مجموعه ابراهیم خان كرمان كه از مدرسه، حمام، آب‌انبار و بازار تشكیل شده است و قدمت آن به حكومت فتحعلی شاه قاجار می‌رسد. ابراهیم خان ظهیر الدوله، حاكم كرمان، این مجموعه زیبا را برای رفاه حال مردم ساخت و همچون مجموعه گنجعلی خان در بافت تاریخی شهر كرمان واقع شده است. مجموعه ابراهیم خان كه در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و یكی از جاذبه های گردشگری شهر كرمان به شمار می آید .جالب این است كه امروزه بعد از گذشت دو قرن، مدرسه، حمام و بازار ابراهیم خان همچنان فعال هستند.
ابراهیم خان كه بود ؟
این شخص از ۱۲۱۶ تا ۱۲۴۰ هجری قمری در دوره حكومت فتحعلیشاه قاجار حاكم كرمان بوده است. ابراهیم خان كه از خویشاوندان نزدیك شاه قاجار بوده است . در دوران فرمان روایی در كرمان مبادرت به ایجاد یك سری بناهای بسیار ارزنده در مركز شهر و جنب مجموعه گنجعلیخان نموده است. كه امروز این بناها یكی از چند مجموعه تاریخی كرمان را تسكیل می‌دهد. این مجموعه عبارت است از بازار حمام آب انبار مدرسه و … مجموعه ابراهیم خان تا حدود زیادی از فضاهای معماری صفوی الهام گرفته است .
ظهیرالدوله به هنگام در گذشت ۲۱ دختر و ۲۰ پسر از خود برجای گذاشت. یكی از فرزندان او عباسقلی‌خان بود كه جانشین پدر در كرمان گردید. فرزند دیگر او رستم‌خان با گوهر خانم دختر فتحعلی شاه ازدواج كرد. مشهورترین فرزند او حاج محمدكریم‌خان كرمانی است كه از شاگردان شیخ احمد احسائی و سید كاظم رشتی بود و بعدها از پیشوایان برجسته شیخیه گردید.
بخش‌های مختلف مجموعه ابراهیم خان
مجموعه ابراهیم خان مجموعه‌ای از بناهای تاریخی در شهر كرمان است. این مجموعه در ضلع شمالی مجموعه گنجعلیخان و در جوار میدان گنجعلیخان واقع گردیده است. بانی آن ابراهیم خان ظهیرالدوله حاكم كرمان در زمان فتح علیشاه قاجار است و در سال ۱۲۳۱ ه.ق. بنا شده است. مجموعه شامل: مدرسه، حمام، آب انبار و بازار است. مساحت مجموعه قریب ۴۵۰۰ مترمربع است.
حمام ابراهیم خان
این حمام مانند سایر حمام های سنتی ایران پایین تر از سطح زمین بنا شده است كه این امر در حفظ گرمای داخل حمام و همچنین آبرسانی آن مؤثر بوده است . سر در حمام كه در ضلع جنوبی قیصریه ابراهیم خان واقع شده است . دارای تزیینات كاشیكاری از نوع خشتی هفت رنگ و طاق آن مقرنسكاری است . از طریق راهروی زاویه دار به بخش رختكن حمام وارد می شویم . این فضا دارای گنبد مركزی و ایوان های جانبی می باشد . در مركز آن حوض آبی قرار دارد كه علاوه بر زیبایی فضا در انعكاس نور به داخل رختكن تاثیر بسزایی دارد .
تمامی سقف ها بر ستون هایی سنگی استوار شده اند و تزیینات كاربندی زینت بخش آنها می باشد. پس از گذر از راهروی طولانی و زاویه دار به گرمخانه راه می یابیم . اصولاً شكل راهروها در محرمیت و حفظ فضای داخلی از دید مستقیم و جلوگیری از خروج هوای گرم مؤثر بوده است . سقف رختكن نسبتاً كوتاه و بر ستون های سنگی استوار شده است . در این فضا بخشی جهت اعیان و اشراف نیز وجود دارد . خزینه و چال حوض از دیگر عناصر گرمخانه می باشد . تزیینات گرمخانه حجاری های زیبا و كاشی های خشتی هفت رنگ می باشد و نور آن از طریق سقف ها تامین می شود .
تزیینات حمام
استفاده از الگو های قرینه و تزیینات منحصر به فرد سقف رختكن از ویژگی های این اثر می باشد . حمام ابراهیم خان از حمام های معتبر شهر محسوب می شده است . نكته جالب توجه اینكه برخلاف سایر حمام های سنتی كرمان این حمام هنوز هم جهت استحمام مورد استفاده قرار می گیرد و خوشبختانه تا كنون به سفره خانه و یا چایخانه مبدل نگردیده است.امروزه با گذشت زمان زیادی از ساخت حمام همچنان كاربری آن حفظ شده است و به‌عنوان حمام سنتی استفاده می‌شود. حمام و بازار ابراهیم خان در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفتند.
مدرسه ابراهیم خان
از دیگر بناهایی كه از دوران حكومت ابراهیم خان ظهیر الدوله و از زمان قاجار بر جای مانده ، مدرسه ابراهیم خان است . ساختمان این مدرسه یكی از زیباترین بناهای عصر قاجاریه در شهر كرمان است .نقشه بنا از نوع چهار ایوانی و حجره ها پیرامون حیاط شكل گرفته اند . با استناد به كتیبه موجود در ضلع غربی مدرسه ، استاد اسماعیل قصاع سازنده آن بوده است . درانتهای ایوان قبله ، محراب زیبایی از كاشی هفت رنگ وجود دارد تمامی بخش های مدرسه عناصر تزیینی مانند گچ بری ، كشته بری ، مقرنسكاری و كاربندی دیده می شود .
سر در ورودی در ضلع غربی قیصریه ابراهیم خان واقع شده و دارای طاق بندی ، تزیینات كاشی و حجاری بر سنگ یكپارچه است. بر بام سر در جایگاه ساعت قرار دارد كه در سال های بعد به مجموعه افزوده شده است . در ضلع جنوبی مدرسه خانه مدرس قرار گرفته است . این فضا دارای در های ارسی با شیشه رنگی می باشد وتمامی نماهای آن كاشیكاری شده است . بلندترین بادگیر موجود شهر در این مكان قرار دارد كه نزدیك به شانزده متر ارتفاع دارد . مدرسه مذكور را الهام از معماری عصر صفویه بنا شده است
بازار ابراهیم خان
این بازار در ضلع شرقی مدرسه و حمام قرار دارد و به نام قیصریه زرگری شهرت دارد . كاربری آن از گذشته تا به امروز حفظ شده است .معماری و تناسبات آن با الهام از معماری عصر صفویه می باشد . تمامی سقف ها دارای كاربندی می باشند . طول این بازارچه قریب یكصد متر است كه در حد فاصل آن فضای بازار قیصریه تعبیه شده و ورودی مدرسه ، حمام ، آب انبار از طریق آن می باشد . استفاده صحیح از فضای این بازار باعث شده كه تا حدودی زیبایی های آن حفظ شود و دخل و تصرفات كمتر در آن صورت گرفته است .
آب انبار
آب انبار ابراهیم خان در ضلع شمالی قیصریه واقع شده است. در عصر خویش یكی از آب انبارهای معتبر شهر كرمان بوده كه آب بخشی از شهر قدیم كرمان را تأمین می نموده است . كمبود ریزشهای جوی و نزولات آسمانی و فقدان آب های سطحی جاری ، در بسیاری از شهرهای حاشیه كویر به ویژه شهر كرمان ، ضرورت ذخیره آب را برای مواقع كم آبی ایجاب می كرده است. تا مخازنی ساخته شود و آبی گوارا برای مصارف شرب و… فراهم كند . تأمین آب اكثر آب انبارها عمدتاً از طریق قنات ها بوده است . آب انبار از جمله بناهای عام المنفعه بوده است كه در كنار سایر عناصر شهری مورد استفاده عموم قرار می گرفته است .
طاق سر در آب انبار ابراهیم خان دارای مقرنسكاری است و كتیبه ای از كاشی خشتی زینت بخش آن می باشد . این سر در با دهلیزی مسقف و پله كانی سنگی به پا آب راه دارد و مخزن آن در عمق زمین بنا شده است.معماری این بنا نیز همانند بخش‌های دیگر مجموعه با الهام از معماری صفوی است. سردر آب‌انبار از طریق دهلیزی سقف‌دار و پلكانی به بخش پاآب متصل می‌شود و مخزنی نیز در عمق زمین برای برداشت آب وجود دارد.
نحوه دسترسی
آدرس : شهر كرمان، بازار كرمان، پس از بازار كلاه مال‌ها، در جوار میدان گنجعلیخان
