پل سردار زنجان پلی تاریخی در محور جنوب غربی حومه شهر زنجان بر روی رود خانه زنجانرود واقع گردیده است .در سال ۱۳۳۳ هجری قمری توسط ذوالفقار خان اسعد الدوله پسر حسین قلی خان نظام العداله ساخته شده است . ذوالفقارخان اسعدالدوله از متمكنین و متنفذین ولایت خمسه در عهد قاجار بوده كه سركردكی برخی از افواج این ناحیه نیز به وی واگذار شد . به روایتی دیگر، در دوره قاجار توسط ((حاجیه خانم قمرتاج )) نامی ساخته شده است. پل سردار در میان پلهای سه گانه ای كه بر روی زنجانرود ساخته شده تنها پلی است كه دارای تزئینات معقلی زیبا در حاشیه طاقها و چشمه طاقها است.
این پل در گذشته به دلیل نزدیكی آن به دروازه جنوبی شهر به پل دروازه قلتوق نیز معروف بوده است . تاریخ ساخت بنای پل سردار بر روی بدنه داخلی بزرگترین طاق و در داخل قاب آجر چینی شده زیبا كه ذكر مقدس یاعلی بصورت قرینه آن را در بر گرفته نقش شده است .
معماری پل
درازای پل حدود ۵/۷۹ متر و ارتفاع آن در بالاترین نقطه از سطح بستر رودخانه حدود ۱۲ متر و عرض آن حدود ۶/۴ متر است. پل دارای سه دهانه با طاق های جناغی است كه دهانه میانی از دهانه های دیگر بزرگتر است. برروی پایه های پل نیز دو دهانه با قوس تزئینی تعبیه شده است. پایه های پل به عرض ۶ متر از سنگ های تراشیده ساخته شده و از كف رودخانه حدود ۲ متر ارتفاع دارد. پایه ها در هر دو جهت دارای آب بر هستند. آب برهای جانب بالادست به صورت چند ضلعی و آب برهای پایین دست به طرز نیم دایره شكل گرفته اند. دهانه اصلی و بزرگ پل ۶۰/۱۱ متر عرض و حدود ۵/۸ متر از سطح آب ارتفاع دارد. دهانه های كوچكتر نیز ۵۰/۵ متر عرض و ۱۰/۵ متر از سطح آب ارتفاع دارد .
در این پل برای سبك كردن بنا، كاهش بار اضافی و صرفه جویی در مصالح ساختمانی، علاوه بر ایجاد دو طاق تزیینی (كه به صورت پله ای رو به بالا بر دامنه شان افزوده می شود تا به طاقی گرد در یك قاب گوشه دار می رسند). در اطراف طاق و هسته پل، فضاهای توخالی زیادی ایجاد كرده اند. نكته قابل توجه در ساختمان این پل، دو فضای طاقداری است كه در پایه های متكی به كناره های رودخانه- همانند دهانه های كوچكتر پل- ایجاد شده است .
پایه های پل
این دهانه ها امروزه از هر دو جهت پوشیده است و دقیقا مشخص نیست كه آیا برای سبكتركردن پایه های پل ایجاد شده یا دهانه هایی بوده كه بعدها جهت بالا بردن استحكام پایه ها مسدود شده است. در طاق ها و بدنه بنا، آجرهایی به ابعاد ۵*۲۵*۲۵ سانتی متر به كار رفته است. سطح گذرگاه پل به جهت ارتفاع زیاد دهانه میانی، از وسط به دو جانب دارای شیب نسبتا تندی است.
با توجه به بقایای موجود به نظر می رسد كه بستر رودخانه در محل برپایی پل سنگ فرشی داشته كه این امر مانع از شسته شدن شالوده پل و بستر رودخانه در زیر پایه ها، توسط جریان رودخانه می شده است.
تزیینات پل
از دیگر نكات قابل توجه پل سردار، تزیینات كاشی و آجری، نمای شرقی آن است كه در پل های دیگر كمتر مشاهده می شود. در ضلع شرقی پل، تزییناتی با كاشی بر بالای دهلیزها و نوارهایی از كاشی در اطراف دهانه های پل وجود دارد كه نوار دهانه وسطی، یك نوار ۲۵ سانتی متری از كاشی و آجر لعاب دار است . نوار دهانه های جانبی، یك ردیف ۵ سانتی متری از كاشی به رنگ آبی است. در ضلع جنوبی دهانه وسطی، در یك كادر مستطیل شكل، كتیبه ای از آجر برجسته وجود دارد كه در دو طرف آن، تاریخ ((۱۳۳۳)) و عبارت ((یاعلی)) به خط كوفی نوشته شده است.
ثبت ملی
این پل از جمله آثار با ارزش اواخر قاجار می باشد. این اثر به شماره ۱۴۸۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
