منطقه حفاظت شده آرك و كرنگ

منطقه حفاظت شده آرك و كرنگ با وسعت ساحت ۲۳,۵۷۱ هكتار در استان خراسان جنوبی واقع است. این منطقه كه در ۸۰ كیلومتری جنوب غربی بیرجند واقع شده است، یكی از نواحی جنگلی و زیبای استان محسوب می‏ گردد و غالب پوشش گیاهی این منطقه را درختان بادامشك، بنه، گز و تاغ، و گیاهان دارویی همچون گل زوفا، كلپوره، شاه تره، خاكشیر، درمنه و… تشكیل می ‏دهند. همچنین در این منطقه جانوران و پرندگانی مانند گرگ، روباه، شغال، خرگوش، قوچ، بزكوهی، كبك، تیهو و سینه سیاه و … وجود دارند كه در شمار ثروت‏های طبیعی به شمار می ‏روند.

منطقه آرك و گرنگ بر اساس آگهی رسمی مصوبه شماره ۲۷۰ شورایعالی حفاظت محیط زیست مورخ ۱۹/۰۱/۸۵ به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی گردیده است.

موقعیت جغرافیایی منطقه

منطقه آرك و گرنگ در ۵۲ كیلومتری غرب بیرجند و ۱۷ كیلومتری شمال شهر خوسف و از نظر مختصات جغرافیایی بین E583700 طول غربی تا E585500 طول شرقی و بین N324700 و N330500 عرض شمالی واقع گردیده است.

حدود اربعه
شمالاً: از كلاته شمس در امتداد جاده خاكی تا بین آباد و از این نقطه تا روستای آرك و پس از گذشتن از روستای حامی تا دهن رود.
غرباً: از دو راهی تقاطع جاده آسفالته كرمان- بیرجند و جاده فرعی روستای گرنگ تا روستای دهن رود
جنوباً: از تقاطع جاده قدیم بیرجند- خور و جاده آرك به خوسف تا تقاطع جاده آسفالته كرمان – بیرجند تا دو راهی گرنگ.
شرقاً: از دو راهی جاده قدیم بیرجند – كرمان و جاده خوسف و آرك تا دو راهی كلاته شمس.

ویژگی های منطقه

از نظر توپوگرافی منطقه عمدتاً كوهستانی و صخره ای است. نواحی دشتی در جنوب منطقه واقع شده و در سمت شمال دارای كوهستانهای مرتفع و تپه ماهوری می باشد و از نظر اقلیمی منطقه در ناحیه خشك و نیمه خشك قرار گرفته و تقریباً تمامی پدیده های طبیعی مثل كوه, تپه, چشمه, رودخانه و قنات های مختلف در آن به چشم می¬خورد.
از نظر پوشش گیاهی، گیاه غالب در منطقه آرك وگرنگ در حال حاضر در مناطق دشتی درمنه و در ارتفاعات درختچه های بنه و بادامشك می¬باشد و سایر گیاهان موجود عبارتند از: زیره, مستار, كلپوره, گل زوفا, كاكوتی, گل بومادران, آویشن, لاله قرمز ،آنغوزه، پرند, انجیركوهی, گون, گز, بید, كلاه میرحسن, خارشتر, افدرا و برخی از گیاهان خانواده كاسنی می باشد.
از نظر حیات وحش پستانداران مختلف از جمله كل و بز، گرگ، شغال، روباه، خرگوش, تشی و … و پرندگان مختلفی از جمله كبك, تیهو, باقرقره, كبوتر چاهی, زاغ، انواع عقاب و پرندگان گوشتخوار، انواع گنجشك سانان و… در منطقه حضور دارند. صخره های صعب العبور زیستگاه گونه شاخص منطقه، كل و بز است.

جاذبه های اكوتوریستی

با عنایت به اینكه در منطقه حفاظت شده آرك و گرنگ طرح مدیریت انجام نگرفته و در حال حاضر نیز قراردادی به شماره ۱۵۴۹۳ مورخ ۱۷/۱۲/۹۰ جهت اجرای طرح مطالعاتی- پزوهشی منطقه حفاظت شده آرك و گرنگ با دانشگاه محیط زیست كرج به امضاء رسیده است، تاكنون هیچگونه سرمایه گذاری برای امر تفریح و تفرج از سوی این اداره كل در داخل منطقه صورت نگرفته است. شایان ذكر است در روستای آرك كه در حاشیه منطقه واقع گردیده از سوی دستگاههای ذیربط استانی در امر تفرج، اقدام به ایجاد یك محیط تفریحی با بازسازی منبع آب و ایجاد یك محیط سایبان اقداماتی صورت گرفته است. همچنین دو پاسگاه محیط بانی مجهز به كلیه امكانات در داخل منطقه ساخته و در حال بهره برداری می باشد.

تعارضات مهم منطقه

۱- چرای بیرویه: عدم تعادل دام و مرتع باعث هجوم رقابتی دامداران به منطقه گردیده و این امر باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و افزایش روانابها در سطح منطقه گردیده است.
۲- عدم اجرای ممیزی مراتع از یك طرف و صدور پروانه مرتعداری بدون تعریف مشخص حد و حدودات آن برای دامداران توسط اداره منابع طبیعی و بدون در نظر گرفتن ضوابط زیست محیطی و حتی عدم نظارت و رعایت بازه زمانی مندرج در پروانه.
۳- تخریب و تصرف اراضی: بدلیل عدم تفكیك مستثنیات و اراضی كشاورزی یا تفكیك غیر صحیح و غیر كارشناسی و عدم انطباق نقشه های موجود در اداره منابع طبیعی با اراضی افراد، متأسفانه باعث سوء استفاده افراد گردیده است و هرساله مردم نسبت به تصرف اراضی ملی اقدام می كنند.

۴- بهره برداری رقابتی و بیش از حد از منابع گیاهی: (دارویی، اقتصادی، صنایع دستی و زندگی عشایری و خوراكی)
۵- راهها: راههای موجود در منطقه هم شامل راه آسفالته در حاشیه منطقه، راه خاكی در حاشیه و داخل منطقه یافت می شوند. متاسفانه راه های مالروی بسیاری در منطقه مشاهده شده است كه از گذشته مورد استفاده شكارچیان بوده كه بعد از تصویب منطقه تاحد امكان نسبت به ایجاد مانع جهت حركت شكارچیان در آن اقدام شده است.
۶- شكار بیرویه: با توجه به مسلح بودن برخی خانوارهای منطقه بر حسب سنت قدیمی خود ، متأسفانه دست اندازی به حیات جانوری و شكار غیر مجاز وحوش وجود دارد. شكار حیواناتی از قبیل كل و بز ، خرگوش، كبك ، تیهو و حتی حیوانات گوشتخوار كه به نحوی باعث آسیب رساندن به دامهای اهلی می شوند مثل شغال ، روباه ، گرگ.

۷- عدم نیروی انسانی و پرسنل كافی برای حفاظت: متأسفانه نیروی حفاظتی این منطقه مطابق با استاندارد تعریف شده نمی باشد. از طرفی نیروهایی كه بكار گرفته شده اند بصورت طرحی بوده و هیچگونه پشتوانه تجهیزات دفاعی فردی از قبیل اسلحه با توجه به تهدیدات موجود ندارند، لازم است اولا” نسبت به ایجاد چارت و استخدام نیرو اقدام گردد و در وهله دوم نسبت به تجهیز نیروها به سلاح گرم اقدامی عاجل صورت گیرد. تأخیر در تجهیز ممكن است عواقب ناگواری برای مأمورین حاضر بوجود بیاورد. منطقه در حال حاضر دارای دو پاسگاه محیطبانی با تعداد ۴ نفر نیرو می باشد.

۸- اماكن مسكونی:در حواشی منطقه حفاظت شده بخصوص ضلع شمالی آن تعدادی روستا وجود دارد شغل اكثر مردم این منطقه دامداری و كشاورزی می باشد. در بعضی از روستاها جمعیت قابل توجهی وجود دارد مثل روستاهای آرك، بین آباد، دهن رود و از طرفی بیكاری نیز معضل بزرگ جوانان منطقه است. . طرحهای هادی روستاها در برخی از نقاط با مرز منطقه تداخلی دارند. كه خوشبختانه تاكنون این تداخلات حذف گردیده است.

وجود نه روستا در داخل منطقه: بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال ۱۳۸۵ ، جمعیتی بالغ بر ۲۳۲ نفر در این روستاها حضور دارند. تعداد دامهای افراد نیز بیشتر از حد معمول بوده و تعادل دام و مرتع رعایت نشده كه این موضوع باعث تخریب بیش از حد مراتع منطقه گردیده است.
وجود پنج روستا در حاشیه منطقه با جمعیتی بالغ بر ۶۵۰ نفر: وجود سكونتگاه ها در داخل و حاشیه منطقه باعث گردیده افراد سودجو با كمترین مانعی بطور سریع به تخریب یا شكار غیر مجاز خود پرداخته و در فاصله زمانی كوتاهی به خانه هایشان مراجعت كنند بدون اینكه مأموران محیط زیست بتوانند اقدامی انجام دهند.
۹- معادن: در حال حاضر در منطقه پنج معدن وجود دارد. معدن تقاب به نام آقای حبیب ا… نجاتی با سابقه فعالیت ۴ ساله و نوع ماده معدنی مرمریت در مرحله بهره برداری كه در حال حاضر غیرفعال می باشد. معدن اناور به نام آقای مهدی رسائی با نوع ماده معدنی بنتونیت در مرحله بهره برداری كه در حال حاضر غیرفعال می باشد. معدن بسطام بیرجند به نام آقای امید سرتیپی با نوع ماده معدنی مرمریت در مرحله بهره برداری كه در حال حاضر فعال می باشد. معدن تجگ به نام آقای حبیب ا… نجاتی با نوع ماده معدنی سنگ آهك در مرحله بهره برداری كه در حال حاضر فعال می باشد. معدن آرك به نام آقای محمد حسین بنی اسدی با نوع ماده معدنی مرمریت در مرحله بهره برداری كه در حال حاضر غیر فعال می باشد.