بازار بزرگ كرمان، یكی از بزرگترین مجموعه‌های تاریخی این شهر محسوب می‌شود. از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود و بهمین دلیل طولانی‌ترین راسته بازار ایران نیز به حساب می‌آید. هر بخش از بازار كرمان در زمان یكی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصر به فرد و دارای شهرت جهانی است.
این بازار كه به بازار گنجعلیخان نیز شناخته می‌شود، یكی از مهمترین مراكز تاریخی و همچنین تجاری كرمان است به طوری كه بیش از ۶۰ درصد آثار تاریخی این شهر را در خود جای داده است.بازار بزرگ كرمان از بازارهای متفاوت چون بازار گنجعلیخان، بازار اختیاری، بازارقیصریه زرگری، بازار مسگرها، بازار كفاشها، بازار كلاه مال‌ها، بازارآهنگری، بازار عزیز، بازارعطاران، بازار مظفری، بازار قدمگاه، بازار قلعه محمود و بازار قلعه تشكیل شده است.از دیگر بخش‌های بازار كرمان چهارسوق‌هایی است كه این بازار را به دیگر بازارهای فرعی ارتباط می‌دهد. نظیر چهار سوق گنجعلیخان كه محل تقاطع دو راسته بازار است. در گذشته این چهارسوق یكی از پرترافیك ترین نقاط تجاری شهر كرمان بوده است.
تزیینات بازار
نمای گچبری در سقف این چهارسوق زیبا مربوط به حدود ۳۵۰ تا۴۰۰ سال پیش است و هنوز در جای جای این سقف نقاشی های رنگ روغن قابل مشاهده است.راسته بازار كرمان كه در مقایسه با دیگر بازارهای ایران معماری متنوع و بی نظیری دارد تركیبی از هنر دوره‌های مختلف است. به اضافه اینكه در هر یك از این بازارها بناهایی چون مسجد و حمام نیز وجود دارد.
صفه عزاخانه، مسجد وكیل، مسجد گنجعلی خان، مسجد چهلستون هر یك مساجدی هستند كه با نام بازار اصلی خود كه جزیی از بنای آن هستند نامیده می‌شوند. از شكل خاص هر یك از حمام‌ها یا مسجدها در بازارهای مختلف می‌توان نوع معماری دوره ایجاد شان را بررسی و به نتایج جالبی رسید.بازار بزرگ كرمان همچنین در اطراف خود دارای بناهای دیگری است كه هر یك در ارتباط با بازارهای مختلف و در دوران‌های مختلف به وجود آمده‌اند. به طور مثال مجموعه ابراهیم خان كه از بناهای معروف است شامل مدرسه و مسجد و كاروانسرا و حمام می‌شود. یا مجموعه وكیل كه در بازار وكیل قراردارد و مدرسه و مسجد وكیل را در خود دارد.
ویژگی های بازار
یكی از ویژگی‌های دیگر بازار كرمان بازارهایی كه به صورت غربی و شرقی این بازار را قطع كرده اند كه دو بازار قلعه و قلعه محمود در راستای هم و در جهت عمود بر راستای بازار قرار دارند.بازار قلعه به دلیل نزدیكی به بازار راسته از رونق بیشتری برخوردار است اما هم اینك تعدادی از مغازه‌های بازار قلعه كه دورتر از بازار اصلی هستند در دست پارچه فروشان خارجی هستند. بازار قدمگاه كه در حال حاضر بیشتر محل خرید و فروش‌های خرد و محل حضور دستفروشان در ساعات پایانی روز است در قسمت روبروی درب مسجد جامع به بازار عطاران كرمان می‌پیوندد و در این بازار حدود ۱۰الی ۱۵عطاری در كنار هم به فروش داروهای گیاهی كرمان می‌پردازند.
بازار سرپوشیده كرمان دارای دو راسته اصلی است كه همدیگر را به صورت دو خیابان متقاطع قطع كرده و در چهار راه خود چهار سوق را بوجود می‌آورد.
راسته غربی- شرقی
این راسته به طول تقریبی ۳ كیلومتر از میدان ارگ در غرب شروع و به خیابان میرزا رضا كرمانی در شرق منتهی می گردد. ساختار كلی و عمدة این راسته متشكل از ۳ بازار و مجموعة مظفری تشكیل گردیده است كه با راسته بازارهایی كم اهمیت تر كامل می‌گردد.
بازار نقارخانه
در نخستین قدم از میدان ارگ با دهنة بزرگ بازار نقارخانه آغاز می شود، كه دارای سقف و سردری بزرگ و بلند و مزین به كاشی كاری است و دارای چند اتاق در بالا است. به نظر می رسد معماری این قسمت بازار مربوط به اواخر دوره قاجاریه است.
بازار سراجی
در حركت به طرف شرق، به بازار سراجی می رسیم كه از نقارخانه شروع و به چهار سوق منتهی می شود. این بخش از بازار در گذشته محل سراج ها و چمدان سازها بوده است.
كاروانسرای چهار سوق
در انتهای بازار سراجی و قبل از ورود به چهار سوق به كاروانسرای چهار سوق می‌رسیم، موقعیت این كاروانسرا در نزدیكی دروازه غربی شهر و میدان ارگ از طرفی و از طرف دیگر قرار گرفتن ما بین دو راسته بازار شرقی و غربی و راسته بازار شمالی جنوبی موقعیت ویژه و ممتازی را به آن داده است.
این كاروانسرا در دو طبقه احداث و دارای نزدیك به ۹۰ حجره و انباری و محل استراحت مسافرین بود و دو راسته بازار در ضلع های شرقی و جنوبی آن قرار داشت. طبقه فوقانی آن برای استفاده مسافرین بود و در پایین حجره ها و مغازه ها قرار داشت.
مجموعه و بازار گنجعلیخان
در امتداد مسیر خود به سمت شرق به بازار و مجموعه گنجعلیخان می رسیم كه بنا به اسناد معتبر بر روی بازار قدیمی شهر ساخته شده است. گنجعلیخان طبق دستور شاه عباس طرح بازاری به انضمام چهار سوقی رفیع و حمامی بسیار بزرگ و عالی با میدان و مدرسه و ضراب خانه و مساجدی چند به همراه آب انباری بسیار بزرگ و محكم با طراحی معماران یزدی و اصفهانی احداث نمود.
بازار اختیاری (شاهی)
این بازار كم عرض و تنگ را می‌توان قدیمی‌ترین بخش بازار محسوب كرد. این بازار از مغرب با بازار گنجعلیخان و ازمشرق به بازار وكیل محدود می شود. از مهمترین بخش‌های این بازار می‌توان به مدرسه علمیه شفیعیه، سرای گلشن، سرای سردار و بازارچه آن منسوب به سردار نصرت و تیمچه محمودیه اشاره كرد.
مجموعه و بازار وكیل
بازار كرمان از سمت شرق به بازار طولانی و مجموعه وكیل می رسد. مجموعه وكیل شامل مسجد، بازار، حمام و كاروانسرا است. از مهمترین عناصر این بازار می توان حمام وكیل، كاروانسرای وكیل،مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وكیل را نام برد.
مجموعه و بازار مظفری
در ادامه مسیر راسته اصلی بازار در انتهای شرقی آن به بازار مظفری ختم می‌شود كه شامل آب انبار، مسجد، مدرسه، تكیه و بازار است. متأسفانه تمامی بناهای این مجموعه به غیر از مسجد جامع مظفری و تكیه (صفه عزاخانه) همه از بین رفته است.
راسته شمالی
دومین راسته مهم و اصلی بازار كرمان راستة شمال غربی به جنوب شرقی است كه در طول مسیر جاده ای كه از دروازه شمالی شهر – دروازه خراسان – خیابان ابوحامد آغاز و در انتهای خود به چهار سوق ختم می‌شود و از آنجا به بعد در طول راستة جنوبی امتداد می‌یابد.
بازار عزیز
دروازه شمالی شهر قدیم كرمان (دروازه خراسان) پس از طی مسافتی به بازار عزیز می‌رسد. به‌عبارتی، بازار عزیز قسمتی از راسته شمالی-جنوبی بازار كرمان است و از خیابان شریعتی مقابل بازار حاج آقا علی شروع و به تكیه شاهزاده شاهرخ خان ختم می‌شود. در مسیر بازار حدود ۷۰ باب مغازه دایر بود؛ اما احداث خیابان شمالی و جنوبی موجب شد كه اكثر مغازه‌های واقع در بازار به خیابان منتقل شوند و ازاین‌رو به‌تدریج از كسبه بازار كاسته شد و از رونق اولیه افتاد.
مجموعه و بازار حاج آقا علی (بازار آهنگری )
این بازار كه در گذشته قبل از احداث خیابان شریعتی در امتداد بازار عزیز و پیوسته به آن بود از خیابان شریعتی شروع و به سمت جنوب تا راستة بازار كفاشها امتداد دارد. از مهمترین عناصر مجموعة حاج آقا علی به غیر از بازار می‌توان آب انبار، كاروانسرا و مسجد چهلستون را نام برد.
راسته بازار كفاشها
این راسته بازار كه از مهمترین و پر رونق‌ترین بازارهای شمالی – جنوبی است پس از بازار حاج آقا علی تا ابتدای بازار كلاه مالی قرار گرفته است. از عوامل رونق آن تجمع صنفی در یك راسته و تنوع در ارائه كفش است كه سبب استقبال مشتریها شده است.
بازار كلاه مال‌ها
این راسته بازار بین دو مجموعه گران‌قدر، عظیم و با شكوه ابراهیم خان و گنجعلیخان قرار دارد و در مقایسه با آن دو مخروبه به نظر می‌آید.
مجموعه و بازار ابراهیم خان
پس از بازار كلاه مال‌ها مجموعه و بازار زیبای ابراهیم خان قرار دارد. مجموعه ای كه تمامی شكوه و اعتبار راسته شمالی بازار متعلق به آن است. مجموعه ابراهیم خان مشتمل بر مدرسه و خلوت حمام و قیصریه و آب انبار است.
راسته بازارهای مسگری
در امتداد بازار كلاه مالی در ضلع شمالی میدان گنجعلیخان راستة مسگری شمالی وجود دارد
راسته جنوبی
قدیمی‌ترین راسته بازار كرمان این بخش است. راستة جنوبی بازار كرمان از دروازه جنوبی شهر، دروازه « رق آباد » یا « ریگ آباد» آغاز شده و تا چهار سوق در مركز بازار امتداد دارد.
در گذشته كالاها و كاروان‌هایی كه از جنوب وارد شهر می‌شدند و نیز كاروان‌هایی كه از شمال(خراسان) به طرف جنوب می‌رفتند از این بازار و دروازه آن عبور می‌كردند.
بازار قلعه محمود
این بازار از محل دروازه سابق جنوبی كرمان یعنی دروازه رق آباد (ریگ آباد) در خیابان احمدی شروع می‌شود و به شكل بازار سرپوشیده تا خیابان امام خمینی به سمت شمال امتداد دارد. در این بازار بیش از ۱۰۰ مغازه وجود دارد. یكی از عوامل فرسودگی این بازار مغازه‌های مخروبه و فرسوده‌ای است كه به حال خود رها شده‌اند.
بازار میدان قلعه
در امتداد بازار قلعه محمود به سمت شمال، بازار میدان قلعه قرار دارد كه از خیابان امام خمینی شروع و به سمت شمال تا چهار سوق ادامه پیدا می‌كند.بازار میدان قلعه از جمله قدیمی‌ترین و طویل‌ترین بازارهای كرمان پس از بازار بزرگ است كه در محله میدان قلعه قرار دارد.از خصوصیات فیزیكی این بازار می‌توان به ارتفاع كف مغازه‌ها نسبت به سطح بازار و وجود سكو در پیشخوان مغازه‌ها اشاره كرد كه از آن برای نمایش كالاهای مورد فروش استفاده می‌گردید.
نحوه دسترسی
بازار كرمان همان طور كه از نامش مشخص است، در شهر كرمان قرار دارد و به‌واسطه ورودی‌های متعددش، امكان دسترسی به آن آسان است. از میدان ارگ در غرب، خیابان میرزا رضای كرمانی در شرق، خیابان امام خمینی (ره) یا خیابان مطهری در جنوب، میدان شهدا یا خیابان شریعتی در شمال می‌توانید وارد بازار كرمان شوید.
دسترسی با وسایل نقلیه عمومی: ایستگاه اتوبوس سه راه شمال جنوبی در خیابان شریعتی، ایستگاه تاكسی میرزا رضای كرمانی و تاكسی‌های مقصد میدان ارگ (توحید)، بهترین گزینه‌ها برای رسیدن به بازار با وسایل نقلیه عمومی هستند.
آدرس: استان كرمان، شهر كرمان، میدان ارگ، بازار كرمان
