مدرسه شوكتیه بیرجند یكی از بناهای تاریخی شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی است . این بنا ابتدا در سال ۱۳۱۲ هجری قمری ( ۱۲۶۹ هجری شمسی ) تحت عنوان حسینیه شوكتیه توسط محمد ابراهیم خان علم ( شوكت الملك دوم ) ساخته شد. درماه ذی الحجه سال ۱۳۲۶ هجری قمری برابر با ۱۲۸۲ هجری شمسی تبدیل به مدرسه گشته . پس از دارلفنون و رشدیه تبریز ، آموزش به سبك جدید را در ایران آغاز نمود .بنای تاریخی مدرسه شوكتیه ( شوكتی ) در مجاورت خیابان منتظری ؛ در داخل بافت تاریخی شهر بیرجند قرار دارد . بنای این مدرسه از اجزا و عناصر معماری ایرانی از قبیل ورودی ، هشتی ، دهلیز ها ، ایوان ، حجره های اطراف صحن ، شاه نشین و حمام تشكیل شده است .
تاریخچه مدرسه شوكتیه ( آموزش نوین )
هم زمان با انقلاب مشروطیت ، امیر اسماعیل خان شوكت الملك اول كه فاقد اولاد بود ، ثلث اموال خود را وقف امور خیریه كرد . تولیت آن را به برادر كوچكش محمد ابراهیم خان واگذار نمود . محمد ابراهیم خان علم موسوم به شوكت الملك دوم بعد از سفر به تهران و احراز مقام حكمرانی و امارت قاینات درصدد برآمد موقوفه مذكور را در جهت ایجاد فضای آموزشی به مصرف برساند .
شوكت الملك تحت تاثیر اقدام حسنه امیر كبیر مبنی بر تاسیس مدرسه عالی دارالفنون ، در سال ۱۲۸۵ شمسی – ۱۳۲۵ ه .ق در محل حسینیه شوكتیه كه برای برگزاری مراسم عزاداری توسط برادرش امیر اسماعیل خان در سال ۱۲۷۳ ه .ش – ۱۳۱۲ ه .ق . ساخته شده بود اقدام به تاسیس مدرسه شوكتیه نمود . قابل ذكر است كه مدرسه شوكتیه پس از مدرسه عالی دارالفنون ( سال ۱۲۶۸ ه .ق ) و مدرسه ابتدایی رشدیه كه به همت حاجی میرزا تبریزی معروف به رشدیه ( سال ۱۳۱۵ ه .ق ) در تهران تاسیس شد، سومین از نوع مدارس جدید در ایران محسوب می شد .
برای مدیریت و تاسیس مدرسه شوكتیه بیرجند از دو نفر افراد فاضل كاشان به اسامی میرزا احمد نراقی و شیخ احمد سلیمانی نراقی. برای تدریس دروس فرانسه و انگلیسی و ریاضیات از سه نفر تبعه فرانسه ، انگلستان و هندوستان دعوت به عمل آمد .
معماران مدرسه
ساختمان مدرسه شوكتیه از سال ۱۳۰۸ لغایت ۱۳۱۲ ه .ق به دست استادان و معلمان یزدی در دو طبقه با ایوانی بزرگ و اعجاب انگیز و دالان ها ، اتاق های متعدد ، حوضخانه ، هشتی و سر درب ورودی ساخته شده است . متعاقب مدارس شوكتیه بیرجند ، مدارس دیگری در قاین در سال ۱۲۹۸ ، نهبندان ۱۲۹۹ ، سربیشه و دشت بیاض ۱۳۰۰ شمسی و تا سال ۱۳۰۶ در مناطق زیركوه. در میان ، گزیك ، خوسف ، درخش ، گل فریز ، مود ، گیو ، موسویه ، مختاران نیز مدارس شوكتیه تاسیس گردید . در سال ۱۲۹۷ شمسی سید محمد فرزان از مشهد به بیرجند منتقل شد. به تقاضای شوكت الملك برای تاسیس مدارس شوكتیه زابل و زاهدان رهسپار گردید . علیرغم مخالفت بعضی از افراد و سرداران متعصب در این كار موفق شد . اعتماد مردم را نسبت به خود جلب نمود .
تكیه بیرجند
این عمارت به گفته ی مرحوم آیتی بنائی عالی و تكیه ای با شكوه است. مدرسه ی شوكتیه نه تنها بزرگترین حسنیه و تكیه ی بیرجند بوده بلكه از شاهكارهای معماری زمان خود به شمار می آید . بی هیچ تردیدی نظیر آن را در كمتر شهری می توان یافت . محمد ابراهیم خان پس از اخذ موافقت علمای بزرگ بیرجند كلیه ی هزینه های مدرسه را از محل درآمد موقوفات تأمین و پرداخت می نمود.علاوه بر برگزاری مراسم عزاداری در دهه ی اول ماه محرم در این ایام هر روز عدة زیادی از مستمندان را اطعام می كرد .
این مدرسه تا فروردین ماه ۱۳۱۶ هجری شمسی زیر نظر شوكت الملك اداره می شد . چون در این سال طرح یكنواخت كردن برنامه های آموزشی در سراسر كشور مطرح شد ودولت مصمم به اجرای این طرح گردید. این مدرسه نیز چون دیگر مدارس زیرنظر اداره ی معارف كه بعد به نام فرهنگ تغییر نام یافت قرار گرفت .
نحوه دسترسی
آدرس :خراسان جنوبی، بیرجند، میدان شهدا، خیابان خاكی
