مسجد جامع سنندج ( مسجد دارالاحسان ) در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار دارد . بر اساس مدارك موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان والی كردستان در سال ۱۲۲۸ هجری قمری ساخته شده است . این مسجد دو ایوانی است با یك حیاط مركزی كه در پیرامون آن ۱۲ حجره برای طالب علوم دینی ساخته شده است . مسجد دارای شبستانی بزرگ با ۲۴ ستون است و اطراف شبستان و سر ستون ها با دو سوم كلام الله مجیدمزین شده است . برای تزئین دیوارهای مسجد از كاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره های آن سنگ مرمر به كار رفته است .
تاریخچه بنا
به نظر می‌رسد مسجد جامع سنندج در سال ۱۲۲۸ هجری، در دوران فتحعلی شاه قاجار و به دستور امان الله خان اردلان، از والیان بزرگ كردستان، احداث شده است.با توجه به برخی متون تاریخی، هنگامی كه حكومت مركزی ایران به‌دلیل ضعف و ناتوانی، احاطه كاملی بر اوضاع كردستان نداشت، خانه پاشا، از حاكمان تحت سلطه دولت عثمانی، از كركوك به كردستان آمد. وی حاكم وقت آن زمان، علی قلی خان را مجبور ساخت به اصفهان نقل مكان كند.
خانه پاشا هنگام حضور در كردستان، عماراتی از جمله مسجد، مدرسه، دو منار بلند و سازه‌های دیگری را در سنندج احداث كرد. پس از اتمام حكومت وی، این بناها به دست والیان پادشاهان صفوی در كردستان ویران شد و از بین رفت. امان‌الله خان نیز دو منار رفیع بازمانده از مسجد دوران صفویه را تخریب كرد و بنای آن به‌طور كامل از بین رفت. بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد مسجد جامع سنندج بر شالوده همان مسجد عهد صفویه، ساخته شده است.
تمامی هزینه‌های مربوط به تعمیرات و نگهداری مدرسه، هزینه تحصیلی طلبه‌ها و دستمزد مدرسین مسجد جامع سنندج به دستور امان‌الله خان اردلان، با استفاده از درآمد باغ‌های روستای خلیچیان واقع در شمال سنندج، تامین و پرداخت می‌شد.
معماری بنا
پس از گذشت بیش از یك قرن از ساخت مسجد، قسمت‌هایی از آن تخریب شد كه استادكارانی از جمله حسن میناچی، با كاشی‌كاری زیبا و هنرمندانه خود، به تعمیر و مرمت آن پرداختند. مصالح این بنا عمدتا شامل لاشه، لوكه، باربر و كلنگی می‌شود كه از آن‌ها در پی، كف، ازاره‌ها و همچنین ستون‌ها استفاده شده است. همچنین از آجر لعابدار، بدون لعاب، سنگ، كاشی لعابدار و چوب، در تزیینات مسجد بهره برده‌اند.
در ایوان شرقی این مسجد كتیبه‌ای از جنس سنگ مرمر موجود است. روی این كتیبه سنگی قصاید میرزا فتح‌الله خرم كردستانی به‌همراه سال ساخت (۱۲۲۷ هجری) حك شده است. همچنین در ساختمان مسجد اشعاری از شاعران دیگر همچون میرزا صادق اصفهانی، مجدالممالك و جوهری به چشم می‌خورد كه به تمجید از والی وقت و شكوه و عظمت بنای مسجد پرداخته‌اند.
مسجد مدرسه
نوع كاربری بنا به‌عنوان مسجد مدرسه شناخته می‌شد. این بنا دارای حجره‌های طلاب علوم دینی است و درمجموع ۱۲ حجره در اطراف مسجد وجود دارد. در واقع سه ضلع شمال، جنوب و شرق میانسرا را حجره‌های مدرسه دربرگرفته است كه از این تعداد پنج حجره در ضلع شمالی، چهار حجره در قسمت شرقی و سه حجره در جنوب و در دو طرف ورودی مسجد قرار دارد. در نمای تعدادی از این حجره‌ها ایوان‌های كوچكی ساخته شده است كه با استفاده از كاشی‌كاری، سطح آن‌ها را تزیین كرده‌اند.
ایوان جنوبی كه به نام ایوان روبه قبله نیز شناخته می‌شود، بسیار باشكوه است. روی بدنه داخل و خارج ایوان جنوبی همانند ایوان شرقی، آیاتی از قرآن دیده می‌شود. در این قسمت از مسجد، كتیبه‌ای منقوش به سوره مباركه انسان به خط ثلث به چشم می‌خورد كه به رنگ سفید بر زمینه كاشی‌كاری شده آبی هفت‌رنگ و به‌صورت نواری حك شده است. استفاده از تزیینات زیبا با آیات قرآن در دیوارها، پایه‌ها، سرستون‌ها و فضاهای داخلی مسجد از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد مسجد جامع سنندج به شمار می‌رود.
در چهار طرف مسجد راه‌های عبور و نیز خیابان‌هایی ساخته شده است كه به‌وسیله آن‌ها می‌توان بدون هیچ مشكلی و به آسانی به مسجد دسترسی یافت. همانگونه كه پیش‌تر نیز بیان شد، این مسجد به‌دلیل بهره‌مندی از تزیینات كاشی‌كاری وسیع، بسیار زیبا و تماشایی در بین گردشگران و كارشناسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در واقع به نظر می‌رسد سازنده و طراح بنا نه‌تنها كاشی‌كاری این مسجد را به‌عنوان تزیین به‌كار برده است، بلكه از این هنر ارزشمند همانند عایقی كاملا امن و قابل‌اعتماد بهره گرفته است.
تزیینات بنا
آجرهای لعابدار مسجد از سه رنگ مشكی، آبی تیره و فیروزه‌ای تشكیل شده است. می‌توان این تزیینات را در سنندج منحصربه‌فرد و كم‌نظیر دانست. چراكه در نمای هیچ بنا و سازه دیگری به‌اندازه مسجد دارالاحسان این وسعت از تزیینات آجری با آجرهای لعابدار مشاهده نمی‌شود.
پنجره‌ها نیز با چوب‌های تزیینی و به‌صورت فخر و مدین در حجره‌ها اجرا شده است كه توجه هر گردشگر و بازدیدكننده را به خود جلب می‌كند.
تزیینات سنگی ستون‌ها از شاخص‌ترین قسمت‌های تزیینی به‌كار رفته در بنای مسجد است. چراكه حجاری سنگ‌ها و مقرنس‌های سنگی سرستون‌ها زیبایی وصف‌ناشدنی را به مسجد بخشیده و با تزیینات گچبری قوسی، جلوه‌ای ناب از هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است. تزیینات گچبری در مسجد دارالاحسان تنها در حاشیه‌ی كتیبه‌های سنگی ایوان شرقی و محراب دیده می‌شود.
كتیبه های بنا
شبستان مسجد ۲۴ ستون سنگی در چهار ردیف ۶تایی دارد. ردیف این ستون‌ها در جهت محراب واقع شده و به‌طور كلی پنج دهانه با عرض‌هایی یكسان را به‌وجود آورده است. نور فضای شبستان نیز با استفاده از هفت پنجره تامین می‌شود كه همگی در دیوار غربی شبستان جای گرفته است.
تنوع و گوناگونی عناصر و اجزای هنری مسجد تحسین‌برانگیز است. همچنین نمی‌توان از قرینه‌سازی تزیینات بنا مخصوصا تزیینات كاشی‌كاری و آجركاری، به همین سادگی گذشت. چراكه در هیچ بخش از مسجد دارالاحسان، نمی‌توان تزیینی را بدون قرینه‌سازی مشاهده كرد. بیش از ۱۵۰ بیت قصیده كه شرح حال كاملی از این بنای ارزشمند را در زمان ساخت و پس از آن بیان می‌كند. در قالب كتیبه‌های زیبا در این مسجد حك شده، امری كه در دوره ساخت مسجد جامع و پس از آن تكرار نشده است.
نحوه دسترسی
آدرس :سنندج، ضلع شمالی خیابان امام