه حیات بازگرداند و جایگاه ارزشمند تالاب‌ها را به عنوان بستری مناسب برای فعالیت‌های حوزه كشاورزی و گردشگری و ایجاد مكانی امن برای گیاهان و جانوران فراهم كند.
تبعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از فرسایش و نابودی تالاب‌ها بیش از آنچه فكر می‌كنیم بر تنوع زیستی و اقلیمی منطقه تأثیر دارد و این تأثیرات از تعدیل اقلیم در منطقه تالاب‌ها، خدمات آن و كاركردهای تالاب پایدار قابل بحث است.
به گفته مدیركل حفاظت محیط زیست استان همدان، موضوع تالاب‌ها به عنوان یكی از بوم سازگان‌های مهم طبیعی كشور مطرح و از اولویت‌های سازمان محیط زیست است چراكه حفاظت از این اكوسیستم بسیار اثربخش و اثرگذار است.
محسن جعفری‌نژادبسطامی به خبرنگار ایسنا می‌گوید: در كشور كنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها وجود دارد كه در شهر رامسر برگزار شده و اهمیت جایگاه تالاب‌ها را بیشتر می‌كند بنابراین وظیفه داریم بیشترین هدف‌گذاری را برای حفاظت از آنها داشته باشیم.
وی ادامه می‌دهد: تالاب‌ها اكوسیستم‌های مهمی هستند كه ظرفیت‌های مختلفی دارند همچنین محلی برای تنوع زیستی به ویژه پرندگان یا پرندگان آبزی هستند اما مهمترین اثر آنها در تغییر شرایط آب و هوای محیط یا اقلیمی است كه در آن قرار دارند، نكته دوم اثراتی است كه می‌توانند در طبیعت‌گردی، گردشگری و اشتغالزایی برای جوامع محلی داشته باشند.
جعفری‌نژادبسطامی خاطرنشان می‌كند: بسیاری از تالاب‌ها كاركردهایی مانند جلوگیری از سیلاب را دارند و به عنوان مرزهای ذخیره آب عمل می‌كنند و می‌توان برای ظرفیت‌های مهم اقتصادی از آنها استفاده كرد، علاوه بر این به عنوان محلی برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی برای جوامع محلی مهم هستند.
همه دستگاه‌ها باید برای حفاظت از تالاب‌ها پای كار باشند
وی توضیح می‌دهد: موضوع حفاظت از تنوع زیستی به ویژه پرندگان در تالاب‌ها یكی از مسائل مهم است و ضرورت دارد برای حفاظت از تالاب‌ها همه دستگاه‌ها و همچنین مردم پای كار باشند. امروزه كشور با بحران‌هایی مانند ریزگردها و فرسایش مواجه است و یكی از كانون‌های ریزگردها تالاب‌ها هستند و اگر در طول سالیان سال خشك شوند می‌توانند كانون عمده ریزگرد باشند همچنین ریزگردها می‌توانند روی جوامع محلی تأثیرات منفی داشته باشد و این نشان می‌دهد باید تلاش كنیم تالاب‌ها حفظ شوند.
این مقام مسئول درباره تالاب‌های استان همدان یادآور می‌شود: در این استان تالاب‌های طبیعی و مصنوعی زیادی وجود دارد كه چم‌شور، پیرسلمان و آق‌گل از جمله تالاب‌های طبیعی هستند، تالاب‌های مصنوعی نیز بیشتر در قالب آب‌بندان‌ها مطرح می‌شوند كه سد اكباتان و سد آبشینه از مهمترین آنها به شمار می‌روند.
جعفری‌نژادبسطامی اضافه می‌كند: آنچه در سازمان حفاظت محیط زیست همدان اهمیت بیشتری دارد و در اولویت است حفاظت و راهبری از اكوسیستم‌های طبیعی مانند سه تالاب طبیعی نامبرده است همچنین این سازمان در كنار دیگر سازمان‌ها حفاظت از تالاب‌های مصنوعی را نیز انجام می‌دهد.
آثاری از تالاب چم‌شور در استان مشاهده نمی‌شود
وی درباره آخرین وضعیت تالاب‌های طبیعی استان همدان اظهار می‌كند: متأسفانه تالاب چم‌شور طی سال‌های قبل آسیب‌های زیادی دیده كه مهمترین علت آن خشكسالی است، این تالاب در حوزه آبخیزی قرار داشت و به بارندگی وابسته بود و در حال حاضر تقریباً آثاری از تالاب چم‌شور در استان مشاهده نمی‌شود البته در آب‌بندهایی كه در بالادست این تالاب احداث شده، منابع آبی وجود دارد اما تغییر كاربری‌ها و خشكسالی‌ها باعث شد این تالاب از بین برود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان همدان ادامه می‌دهد: خوشبختانه با اقداماتی كه طی سال‌های اخیر در تالاب پیرسلمان صورت گرفته در حال حاضر این تالاب یك تالاب آبدار است و وضعیت آبی خوبی دارد و تالابی پایدار محسوب می‌شود.
جعفری‌نژادبسطامی مطرح می‌كند: تالاب پیرسلمان در طول سال به ویژه فصول كشاورزی آبش كم می‌شود اما خشك نمی‌شود و توانسته به عنوان یك بوم‌سازمان پایدار مطرح باشد. این تالاب توانسته تنوع زیستی منطقه را حفظ و ظرفیت‌های خوبی در بحث طبیعت‌گردی و گردشگری ایجاد كند.
زباله تهدیدی برای تالاب پیرسلمان
وی شرح می‌دهد: به تبع این ظرفیت‌ها، تهدیدهایی مانند زباله به عنوان مسئله‌ای مهم در اطراف تالاب وجود دارد كه تلاش می‌شود با همكاری نهادهای مسئول مانند شهرداری و میراث فرهنگی ساماندهی بهتری انجام شود كه اگر چنانچه از ظرفیت طبیعت‌گردی منطقه استفاده شد، دچار مشكل نشویم.
جعفری‌نژادبسطامی خاطرنشان می‌كند: همچنین تلاش شده در این تالاب حفاظت از تنوع زیستی صورت گرفته و شكار غیرمجاز انجام نشود. در بحث برنامه‌های پاك‌سازی هم با كمك بخشداری و جوامع محلی اقدامات خوبی انجام شد اما همچنان این مسئله نیازمند فرهنگسازی، آموزش و ایجاد تأسیسات زیربنایی حداقلی برای این قضیه است.
به گفته این مقام مسئول، تالاب آق‌گل كه مهمترین تالاب استان و در حاشیه دو استان همدان و مركزی قرار دارد، تالاب بسیار ارزشمندی است و در صورت پایداری كاركردها و ظرفیت‌های خوب و چندگانه‌ای برای هر دو استان دارد.
وی اضافه می‌كند: این تالاب در گذشته به علت برخی ویژگی‌ها مثل نوع آبگیری، نوع مسیری كه در آن قرار داشت و بهره‌مندی از منابع آبی رودخانه‌های غرب قره‌چای یا شراء و منابع آبهای جاری و بارش‌ها به عنوان تالاب فصلی مطرح بود.
جعفری‌نژادبسطامی تصریح می‌كند: در حال حاضر مسیرهای مختلفی كه در گذشته از رودخانه قره‌چای و شراء به طور مستقیم وارد تالاب می‌شد را دیگر نداریم، به عبارتی اكوسیستم منطقه كاملاً دستكاری شده و آنچه امروز در این حوزه آبخیز می‌بینیم بیشتر به علت جریانات سیلابی یا آب‌هایی است كه از طریق كانال‌های كشاورزی است و به طور موقت وارد تالاب می‌شود.
به عقیده این مقام مسئول، تالاب آق‌گل امروزه از منابع عمده آبی كه می‌توانست بهره‌مند باشد و در وضعیت تالاب بسیار تأثیرگذار است، كمتر بهره می‌برد همچنین این تالاب چندین سال خشك بود اما با بارش‌های دو سال اخیر و زحمات مجموعه حفاظت محیط زیست استان و هدایت سیلاب جاری به سمت تالاب، نجات پیدا كرد.
وی مطرح می‌كند: دو سال گذشته تالاب آق‌گل جلوی بحران سیلاب را گرفت، آبدار شد و توانست شرایط پایداری خود را داشته باشد اما احیاء نشد چراكه برای اینكه بتوانیم بگوییم یك تالاب احیاء شده باید طی سالیان متمادی آن را به شرایط پایدار برسانیم.
جعفری‌نژادبسطامی ادامه می‌دهد: برای این تالاب پیگیری‌های زیادی صورت می‌گیرد و سعی می‌شود حق آبه پایداری برایش از منابع آبی به ویژه رودخانه قره‌چای بگیریم همچنین قنات‌ها و چاه‌هایی اطراف این تالاب وجود دارد و زمانی كه سطح آبهای زیرزمینی بالا بود همه آب به تالاب می‌رفت و ظرفیت خوبی بود.
كشاورزی منطقه به ظرفیت تالاب آق‌گل آسیب زده است
به گفته مدیركل حفاظت محیط زیست استان همدان، منابع آبی كه در كشاورزی منطقه استفاده می‌شود یكی از دلایلی است كه به ظرفیت تالاب آق‌گل آسیب زده و تالاب را به خشكی رسانده است. اطراف این تالاب زمین‌های سبز و كشاورزی خوبی دیده می‌شود كه نشان می‌دهد منابع آبی در این منطقه وجود دارد اما به مسیرهای دیگری هدایت می‌شود و ضمن اینكه كشاورزی هم بسیار مهم است اما توسعه پایدار توسعه‌ای است كه همه جوانب را درنظر بگیرد.
وی بیان می‌كند: تالاب آق‌گل در حوزه آبریز و توسعه پایدار دچار مشكل شده، این تالاب توانسته كشاورزی منطقه را احیاء كند اما خود با مشكلاتی مواجه شده است. سازمان حفاظت محیط زیست در چند ابعاد روی این موضوع كار كرده است، در گام اول طرحی با همكاری جوامع محلی و دستگاه‌های مسئول دو استان صورت گرفته تا به هدف‌گذاری مشتركی درباره اهمیت تالاب و حفظ آن برسیم.
جعفری‌نژادبسطامی با بیان اینكه طرح در مرحله نهایی شدن است، می‌گوید: به سر فصل مشتركی برای این امر رسیده‌ایم و ارزش‌های تالاب برای دو استان تعریف شده همچنین درباره این كار مهم با جوامع محلی دو استان صحبت شد تا همراهی و همكاری لازم انجام شود اما باز هم نیازمند پیگیری‌ها و فرهنگسازی بیشتر است.
حق آبه تالاب‌ها مشخص شود
وی با اشاره به اینكه همه تالاب‌ها به آب وابسته هستند، یادآور می‌شود: اگر آب را از تالاب حذف كنیم گودال بدون آب خواهد بود، مطالعات مختلفی طی سال‌های پیش صورت گرفته كه حق آبه تالاب‌ها مشخص شود و در مورد تالاب آق‌گل هم این اتفاق صورت گرفته است؛ به عنوان نمونه در حال حاضر می‌دانیم این تالاب با چه میزان آب می‌تواند یك اكوسیستم احیاء شده باشد و این حق آبه از طرف وزارت نیرو به عنوان متولی ارائه شده است.
وی اضافه می‌كند: وزارت نیرو و شركت آب منطقه‌ای باید در دو استان همدان و مركزی برنامه‌ریزی برای هدایت آب تالاب داشته باشند و از همه ظرفیت‌ها استفاده كنند شاید لازم باشد از حق آبهای كه برای كشاورزی منطقه از طریق چاه‌های غیرمجاز منطقه است، میزان برداشت پیش‌بینی شده را كنترل و كم كنند و به سمت تالاب هدایت شود.
جعفری‌نژادبسطامی ادامه می‌دهد: این كار می‌تواند از طریق كانال‌ها و منابع آبی كه در رودخانه بالادست است و به سمت تالاب می‌رود، هدایت شود و منابع آبی منطقه باید مدیریت شده تا تالاب حفظ شود.
وی یكی از ارزش‌های مهم این تالاب را تنوع زیستی و به ویژه پرندگان می‌داند و می‌گوید: پرندگان آبزی به این منابع وابستگی زیادی دارند، در تالاب آق‌گل حدود ۵۰ گونه پرنده زیست می‌كنند و به ویژه در فصل مهاجرت پرندگان شكاری، خوتكا، پلیكان و فلامینگو و انواع اردك‌ها زیست دارند و این نشان می‌دهد تالاب آق‌گل اكوسیستم ارزشمندی است.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان همدان اظهار می‌كند: براساس بررسی‌های صورت گرفته تالاب آق‌گل یك زیستگاه میانه برای پرندگانی است كه در تالاب‌هایی مثل تالاب میقان در استان مركزی یا تالاب‌های استان‌های همجوار ماندگار می‌شوند و نشان دهنده این است كه اگر روند مهاجرت و پرواز پرندگان از این مسیر به هر علت حذف شود این پرندگان در مسیر بقای خود دچار مشكل خواهند شد.
زنگ خطر تالاب آق‌گل به صدا درآمده است
وی شرح می‌دهد: با توجه به بارش‌های بسیار كم امسال شاید به اینكه تالاب آق‌گل تا یك ماه دیگر آب داشته باشد، امیدوارانه نیست و این زنگ خطر و هشدار بسیار جدی برای این تالاب است. علاوه بر این بیشتر تالاب‌ها به ویژه تالاب‌هایی كه اثرگذار هستند دچار بحرانند و باید چاره‌اندیشی عاجلی برای آنها صورت بگیرد چراكه با این فرآیند تالاب‌هایی مثل بختگان را از دست دادیم و تالاب ارومیه دچار مشكلات خاص شد.
جعفری‌نژادبسطامی با اشاره به اینكه در رابطه با این تالاب به تازگی دیداری با استاندار مركزی داشتیم و پیگیر اخذ تفاهمنامه‌ای بین دو استان مركزی و همدان هستیم، تأكید كرد: امیدواریم بتوانیم منابع آب را به سمت تالاب هدایت كنیم و تاكنون توانستیم چند كانال را پیش‌بینی كرده و به عنوان كار اجرایی انجام دادیم.
تالاب‌ها از خشكسالی صددرصد آسیب دیده‌اند
به اعتقاد این مقام مسئول، باید از منابع آب جاری اعم از چاه‌ها، قنات‌ها و رودخانه‌ها منابع آب پایداری را معرفی كنیم همچنین یكی از مهمترین اكوسیستم‌هایی كه در خشكسالی صددرصد آسیب دیده‌اند و خواهند دید، تالاب‌ها هستند.
وی درباره ظرفیت گردشگری تالاب‌های همدان می‌گوید: تالاب‌های طبیعی و مصنوعی استان دارای ظرفیت‌های خوب گردشگری هستند و باید برای آن برنامه‌ریزی كنیم، از طرفی اعتقاد داریم طبیعت‌گردی باید صورت بگیرد و ضمن اینكه از طبیعت منطقه استفاده می‌كنیم به عنوان گردشگرانی كه خود را وابسته به طبیعت می‌بینیم نباید ردپایی از خود در طبیعت باقی بگذاریم اما متأسفانه این فرآیند در كشور ضعیف دیده شده است.
جعفری‌نژادبسطامی مطرح می‌كند: در رابطه با استفاده از پتانسیل گردشگری در تالاب پیرسلمان اقداماتی صورت گرفته اما مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست استان نیست، در این راستا از شهرداری درخواست كردیم طرحی با برنامه و چارچوب تهیه كنند كه به عنوان دستكاری در طبیعت نباشد.
حضور گردشگر به پایداری تالاب كمك می‌كند
وی اضافه می‌كند: درباره تالاب آق‌گل اعتقاد داریم باید زیرساخت‌های گردشگری در فاصله مناسب از تالاب پیش‌بینی شود چراكه حضور گردشگر به پایداری تالاب كمك می‌كند و حضور افراد علاقمند می‌تواند باعث شود آب را همیشه در تالاب داشته باشیم، علاوه بر این ارتباط متقابل بین وجود طبیعت‌گرد و پایداری تالاب وجود دارد و یكی از اولویت‌ها در تالاب آق‌گل است و این مسئله به میراث هم ابلاغ شده است.
جعفری‌نژادبسطامی با بیان اینكه از تالاب‌ها به عنوان شاهدان طبیعی یاد می‌كنیم، ادامه می‌دهد: زمانی كه تالاب‌ها بر اثر كمبود بارندگی خشك شوند قربانیان خشكسالی می‌شوند چراكه تالاب‌ها حق آبهای را می‌خواهند كه هنوز اولویت نشده؛ مثلاً حق‌آبه‌های كشاورزی، شرب و صنعت داریم كه متولیان زیادی دارند اما هنوز حق آبهای برای طبیعت، آیندگان و سلامت مردم به طور اجرایی عملیاتی نشده است.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان همدان با تأكید بر اینكه یكی از مهمترین اكوسیستم‌هایی كه بر اثر خشكسالی صددرصد آسیب دیده‌اند و خواهند دید تالاب‌ها هستند، اظهار می‌كند: با توجه به شرایط تالاب پیرسلمان احتمال نمی‌رود كه به طور كامل خشك شود و تلاش می‌شود همیشه آب داشته باشد.
وی با اشاره به اینكه تالاب آق‌گل در گذشته هم به عنوان تالاب فصلی مطرح بوده و چند ماه خشك می‌شده است، تصریح می‌كند: با مطالعات انجام شده احتمال دارد كه این تالاب در طول سال آب داشته باشد و مهم این است كه حق آبه تالاب، به آن پرداخت شود همچنین به دنبال این هستیم كه تالاب همیشه آب داشته باشد و پیش‌بینی شده اگر بارش نداشته باشیم تالاب حداكثر تا یك ماه آینده خشك شود.
جعفری‌نژادبسطامی در ادامه توضیح می‌دهد: خشكسالی متغیری است كه به مسائلی مانند بارش و برداشت بیش از حد از منابع آبی و كشاورزی وابسته است. اگرچه در سال‌های گذشته اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده اما كافی نبوده چراكه اگر كافی بود امروزه شرایط تالاب‌ها به این صورت نبود.
آب در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار بگیرد
وی با تأكید بر اینكه كشاورزی به عنوان یك تهدید برای تالاب‌هاست، می‌گوید: در بعضی مواقع سدسازی نه تنها كمكی نكرده بلكه تهدید هم است. باید متغیرهایی در دست سازمان حفاظت محیط زیست باشد؛ به عنوان نمونه متغیر ما آب است اما در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست نیست و متولی دیگری دارد.
این مقام مسئول تأكید می‌كند: اگر بتوانیم مسئله را در یك‌جا مدیریت كنیم مشكل تالاب‌ها حل می‌شود، تا زمانی كه برای آب منافع متغیری تعریف می‌شود امیدواری وجود ندارد و حتماً باید در بحث مدیریت آب به یك هدف‌گذاری مشترك برسیم تا بتوانیم این مراحل را پشت سر بگذاریم و امیدوار باشیم.
ارزش واقعی آب در كشور مشخص نشده است
جعفری‌نژادبسطامی با بیان اینكه تاكنون برای احیاء و حفظ تالاب‌ها كارهای زیادی باید انجام می‌شده كه نشده است، اظهار می‌كند: در كشور برای منابع مختلف ارزش‌گذاری می‌كنیم اما برای منابعی مثل آب، خاك و هوا به معنای واقعی خود این اتفاق نیفتاده است در حالیكه اگر ارزش واقعی آب مشخص می‌شد امروزه با این حد عدم بهره‌وری روبرو نبودیم و مصرف بی رویه آب در كشور دیده نمی‌شد.
وی با اشاره به اینكه میانگین مصرف آب شرب در كشور دو برابر كشورهای پیشرفته است، خاطرنشان می‌كند: ایران كشور كم بارانی است و سابقه كشور نشان می‌دهد پیشینیان برای مدیریت آب قنات می‌زدند اما این مسیر از بین رفته و زدن سدها متداول شده است، به عبارتی وقتی آب را از زیرزمین به سطح زمین می‌آوریم برداشت و تبخیرش بیشتر خواهد شد و آب در اختیار واقعی قرار نمی‌گیرد و مدیریت منابع آب مسیر غلطی را طی می‌كند.
در مناطقی از كشور به آبهای فسیلی رسیده‌ایم
مدیركل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینكه كشاورزان هر چه قدر خواسته‌اند از آب استفاده كرده‌اند، ادامه می‌دهد: فرونشست‌هایی كه امروز می‌بینیم به علت مصرف بی‌رویه منابع آبهای زیرزمینی است، در مناطقی از كشور به آبهای فسیلی رسیده‌ایم و این خطر واقعی برای آیندگان است. تفكر ما در رابطه با آب اشتباه و برنامه‌ریزی‌مان غلط است و تك‌تك شهروندان در استفاده بی‌رویه از آب مقصر هستند.
منبع : ایسنا