مراسم شب یلدا برای تازه عروس ها و دامادها بسیار خاطره انگیز است .شب یلدا یا چله از به یادماندنی ترین شب های سال است كه همه خانواده های ایرانی طبق سنت قدیمی آن را جشن می گیرند، اگر بخواهیم رسم و رسوم شب یلدا را به صورت فهرست وار بنویسیم لیست بلند بالایی از آداب زیبا و پسندیده ای خواهیم داشت كه پشت هر یك معنا و مفهوم عمیقی نهفته است.یكی از سنت های قشنگی كه در اولین شب یلدای عروس و دامادها به آن توجه ویژه ای می شود هدیه بردن برای تازه عروس ها می باشد. خانواده داماد وظیفه خود می دانند در شب یلدا مهمان خانواده نو عروس خود شده و كادوی شب یلدای عروس را به او تقدیم كنند.
در دوران عقد
رسم است در دوران عقد ، خانواده داماد شب نشینی شب یلدا را در منزل خانواده عروس بگذراند. این مراسم كه به آن شب چله ای نیز گفته می شود آداب خاصی دارد.خانواده عروس سعی می كند تا حد توان خود مراتب مهمان نوازی و احترام در مقابل خانواده داماد را به جا آورد. و خانواده داماد نیز با تقدیم هدیه و اصطلاحا كادوی شب یلدا محبت و علاقه خود را به عروس خانم و خانواده اش ابراز می كند.
درباره علت مراسم شب چله ای بسیاری معتقدند در گذشته كه مانند امروز راه های زیادی برای ارتباط و آشنایی هر چه بیشتر بین خانواده ها نبوده است. مراسمی همچون شب یلدا بهانه ای می شد تا خانواده ها ساعت های طولانی در كنار هم بوده و فرصت بیشتری برای صحبت و آشنایی داشته باشند.شب چله ای یكی از روش های ابراز ارادت و علاقه خانواده داماد به نو عروس نیز می باشد. به علاوه در قدیم آقا داماد اجازه ملاقات های مكرر عروس خانم را نداشته و فقط در بعضی شب های خاص مثل شب یلدا می توانسته او را ببیند.
وظیفه خانواده داماد در شب یلدا
شیوه برگزاری مراسم شب یلدای عروس نسبت به گذشته تغییرات زیادی داشته است. اما اصل سنت كه همان بردن كادو و هدایای مخصوص شب یلدا توسط خانواده داماد می باشد. همچنان مثل سابق انجام می شود.در قدیم خانواده آقا داماد هدایای خود را به همراه آجیل، انار، هندوانه، كدو تنبل، كله قند، نقل و تنقلات دیگر روی سینی یا طبق هایی قرار داده و به زیباترین شكل ممكن تزیین می كردند. سپس داماد و اعضای خانواده اش طبق ها را روی سر گذاشته و به خانه عروس می بردند.
امروزه حداقل در شهرهای بزرگ دیگر خبری از طبق های بزرگ نیست. و از تزیینات مدرن و برجسته تری برای این منظور استفاده می شود. به عنوان مثال معمولا هندوانه به شكل های خاص برش خورده و علاوه بر موارد ذكر شده ژله های رنگارنگ، شیرینی جات مختلف و حتی گاهی كیك نیز در میان خوراكی ها دیده می شود.تزیین هدایای شب یلدا برای عروس اغلب با روبان های قرمز رنگ انجام می شود كه نشانه ای از عشق و علاقه می باشد.
میوه آرایی و هدیه
گاهی خانواده داماد تزیین مجلسی شب یلدا را به افراد حرفه ای در این زمینه (مانند افرادی كه در گل آرایی و تزیین سفره عقد تجربه دارند) می سپارد تا اصطلاحا سنگ تمام بگذارد.هدیه ویژه خانواده داماد به عروس خانم تا حد زیادی به توانایی مالی و سنت های رایج در میان خانواده ها بستگی دارد. برای برخی خانواده ها مهم است كادویی شب یلدا حتما جواهر آلات باشد و در برخی خانواده ها پوشاك زمستانی مانند پالتو و كفش به عروس خانم پیشكش می شود.بسته به رسم و رسوم خانواده‌‌ها گاهی برخی افراد برای عروس چند تكه طلا مثل دستبند یا النگو و … نیز می‌خرند.
گاهی هم دیوان حافظ در كنار سایر هدایا قرار می گیرد و زینت بخش هدایای عروس خانم می‌شود. البته در این میان، خانواده‌هایی كه از سلیقه عروس خانم مطمین نیستند و یا فرصت كافی برای خرید ندارند، هدیه‌ای نقدی در نظر می‌گیرند و به عروس تقدیم می‌كنند تا با میل خودش هرچه دوست دارد بخرد. كله قند تزیین‌شده، نقل و شیرینی و پشمك تزیین شده نیز به مفصل‌ترشدن هدایای یلدا كمك می‌كنند.
اگرچه در گذشته نیز تزیینات و متنوع بودن پیشكش های خانواده داماد اهمیت زیادی داشته است . نشان احترام گذاشتن به خانواده عروس تلقی می شده اما امروزه برخی خانواده ها به چشم و هم چشمی و مجلل كردن هر چه بیشتر مراسم دامن زده اند. و این شب خجسته كه در اصل برای آشنایی بیشتر و گذراندن اوقات خوش در كنار هم می باشد را به یك شب پر استرس تبدیل كرده اند
وظیفه خانواده عروس در شب یلدا
خانواده عروس خانم نیز با توجه به رسم و رسوم به جا مانده از قدیم، در شب یلدا خود را برای میزبانی و پذیرایی از خانواده داماد آماده می كند.آن ها معمولا برای هر چه بهتر شدن مراسم شب چله، از بزرگترهای فامیل دعوت می كنند و سفره شب یلدا را رنگین تر از سال های قبل می چینند كه نشانه احترام هر چه بیشتر به خانواده داماد می باشد.
سفره شب یلدا شامل میوه های مخصوص این شب از جمله انار، هندوانه، كدو حلوایی و همچنین آجیل، شیرینی جات و غیره می باشد. عروس خانم برای این كه ذوق هنری و سلیقه خود را به همگان از جمله آقا داماد نشان دهد معمولا مسئولیت میوه آرایی و سفره آرایی را بر عهده می گیرد و دختران خانواده یا فامیل نیز در این كار به او كمك می كنند.
در برخی شهرها رسم است خانواده عروس نیز در همان شب هدیه ای به آقا داماد پیشكش می كند. كه می تواند پوشاك، ساعت یا حتی سكه طلا باشد در حالی كه در برخی فرهنگ ها مرسوم است مراسم شب یلدای سال بعد را خانواده عروس مهمان خانواده داماد شده و برای آقا داماد هدیه می برد.
شب چله عروس در گیلان
در استان گیلان، خانواده داماد سینی كه به آن طَبق گفته می‌شود را تزئین كرده و برای خانواده نوعروس می‌فرستد. در این طَبق میوه و خوراكی‌ها و تنقلات ویژه شب یلدا قرار داده شده كه تمام آن را به زیبایی آراسته‌اند. در وسط طَبق هم یك ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار دهند. كه این كار با توجه به منطقه گیلان یك رسم جا افتاده است. گیلانی‌ها معتقدند كه فرستادن ماهی باعث خیر، بركت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌شود. در این شب حتماً داماد می‌بایست چای نبات را در منزل عروس بخورد تا مراسم به پایان برسد.
شب چله عروس در مازندران
در مازندران در شب یلدا، رسم بر این است كه در شب چله، از سوی داماد برای عروس یا نامزد، خرجی می‌فرستند. یعنی همه آنچه را كه خانواده عروس، برای شب چله نیاز دارد. در كنار آن هدایایی بسته به بضاعت مالی داماد در كنار این خرجی گذاشته می‌شود. این خرجی پس از غروب آفتاب به خانه عروس فرستاده می‌شود. در برخی روستاهای مازندران رسم بر این است كه در شب چله، دارا و نادار، همه باید پلو خورش بخورند.
شب چله عروس در آذربایجان
در آذربایجان این رسم به كمك اقوام انجام می‌شود، در بیشتر شهرهای آذربایجان خانواده داماد در دوران نامزدی پسرشان، خوانچه طبق را به خانه عروس می‌فرستند، اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچه‌ها كمك می‌كنند. محتویات خوانچه‌ها عبارت‌اند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه كه با پولك و تور تزیین می‌شود. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایكوبی می‌پردازند. اقوام این طبق‌ها را بر سر می‌گذارند و به خانه عروس می‌روند. مادر عروس نیز بعد از دریافت این طبق‌ها، هدایایی مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال را به آن‌ها تقدیم می‌كند.
طبق‌ها در اتاق مهمان قرار داده شده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می‌كند. در تبریز بعد از ازدواج دو زوج و در اولین یلدای زوج جوان در خانه‌شان. پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را كه شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یك قواره پیراهنی با كفش و چادری است روانه منزل آن‌ها می‌كند.
شب چله عروس در همدان
شب چله عروس یا یلدونه، هدایایی است كه خانواده داماد برای خانواده دختری كه تازه عقد كرده و هنوز ازدواج نكرده است می‌برند. خانواده عروس هم برای داماد در عوض پارچه پیراهنی و وسیله‌ای تهیه می‌كنند و به داماد هدیه می‌دهند.
شب چله عروس در خراسان
در خراسان نیز رسم و سنت شب چله عروس رایج است. در شب چله مردهای جوان خانواده داماد طبق‌هایی را به خانواده عروس تقدیم می‌كنند. این طبق‌ها شامل میوه، آجیل، شیرینی و لباس نو می‌باشد. مادر عروس نیز به رسم یادبود لباسی و یا پارچه‌ای را در سینی خالی می‌گذارد و به منزل داماد می‌فرستد. یكی دیگر از سنت‌های قدیمی كه امروزه كمتر به آن توجه می‌شود سرحمومی در شب چله است. در این مراسم داماد در حمام مردانه و عروس در حمام زنانه به حمام می‌روند. رقص و پایكوبی و چوب بازی مراسم حنا بندان بعد از شستن و كیسه كشی داماد انجام می‌شود. داماد تا قبل از شب زفاف فقط در مناسبت‌های خاص و از جمله شب چله مجاز است تا شب در خانه عروس بماند.
شب چله عروس در مركزی
در مناطق روستایی این استان، رسم چله عروس رواج دارد. خانواده داماد به خانه عروس هدیه‌هایی می‌فرستند. این هدایا در طبق‌هایی قرار داده شده و تزئین می‌شود و به همراه شام، میوه و شیرینی توسط پیكی برای عروس فرستاده می‌شود. در مقابل خانواده عروس نیز به‌عنوان تشكر هدایایی كه معمولاً دستكش و یا جورابی پشمین است پیشكش می‌كنند.
شب چله عروس در اصفهان
اصفهان یكی از شهرهایی است كه به این سنت پایبند بوده و به شاخ و برگ دادن به آن، این رسم را به‌صورت تجملاتی‌تر برگزار می‌كنند. در قدیم در شهر اصفهان، خانواده داماد هدیه یا خوانچه به خانه نوعروس می‌فرستادند. خوانچه‌ها شامل آجیل شب یلدا (كشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند، انجیر و خرما). میوه شب یلدا (انار، هندوانه، سیب، گلابی انباری) و غذای شب چله (چنانچه مقدور باشد پلو ماهی و در غیر این صورت یكی از غذاهای محلی: مانند كوفته، گندی، دلمه، چرب و شیرین یا غیره) است. در كنار آن هدایایی برای عروس نیز در نظر گرفته می‌شود. در روزگار قدیمی‌تر صندوق‌هایی تهیه می‌كردند و از هر نوع میوه یك صندوق به خانه عروس می‌فرستادند .و در آنجا باهم جشن می‌گرفتند و صحبت می‌كردند و در صبح روز بعد میوه‌ها را در بین فامیل‌ها تقسیم می‌كردند.
شب چله عروس در قزوین
در قزوین نیز شب چله عروس به‌صورت سنتی ادامه دارد و خانواده داماد با فرستادن “خونچه چله” در كنار هدایای زمستانی به خانواده عروس احترام می‌گذارند. در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، كله قند و هفت نوع میوه مثل گلابی هندوانه، خربزه، به و سیب، با تزئینات زیبا قرار داده می‌شود.
شب چله عروس در لرستان
در لرستان رسم بر این است كه خانواده داماد با فراهم كردن بساط مهمانی و هدایایی از عروس و خانواده عروس دعوت می‌كنند. این مراسم در خانه بزرگترها انجام می‌شود. درواقع بزرگان خانواده و فامیل با تهیه هدیه‌هایی برای تازه عروس‌ها از آن‌ها برای شركت در این مراسم دعوت می‌كنند.
سخن آخر
هدایای یلدایی عروس جنبه ی تشریفاتی دارد و اگر خانواده ای شرایط انجام این تشریفات را ندارد نباید موجب دلخوری خانواده ی عروس شود. اخیرا این سنت پسندیده كه به هدف باهم بودن پدیده آمده حالت تجملاتی به خود گرفته و با چشم و هم چشمی آمیخته شده است. كه موجب می شود داماد هزینه ی هنگفتی را متحمل شود. در حالیكه نباید هدف اصلی این سنت كه شادی و كنارهم بودن است را فراموش كرد.