موزه‌ها نقش بسزایی در استحكام ریشه‌های ملی، مذهبی و تاریخی عموم مردم دارند. از این رو توسعه و گسترش این اماكن در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی از طریق هماهنگ ساختن اقدامات بین‌المللی و تدوین برنامه‌هایی مؤثر است كه دارای وجه مشترك میان مردم و موزه‌ها در سطح جهانی باشد.
گذشته تاریخی، حماسه آباء و اجدادی، سرزمین نیاكان، زبان مادری، باورها و سنت های طایفه ای، مفاخر ملی، عصبیت های قومی، هنر و ادبیات موروثی هویت فرهنگی جامعه را تشكیل می دهد. بناها، محل‌ها، مكان ها، مناطق، موزه ها، آثار هنری، مصنوعات و نظایر آن به عنوان میراث فرهنگی یكی از موثرترین عوامل هویت بخش جامعه هستند كه حفظ آنها موجب پایداری و بقای فرهنگ است. حفظ، تقویت و شناساندن هویت فرهنگی، موجب خودآگاهی و بازگشت به خویشتن شده و عامل موثری در مقابله با از خودبیگانگی است كه یكی از معضلات اساسی جوامع روبه رشد و توسعه است.
زنده نگه داشتن و توجه به میراث فرهنگی مستلزم شناخت و شناساندن این میراث گرانقدر به اعضای جامعه، به خصوص نسل جوان و نوجوان كشور است. مرمت و نگهداری آثار فرهنگی به جا مانده از تمدن ها می تواند افزون بر تقویت هویت ملی و فرهنگی اعضای جامعه ضامن بقای فرهنگ ایرانی برای نسل های كنونی و آینده باشد. همچنین با سیاستگذاری و برنامه ریزی صحیح می توان شرایط جذب گردشگر داخلی و خارجی را فراهم كرد كه عامل موثری در توسعه فرهنگی و اقتصادی كشور است.
توسعه و گسترش موزه ها و همكاری همه جانبه علمی، فرهنگی و صنعتی در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی از طریق هماهنگ ساختن اقدامات بین المللی و تدوین برنامه هایی مؤثر است كه دارای خطوط اساسی همكاری مشترك و دو جانبه میان مردم و موزه ها در سطح جهانی باشد. بر همین اساس، در قطعنامه شماره پنج دوازدهمین مجمع عمومی كمیته بین المللی موزه ها ایكوم(ICOM) كه در ۲۸ مه ۱۹۷۷ میلادی در مسكو برپا شد، ۱۸ مه به عنوان روز جهانی موزه و میراث فرهنگی اعلام شد و از آن سال در این روز در همه كشورهای عضو، مراسمی برگزار می شود. شعار امسال شورای بین المللی موزه ها «آینده موزه‌ها؛ بازیابی و بازاندیشی» است كه واضح و آینده محور و به دنبال بازیابی و احیا كردن موزه‌ها برای آینده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه روز جهانی موزه و میراث فرهنگی با «حمیدرضا فروزنده» كارشناس باستان‌شناس و استاد پیشكسوت میراث فرهنگی گفت و گو كرده است.
** ایرنا: از دیر باز مردم علاقه ای خاصی به بازدید از موزه‌ها داشته اند، این مهم از كجا نشأت می گیرد؟
*** فروزنده: آثاری كه در موزه ها نگهداری می‌شود، نشان از هویت و فرهنگ اقوام مختلف در آن مرز و بوم دارند. چنانچه برای همگان جالب است تا بدانند مردمی كه زیست آنها به سالیان سال و حتی به سده ها قبل‌تر از ما برمی‌گردد، چه نقشی از خود به جا گذاشتهاند و اشیای مورد استفاده آنها در زندگی چه بوده است. در واقع موزه‌ها انسان را به گذشتگان نزدیك و حس خوب جاودانگی را زنده میكند. موزه ها نشان دهنده تاریخ، فرهنگ، هویت و آداب هر ملت به شمار می رود كه اهمیت بسزایی در ترسیم چهره ملی و بین المللی آن ملت آنها داشته و می توان از موزه به عنوان دریچه ای رو به چشم انداز توسعه گردشگری فرهنگی یاد كرد.
** ایرنا: در گردشگری فرهنگی توجه به اماكن تاریخی، یادبودها، موزه‌ها و نگارخانه‌ها اهمیت بسزایی دارد، توجه به این موضوع چه مزایایی برای جوامع در جهت توسعه پایدار دارد؟
*** فروزنده: موزه ها هزاران نوع و مدل از اشیا، آثار و اسناد تاریخی را در دل خود جای داده اند كه همگی باقی مانده از دوران های كهن هستند. این آثار گرانبها در فضایی به مراتب محدودتر نسبت به بناهای تاریخی در گستره یك منطقه قرار دارند و همین بیشتر مورد توجه گردشگران و تاریخ دوستان است. موزه حامل فرهنگ گذشته و در گردشگری و توسعه فرهنگی نقش آفرینی بالایی دارد زیرا گردشگرانی هستند كه تاریخ را از دریچه فرهنگ مورد توجه قرار می دهند و این گروه همان گردشگران فرهنگی نام دارند.
** ایرنا: موزه ها در دنیای امروزی و زندگی مدرن چه نقشی دارند؟
*** فروزنده: با تغییر و تحولات سریع و پیشرفته در دنیای امروزی، مفهوم موزه ها نیز به طور طبیعی تغییر یافته است. موزه ها مانند گذشته تنها دیگر یك مكان كوچك برای نمایش چند اثر هنری و تاریخی نیستند. در گذشته موزه ها مكان هایی بسته بودند كه چندین آثار هنری را در خود جای می دادند و نقش زیادی در معادلات فرهنگی و توسعه نداشتند اما امروزه این مفهوم بسیار تغییر كرده است، بدان معنا كه تمام سایت های تاریخی، حوزه های میراث فرهنگی و حفاظت از آنها، آرشیوهای ملی، كتابخانه های ملی و… نیز جزوه موزه تلقی می شوند. این مجموعه ها بیشترین نقش را در جذب گردشگران فرهنگی به خود اختصاص می دهد. بر پایه آمارهای موجود آمار گردشگران فرهنگی جهان به حدود ۴۰ درصد رسیده كه موزه ها نیز در آن نقش موثری در افزایش این آمار دارند.
** ایرنا: بسیاری معتقدند باید مجموعه‌ها و اشیای ارزشمند در موزه‌ها نگهداری شوند و به جای كمیت بر كیفیت موزه‌ها تاكید شود، نظر شما در اینباره چیست؟
*** فروزنده: موزه یك پدیده اجتماعی است، بنابراین باید در خدمت جامعه باشد. اگر موزه‌ها نقش موثری در توسعه جامعه ایفا كنند، می‌توان از آنها برای توسعه گردشگری نیز استفاده كرد. جامعه باید با موزه‌ها تعامل داشته باشد اما به این معنا نیست كه تمامی موزه‌ها را در خدمت گردشگری دید. البته از موزه ها با هدف گردشگری، پژوهش و تحقیق تاسیس شده‌اند. افزایش كیفی موزه‌ها به جای ایجاد موزه‌های جدید ضرورت دارد. از این رو باید تلاش كرد تا با ایجاد موزه‌های جدید این مشكلات را رفع كرد. بنابراین بهتر است كه برای خلق موزه‌های جدید هزینه كرد و موزه‌های مردم نهاد ایجاد شوند تا مردم تصدی گری كرده و موزه‌ها را مدیریت كنند.
** ایرنا: موزه‌ها به جز كاركرد فرهنگی چه كاركردهای دیگری دارند؟
*** فروزنده: موزه‌ها دارای كاركردهای دیگری همچون اقتصادی نیز هستند كه می‌توان با در نظر گرفتن، برنامه‌های جذاب برای موزه‌ها از آنها درآمد كسب كرد. امروزه با توجه به رقابت‌های جهانی در عرصه گردشگری باید بسته‌های جذابی برای موزه‌ها در ایجاد كرد تا بتوانند با دیگر موزه‌های معروف جهان رقابت كنند. موزه‌ها نقش موثری در جذب گردشگران دارند، به‌ویژه در ایران كه فعال‌ترین حوزه مربوط به گردشگری فرهنگی است، باید در بهبود كیفیت موزه‌ها تلاش كرده و بر تعداد موزه‌ها در مكان‌های مختلف كشور افزود.
** ایرنا: موزه ها در رشد كارآفرینی و توسعه صنعت گردشگری فرهنگی چه نقشی دارند؟
*** فروزنده: حفظ و توجه به میراث فرهنگی، مستلزم شناخت و شناساندن این میراث گرانسنگ به آیندگان است. در عصر كنونی گردشگران فراوانی با هدف بازدید از موزه ها به سفر می روند، از این رو كارشناسان و برنامه ریزان گردشگری جهان، برنامه ها و تبلیغات خاص و دراز مدتی در مورد موزه های كشورشان را با هدف جذب گردشگر در دستور كار خود قرار داده اند. این موضوع نشان می دهد كه جذب گردشگر، یكی از مهمترین كاركرد موزه ها تلقی می شود و این امر رویدادی به شمار می آید كه در گستره جهانی رو به گسترش و فزونی است. موزه ها و مراكز فرهنگی در ارتقای دانش بشری و نیز گسترش علم و پایدارسازی آموزش كه به تعبیری آموزش مستمر است، یكی از نهادهای اجتماعی موثر به شمار می روند. از این رو باید گفت نقش و جایگاه موزه ها در جذب گردشگر بسیار موثر است و می توان از این قابلیت ها در جذب گردشگر فرهنگی و ایجاد كارآفرینی استفاده كرد.
