«گردشگری آیینی» حاصل پیوند سفر با فرهنگ است كه در غرب كشور به فرهنگ‌های غنی این سرزمین گره‌خورده است؛ آیین‌ها، اعتقادات و باورهایی كه می‌تواند در قالب گردشگری آیینی معرفی شوند و گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جذب كند و نه‌تنها منبعی برای اشتغالزایی و كسب درآمد شود بلكه انتقال این فرهنگ‌ها را نیز به همراه داشته باشد.
«گردشگری آیینی» حاصل پیوند سفر با فرهنگ است؛ سفری كه به‌واسطه آن انسان موفق به كشف آیین‌ها، اعتقادات و باورهایی می‌شود كه در روح مكان جاری و ریشه در فرهنگ كهن این مرزوبوم دارد؛ این آیین‌ها اكثراً وابسته به زمین و مكان هستند و به‌عبارتی مكان و آیین در قالب یك موجود زنده به حیات خود ادامه داده و می‌دهند.
این نوع از گردشگری نوع خاصی از گردشگری فرهنگی است كه آدمی را با اعتقادات و باورهای برخاسته از یك جامعه خاص آشنا می‌كند. آیا نمی‌توان این خلاقیت را برای جذب گردشگران به‌كار گرفت و آن را نقطه عطفی برای شناخت بهتر، معرفی بیشتر، احیاء فرهنگ‌ها و ممانعت از استحاله فرهنگی و انتقال این فرهنگ‌ها به نسل‌های بعدی دانست؟
ناگفته پیداست فرهنگ، آیین و آداب و رسوم مجموعه پیچیده‌ای دربرگیرنده اعتقادات، هویت و تاریخ مردمان هر سرزمینی است و حال كه این ظرفیت‌ها در غرب كشور وجود دارند، آیا نمی‌توان این خلاقیت را برای جذب گردشگران به‌كار گرفت و آن را نقطه عطفی برای شناخت بهتر، معرفی بیشتر، احیاء فرهنگ‌ها و ممانعت از استحاله فرهنگی و انتقال این فرهنگ‌ها به نسل‌های بعدی دانست؟
مردادماه سال گذشته بود كه عنوان شد كرمانشاه در راستای تحكیم ارتباطات و ارتقاء همكاری در زمینه گردشگری شهری میزبان شهرداران غرب كشور و دبیركل دفتر ملی یونسكو خواهد بود و تفاهم‌نامه چهارجانبه در این زمینه امضاء خواهد شد.
در این نشست كه با حضور شهرداران كرمانشاه، همدان و سنندج برگزار می‌شد، تفاهم‌نامه مشترك سه شهر مذكور و دفتر ملی یونسكو امضاء و كرمانشاه شهر خلاق خوراك، سنندج شهر خلاق موسیقی و همدان شهر خلاق صنایع دستی معرفی و اقدامات در این مسیر برای آنها برنامه‌ریزی شد.
اما آنچه در این میان باید به ذكر آن پرداخت اینكه این نوع از گردشگری كه در قالب مسیر گردشگری تاریخ و تمدن ایران معرفی و نامگذاری شد، نباید تنها با نام توسعه گردشگری شهری پیش رود چراكه در دل این استان‌های غربی كشور فرهنگ‌های بی‌شمار، باورها و اعتقادات بسیاری نهفته است كه شاید در قالب گردشگری شهری نتوان به آنها پرداخت.
گردشگری روستایی نمودی از این باورهاست كه نهفته در دل مردمان روستایی و زحمتكش غرب كشور است تا جایی كه گاه یك‌تنه تمام آن باورها و اعتقادات را زنده نگه داشته‌اند بدین‌ترتیب گردشگری آیینی می‌تواند نسخه‌ای جامع از باورهای مذكور بین تمامی مردمان این خطه باشد ضمن اینكه تجمیع این سه استان در قالب تفاهم‌نامه‌ای مشترك، می‌تواند نمود مناسبی در این مسیر باشد.
برگزاری كارگاه‌های آموزشی یونسكو در منطقه غرب كشور، لزوم برندسازی، تمركز بر برنامه‌های مرتبط با نوروز و جاده ابریشم، ایجاد جاذبه‌های ویژه و استفاده از ظرفیت‌های مشترك سه شهر غرب كشور، تعریف زنجیره تجاری‌سازی و شناسایی بازارهای هدف فعالان گردشگری از مفاد تفاهم‌نامه بوده كه می‌بینیم در آن بخشی از فرهنگ و باورها و آیینی‌های مختص غرب كشور دیده شده و نیاز است روی آنها كار شود نه اینكه همواره سكوت را در این عرصه ها شاهد باشیم.
در ادامه نگاهی گذرا به فرهنگ، تاریخ و آداب و رسوم مردم كردستان نشان می‌دهد كه یكی از مهمترین جاذبه‌های این استان، ویژگی‌های فرهنگی آن است كه این ویژگی‌ها در سراسر كشور كم‌نظیر هستند، این ویژگی‌ها در مظاهر فرهنگی همانند زبان، لباس، موسیقی، رقص، جشن‌ها و مراسم خاص و صنایع دستی، بارزتر از سایر موارد فرهنگی نمایان شده‌اند.
این ویژگی‌های فرهنگی برخلاف سایر مناطق كشور هنوز در این استان به‌صورت پویا در زندگی مردم جاری است و با وجود پیشرفت ارتباطات و درنتیجه استحاله فرهنگی و از بین رفتن بسیاری از فرهنگ‌ها، فرهنگ مردم كردستان به‌علت ریشه‌های عمیق آن، پویاتر از گذشته در بسیاری از موارد همانند موسیقی بر سایر مناطق هم‌جوار و كشوری نیز تأثیرگذار بوده است.
جشن نوروز در اقصی نقاط كردستان به‌صورت خودجوش همراه با مراسم رقص كردی و برپایی آتش برگزار می‌شود. مهمترین و عمومی‌ترین جشنی كه در میان مردم كردستان مرسوم است، برگزاری جشن نوروز بوده، جشن نوروز در اقصی نقاط كردستان به‌صورت خودجوش همراه با مراسم رقص كردی و برپایی آتش برگزار می‌شود.
عید فطر و عید قربان نیز به‌عنوان اعیاد مذهبی دارای اهمیت خاص هستند همچنین میلاد پیامبر اكرم(ص) نیز جایگاه ویژه‌ای در میان مردم این استان دارد، علاوه‌بر اینها جشن معراج پیامبر و شب نیمه شعبان «برات» نیز جزء اعیاد این منطقه است.
از دیگر مراسمی كه در میان مردم كردستان به‌ویژه منطقه اورامان از جایگاه خاصی برخوردار است، مراسمی با عنوان «زه ماون پیر شالیار» (عروسی پیر شالیار) است، این مراسم در روستای اورامان تخت در هفته دوم بهمن‌ماه كه مصادف با جشن سده بوده، طی مراحل و رسومات خاصی برگزار می‌شود و ادامه آن در نیمه فصل بهار مصادف با ۱۵ اردیبهشت‌ماه در محل آرامگاه پیر شالیار كه در نزدیكی روستا است، با عنوان مراسم كومسای برگزار می‌شود.
از این ویژگی ها كه بگذریم حتی «آسمان» در باورهای عامیانه مردم كرمانشاه به باورهای دینی و عقایدی خاص گره خورده به‌نوعی كه در طبخ نان نیز این باورها را می‌توان جستجو كرد، زمزمه‌هایی آمیخته به فرهنگ و اعتقادات كه در هنگام قالی‌بافی زنان شنیده می‌شود و با خود آواهایی دارد كه برای هریك از آنها می‌توان ساعت‌ها نوشت.
برگزاری مراسم ماه رمضان و ماه محرم نیز در كرمانشاه آیین‌های بسیاری دارد، چنان كه مردمان كُرد زاگرس‌نشین آیین‌های زیبایی برای سوگواری ماه محرم داشته اند هرچند برخی از آنها در گذر زمان كمرنگ شده‌اند.
كُردها هم مردمانی هستند كه حب اهل بیت(ع) را در سینه دارند، سالیان سال میزبان زوار عتبات عالیات بوده‌اند و خاك قدوم آنها را طوطیای چشمان خود قرار داده‌اند، دیاری كه هر خانه‌اش مهمان‌خانه‌ای بود برای پذیرایی از زوار كربلا.
خواندن مرثیه و «موور» زنان، تعزیه و شبیه‌خوانی كندوله‌ای‌ها، برپایی عَلَم و كُتَل، سفره‌های نذری با غذاهای محلی، گِل به سر گرفتن و …، رسم و رسوم كُردها برای اقامه عزای محرم از زمان‌های دور تا همین امروز است كه برخی‌ها در گذر زمان كمرنگ شده‌اند اما عزاداری‌ها هرسال پُرشورتر برگزار می‌شود.
بررسی‌ها و مطالعات علمی نشان از تأثیر باورهای دینی و اسطوره‌ای بر فرش‌های روستایی‌باف همدان نیز دارد، به‌نوعی كه مطرح شده نقش‌مایه‌های حیوانی در فرش روستایی همدان كه به سه دسته آبزیان، پرندگان و چارپایان تقسیم می‌شود، بیش از همه سهم را به آبزیان داده، موضوعی كه در فرهنگی نهفته است كه از دین و اسطوره نشأت گرفته و علاوه‌بر ریشه‌های تاریخی آن، در ایران باستان به‌لحاظ نمادشناسی نیز یكی از نمادهای باران‌خواهی و بركت از جانب دریا را نشان می‌دهد، از سویی تكرار نقش ماهی، سمبلی است بر خوشبختی و خانواده و مواردی از این‌دست كه برای هر كدام آنها می‌توان یك كتاب نوشت.
از سوی دیگر می‌بینیم باورهای خاصی برای گردآوری گندم در استان‌های كرمانشاه، همدان و لرستان وجود دارد كه این عمل را از حالت روزمره و پیش پا افتاده برای یك كشاورز، بیرون آورده است، به‌نوعی كه شرایط زمانی شروع درو، آداب تطهیر، باورهای بركت‌افزا و نوع تغذیه آن، ریشه در رفتارهای نمادینی دارد كه نشأت‌گرفته از باورهای خاص است.
مراسم ماه محرم نیز در استان‌های غربی با آیین‌های خاص خود همراه است، به‌نوعی كه مراسم آیینی علم بندی محرم، نذری‌های خاص در این ماه، تكیه‌ها و بناهایی كه آمیخته به معماری اسلامی به‌واسطه ماه محرم نقش بسته و هنوز سر پا مانده‌اند، همه و همه در قالب «گردشگری آیینی» هستند و نه‌تنها برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب است بلكه می‌توان با برنامه‌ریزی برای نسل‌های امروزی(كودكان، نوجوانان و جوانان) آنها را معرفی كرد تا در هویت‌آفرینی برای این نسل سهیم بود.
بدین سان، به راستی غرب كشور نیازمند برنامه‌ریزی در حوزه «گردشگری آیینی» و معرفی آیین ها و مذهب ها و ویژگی های رفتاری اجتماعی خاص اقوام متعددی است كه در دل خود جای داده و حال، در وضعیت شیوع ویروس كرونا نیز می توان با استفاده از این ظرفیت ها در قالب گردشگری های شهری یا روستایی قدمی برداشت و با توجه به بُعد مكانی، پتانسیل های موجود در حوزه «گردشگری آیینی» را به مردمان همان خطه یادآوری و قدمی در مسیر احیای آنها برداشت.
به راستی كه این امر می‌تواند در كنار درآمدزایی و ایجاد اشتغال پایدار، مانع از استحاله فرهنگی و سوق پیدا كردن نسل‌های آینده به سمت فرهنگ‌های بیگانه شود، هویت افراد با تاریخ و گذشته معنا می‌یابد و «گردشگری آیینی» در این مسیر، جایگاه ویژه ای دارد كه تاكنون مورد غفلت قرار گرفته است.
منبع : ایسنا