آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری كه به آرامگاه اسرار معروف است در شهر سبزوار واقع شده است .این شهر كه در گذشته نام‌های متفاوتی همچون «بیهق»، «ساسویه»، «ساسان آباد» و «سربداران» داشته است، حدود ۲۵۰ هزار نفر جمعیت دارد. سبزوار از دیرباز مراكز علمی و دانشگاهی و به‌خصوص حوزه‌های علمیه قدرتمندی داشته است و به همین دلیل از نظر فرهنگی و دانشگاهی و همچنین تاریخی شهر مهمی است. همین اهمیت باعث شده تا این شهر اندیشمندان شاخصی را در خود پرورش دهد. یكی از این اندیشمندان برجسته «ملا هادی سبزواری» بوده است.
ملاهادی سبزواری كه بود ؟
وی در سال ۱۲۱۲ ه.ق در سبزوار پای به عرصه حیات نهاد و از همان اوایل به فراگیری علوم دینی پرداخت. پس از عزیمت به شهرهای مشهد و اصفهان به مشهد بازگشت و به تدریس حكمت، فقه و تفسیر مشغول شد. مدتی در كرمان متوطن گردید و سپس به زادگاه خود بازگشت و در مدرسه فصیحیه تدریس آغاز نمود. حاج ملا هادی سبزواری متخلص به (اسرار) در سال ۱۲۸۹ ه.ق در سن ۷۷ سالگی دار فانی را وداع گفت. از وی آثار ارزشمندی نظیر منظومه فلسفه، شرح منظومه در منطق، شرح لیالی، حاشیه بر تجرید و … بر جای مانده است.
بنای آرامگاه این فیلسوف بزرگ در ضلع جنوبی میدان كارگر شهر سبزوار واقع است. فضای داخلی آرامگاه شامل طرحی چلیپایی شكل بوده كه در آن حجره ها و اتاق هایی تعبیه گردیده است. تزیینات، ترمیم و استحكام بخشی آرامگاه در اوایل سال ۱۳۴۰ ه.ش توسط انجمن آثار ملی انجام شده است. كاشی كاری های رنگارنگ بر زمینه لاجوردی و گنبد فیروزه ای رنگ به بنا جلوه و شكوه خاصی بخشیده است. بنای اولیه آرامگاه كمی پس از وفات حاج ملا هادی سبزواری توسط (میرزا یوسف مستوفی المالك) ساخته شد.
بنای اولیه این آرامگاه یك سال پس از درگذشت هادی یعنی در سال ۱۲۹۰ هجری قمری توسط «میرزا یوسف مستوفی الممالك» در این محل ساخته شد. میرزا یوسف در نظر داشت در كنار این آرامگاه یك مدرسه برای آموزش علوم دینی نیز تاسیس كند و «ملا محمد سبزواری» پسر بزرگ ملاهادی را نیز به عنوان مدرس این مدرسه انتخاب كند، ولی ملا محمد درگذشت و به همین دلیل نیز این مدرسه ساخته نشد.
معماری بنا
ساختمان این بنا به‌طور كامل از جنس آجر ساخته شده است. این ساختمان از یك اتاق اصلی مقبره و چهار ایوان در اطراف این اتاق اصلی تشكیل شده است. ضمن اینكه گنبدی آجری بر روی اتاق اصلی مقبره ساخته شده است. البته دو حجره و دو ایوان كوچك نیز در این مجموعه وجود دارد.ورودی این بنا از سمت شمال شرقی و ایوان‌های واقع در اضلاع شرق و غرب به سمت بیرون باز است كه سه نورگیر نیز دارد. اگر به سقف اتاق گنبد و همچنین سقف چهار ایوان اطراف بنگرید، می‌توانید آیینه كاری‌های انجام شده در آن‌ها را مشاهده كنید كه زیبایی خاصی دارند.
این آرامگاه جزو بناهای دارای طراحی داخلی «چلیپایی» شكل است. در ساخت بنا به‌طور عمده از آجر با ملات گچ و گچ خاك استفاده شده است. وجود یك گنبد فیروزه‌ای رنگ و استفاده از كاشی كاری‌هایی رنگارنگ بر زمینه لاجوردی از عواملی هستند كه در زیباسازی بنای آرامگاه نقش مهمی دارند. شایان ذكر است كه گنبد پوششی كاشی‌كاری شده دارد كه در طول سال‌ها چند بار مورد بازسازی قرار گرفته است. همچنین جالب است كه یك سری از تزیینات آیینه‌كاری این قسمت مورد بازسازی قرار نگرفته‌اند.
برای ساخت قبر نیز از سنگ مرمر بزرگی استفاده شده است، البته در گذشته گویا قبر از جنس گچ بوده و روی آن نیز صندوقی چوبی تعبیه شده بود كه در حال حاضر اثری از این صندوق دیده نمی‌شود.
محوطه اطراف بنا
در محوطه اطراف بنا، در مجموع چهار باغچه دیده می‌شود كه دو تا از آن‌ها در سمت شرق و غرب كوشك قرار دارند و دو باغچه دیگر نیز در سمت جلو واقع شده اند.نكته‌ای كه در مورد گنبد آرامگاه ملاهادی سبزواری وجود دارد این است كه این گنبد با استفاده از چند نیم دایره ساخته شده است، موردی كه در بیشتر گنبد‌های معماری سنتی ایرانی كه در بناهای دیگر می‌بینیم، دیده نمی‌شود. این نوع گنبدها در برابر فشارهایی كه به آن‌ها وارد می‌شود، آسیب‌پذیرتر هستند. شاید به همین دلیل باشد كه هم‌اكنون ترك‌هایی در روی آهیانه گنبد آرامگاه به چشم می‌خورند.
ثبت ملی
آرامگاه ملا هادی سبزواری به عنوان یك اثر تاریخی ارزشمند در ۹ مرداد سال ۱۳۵۵ هجری شمسی و با شماره ثبت ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نحوه دسترسی
آدرس: سبزوار، ضلع جنوب غربی میدان كارگر (میدان زند)
