مسجدبزرگ ابوالمعالی یزد

مسجدبزرگ ابوالمعالی یزد ،یكی از آثار تاریخی بزرگ یزد است كه به خواجه حاجی ابوالمعالی منتسب است . محّله ابوالمعالی كه در تداول عامه «بوالمیری» ( bolmiri) تلفظ می شود. ازمحّلات قدیمی یزد وظاهراً به خواجه كمال الدین ابوالمعالی بن برهان الدین لطف و یا خواجه حاجی ابوالمعالی منتسب است .كه اطلاعاتی از هر یك آنها در تواریخ یزد مضبوط است . مطابق با اظهارات مورخّان قدیمی یزد خواجه كمال الدین ابوالمعالی ازمحتشمان یزد وبانی قنات فراشاه تفت و مدرسه كمالیه در داخل شهر یزد به سال ۷۲۰ هجری بود . پدر وی نیز وزارت محمد مظفر، از سلاطین آل مظفر ، را به عهده داشت.

تاریخچه بنا

بر اساس نوشته های كتاب « شناسنامه اجمالی بناها و محوطه های تاریخی استان یزد » مسجد ابوالمعالی بین سده های دهم و یازدهم هجری بنا گردیده است . حال آنكه نویسنده تاریخ یزد در این باره چنین نگاشته است: «خواجه حاجی ابوالمعالی مدرسه در خارج شهر یزد ایجاد كرده و حمام و مقبره و جماعتخانه‌ای جنب آن به سال ۷۸۷ ساخته بود ».احتمال دارد مؤلّف كتاب « شناسنامه اجمالی بناها و محوطه های تاریخی یزد » در گزارش خود اشتباه كرده باشد. از آنجا كه مؤلّف تاریخ یزد ، محّل مدرسه خواجه حاجی ابوالمعالی را خارج یزد ذكر كرده است . محّل فعلی محّله ابوالمیری به لحاظ تطبیق با سوابق تاریخی ، بیرون از حصار یزد بوده است . پس به احتمال قوی ، انتساب محّله مذكور به خواجه حاجی ابوالمعالی (شخص دوم ) صحیح است .

معماری بنا

این محله دارای دو مسجد است كه به نام مسجد بزرگ و كوچك ابوالمعالی اشتهار دارند. مسجد كوچك بر روی آب انبار قرار گرفته و به گفته ایرج افشار در محراب آن یك قطعه كاشی محرابی لاجوردی به ابعاد ۴۵×۳۰ سانتی متر تعبیه شده است . كه احتمالا از مسجد چهل محراب به مسجد مذكور منتقل شده است . در حال حاضر اثری از كاشی مذكور در بنا دیده نمی شود .ورودی مسجدبزرگ به یك ساباط راه می یابد وحوضخانه (وضوخانه ) مسجد نیز روبروی ورودی واقع است .

مسجد بزرگ دارای درگاهی است كه دیوار آن را با كاشیهای مسّدس لاجوردی باحاشیه آبی ،سیاه ودوقطعه گل مربع از كاشی معّرق در وسط آن پوشانده اند .مسجد بزگ ابوالمعالی مشتمل بر یك گرمخانه نسبتاً بزرگ ،حیاط كوچك در ضلع شمالی ،اتاقی (مقبره ) در ضلع غربی حیاط و بادگیری رفیع در جبهه جنوبی میباشد. كه مشرف به كوچه وبازار مجاور است. مسجد از كف ساباط ۷۰ سانتی متر پائین‌تراست. پوشش سقف گرمخانه طاق وتویزه است . ازاره مسجد آجری و بدنه و سقف با اندود گچ پوشش داده شده است .

در ضلع شرقی مسجد مذكور حیاط كوچكی قراردارد. دری به طرف كوچه ابوالمعالی از داخل آن باز می شود .تعداد ورودیها از طرف حیاط سه درب پنج لتی است . در ضلع شمالی حیاط اتاقی با سقف گنبدی است كه چند سنگ قبر در آن دیده می شود یكی از آنها تاریخ ۱۳۰۰ شمسی را نشان می دهد .(گویا این مكان آرامگاه خصوصی بوده است).