حمام خان سنندج

حمام خان سنندج در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج در مجاورت مسجدی به نام داروغه قرار دارد. این حمام از گذشته تاكنون با توجه به موقعیت خاص آن با بازار ارتباط نزدیك داشته است. راه‌های دسترسی به این بنا از خیابان‌های انقلاب و طالقانی و از سمت میدان انقلاب امكان پذیر است. از سمت خیابان چهارباغ و كوچه‌های پشت بازار و از سمت شمال میدان سنندجی می توان به آن دسترسی پیدا كرد. به عبارتی حمام در بافت قدیمی و هسته مركزی شهر واقع شده است. بافت قدیمی شهر سنندج دارای محلات متعددی است كه به تبع آن حمام‌های مختلفی در آنها قرار داشته و شماری از آنها هم باقی مانده كه از جمله می توان به حمام خان اشاره كرد.

تاریخچه بنا

بنا به نوشته مورخان محلی كردستان در كتاب هایی همچون تفحه ناصریه نوشته میرزا شكرالله سنندجی حدیقه ناصر میرزاعلی اكبر وقایع نگار. تاریخ اردلان مستوره اردلان، زبده التواریخ سنندجی نوشته قاضی محمد شریف، لب التواریخ نوشته خسرو بن محمداردلان به موضوع ساخت كهن دژ (قلعه). بازار، مساجد، حمام و بناهای مختلف در زمان ساخت دوباره شهر سنندج به عنوان مركز ایالت كردستان به دست «سلیمان خان اردلان» والی كردستان اشاره شده است. به نظر می رسد این بنا یكی از مكان‌های عالی و باشكوه شهر سنندج با توجه به سنگ نوشته آن مربوط به دوره حاكمیت «امان الله خان اردلان» والی كردستان بوده است. كار ساختمانی آن در سال ۱۲۲۰ هجری قمری به اتمام رسیده است.

این بنا بعدها به سبب تملك آن به وسیله امین التجار در سال ۱۲۹۵ هجری قمری در دوران حكومت «فرهاد میرزای معتمدالدوله» (عموی ناصرالدین شاه) بازسازی و مرمت عمده به ویژه تزئینات آهك بری آن تجدید شده است. كتیبه‌های داخل آهنگری‌های اضلاع شمالی و جنوبی سكوهای سربینه (حمام سرد) گویای این امر است كه تاریخ آنها مربوط به سال ۱۲۵۹ هجری قمری است. این آهنگری‌های دوره نخست تقریباً به صورت عمده در زیر لایه جدید قرار می گیرد. به جز مواردی كه در سكوهای شمالی و جنوبی سربینه (حمام سرد) باقی مانده است.

حمام خان سنندج در سال ۱۳۷۷ از سوی اداره كل میراث فرهنگی وقت تملك گردید و كار مرمت و حفاظ آن از سال ۱۳۷۸ آغاز شد.

معماری بنا

حمام خان به سبك حمام‌های دیگر ایرانی طراحی و ساخته شده است . دارای بخش‌های مختلفی است كه ازجمله آنها سردر ورودی، هشتی، سربینه (حمام سرد)، میان در، بینه (حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس‌های بهداشتی، آب انبار اضافی و تون است. تركیب بندی فضاهای حمام توأم با آب نماهای (حوض های) زیبا و استفاده از آب قنات برای استفاده قابل تأمل است. به ویژه كه در دو سكوی این حمام دو آب نما وجود داشته كه به احتمال در زمان «امین التجار» پر شده بودند. در پی گردی و كار مرمت كشف شدند. هرچند كه تمام سنگ‌ها و فواره آنها از بین رفته بودند ولیكن براساس قرائن و شواهد بازسازی شدند. این مسأله یكی از ویژگی‌های بارز حمام خان است.

در كنار آن استفاده از فضاهای كفش كن در زیر سكوها، هم كاری جالب توجه است. به طور كلی حمام در بخش سرد دارای سه آب نما و در بخش حمام گرم دو آب نما و در هر یك از خلوتی‌ها آب نمایی در كف تعبیه شده است. كف حمام سنگ مرمر است و ازاره و درپوش حمام سرد سنگ تیشه ای منطقه است. هرچند كه به طور دقیق كف سكوهای حمام از تركیب حمام سرد مشخص نبود ولی برای همخوانی از سنگ تیشه ای استفاده شده است. سقف تمام فضاهای حمام از تركیب طاق و گنبد است . كه در استحكام و ایستایی ساختمان بسیار مؤثر بوده است. مصالح مورد استفاده نیز بیشتر از سنگ و آجر و آهك به صورت بسیار گسترده است و ملات آبی در این ساختمان نقش اول را داشته است.