منار سلجوقی سمنان ، قدیمی ترین منار جنبان ایران می باشد. در مركز این منار محوری چوبی قرار دارد كه با تكان دادن آن كل منار حركت میكند. مناره مسجد جامع سمنان یكی از منارهای تاریخی ایران متعلق به دوره سلجوقیان به شمار می‌رود كه در گوشه شمال شرقی مسجد جامع قرار دارد.
تاریخچه بنا
همان طوركه گفته شد در گوشه شمال شرقی شبستان شرقی، منار سلجوقی واقع است كه یكی از یادگارهای ارزشمند معماری سلجوقی در ایران به شمار می آید و بر طبق مضمون كتیبه خط كوفی آن، در بین سال های ۴۱۷ تا ۴۶۶ توسط ابوحرب بختیار – حاكم ایالت قومس در دوره غزنوی و ممدوح منوچهر دامغانی – بنا گردیده است . ارتفاع كلی منار، ۵/۲۸ متر است كه ۵/۲۴ متر آن شامل میله منار تا انتهای مقرنس ها و قاعده مأذنه و ۴ متر دیگر شامل مأذنه و قسمت فوقانی آن است . قسمت تحتانی منار تا نزدیك كتیبه زیرین تقریبا استوانه است.
از آنجا به بعد تا زیر مقرنس های مأذنه، به تدریج و با تناسب كامل از قطر آن كاسته می شود .
مأذنه بر روی دو ردیف مقرنس پركار قرار گرفته است . شیوه ساخت مأذنه، آن را به دوره صفوی منتسب می سازد و احتمال می رود كه در دوره صفویه به جای مأذنه ویران قدیمی ساخته شده باشد . نقشه مأذنه، هشت ضلعی است و اطراف آن با نرده های زیبایی مزین به گره بندی های سبك صفوی محصور گشته است . سقف بزرگ هشت ضلعی مأذنه با لبه های مضرس طرح دار، از نفوذ باران به داخل مأذنه و مناره جلو گیری می كند .
ادامه مناره، از مأذنه خارج شده، به قبه كوچكی ختم می شود . این منار اندكی از زاویه قائمه خمیدگی پیدا كرده است . قطر منار در قسمت پایین، ۶/۳ و قطر داخلی آن، ۰۹/۲ متر است . ضخامت دیوار منار نیز در پایین ترین قسمت، ۷۵ سانتی متر است كه متناسب با كم شدن قطر منار، از ضخامت آن كاسته می شود . پلكان های مارپیچ منار، برعكس حركت عقربه ساعت و حول محور آجری منار می پیچند و بالا می روند .
كتیبه مناره
این منار دارای دو كتیبه به خط كوفی گره دار است كه یكی مشتمل بر آیات قرآن و دیگری نام بانی بناست . در كتیبه اخیر، عبارت ” بسم الله امر ببناء هذه المنارة الامیر الجلیل السید ابوحرب بختیار بن محمد مولی امیرالمومنین” خوانده می شود . از ویژگی های خاص این منار، تزیینات آجری آن است كه به شیوه های مختلف هندسی و ریزه كاری های جالب و چشمگیری اجرا شده است . همچنین در تعمیرات دوره صفوی، از قطعات كاشی های فیروزه ای در مقرنس ها به شیوه معلقی استفاده شده كه به زیبایی آن هرچه بیشتر افزوده است . مسجد جامع سمنان به شماره ۱۶۳ و مناره سلجوقی به شماره ۱۶۲ به ثبت تاریخی رسیده اند .
