كاخ شهربانی تهران ، ساختمانی است كه در میدان مشق (باغ ملی) در مركز شهر تهران برای اداره شهربانی تهران ساخته شد. بنای كاخ شهربانی در در سال ۱۳۱۵ خورشیدی ساخته شد.در ساخت بنای عمارت شهربانی تهران، تاثیر سبك معماری نئوكلاسیك اروپایی به چشم می خورد. ورود این سبك به ایران مربوط به عصر صنعت و شروع حكومت رضاشاهی است. سبك معماری نئوكلاسیك را معمارانی چون آندره گدار و نیشر، در ایران رواج دادند و معماران ایرانی نیز در ساخت و سازهای سال های ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۸ متاثر از این سبك به فعالیت های هنری خود پرداختند، كه عمارت شهربانی، یكی از بناهای ارزشمند باقی مانده از آن دوره است.
معرفی معماری نئوكلاسیك
معماری نئوكلاسیك مفهومی جهانی داشت . اگر خوب آن را بكاویم به حوالی نیمه دوم قرن هجدهم تا نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی در اروپا خواهیم رسید. بنابر تعاریف كلی در این سبك از معماری، دیوارها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و هر كدام برای خود شخصیت جداگانه‌ای دارند. در سبك یاد شده، به معماری باستانی توجه زیادی می‌شود و اغلب یك روكش كلاسیك بر روی یك بنای مدرن قرار می‌گیرد. یعنی شما با نگاه كردن به نمای بیرونی بنا یك معماری كلاسیك را كه اغلب الهام‌گرفته از معماری عصر كلاسیك است به چشم می‌بینید. كه از تلفیق عناصر سنتی و مدرن ساخته شده است. اما در پس این چهره كلاسیك بنایی مدرن با كاربری مدرن قرار دارد.
اولین نفوذ این سبك معماری در میان بناهای ایران هم ماحصل سفر ناصرالدین شاه به اروپا درست در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی بود. كه كم‌كم به نام تجدد، راه خود را در بین بناهای ایرانی باز كرد .در نهایت معماری ایرانی را در برخی اصول تحت تأثیر خود قرار داد. تركیب این معماری نوین با معماری سنتی ایرانی معجونی را خلق كرد كه بسیاری آن را با نام معماری نئوكلاسیك ایرانی می‌شناسند. وقتی از معماری نئوكلاسیك ایرانی سخن به میان می‌آید اغلب در نمای بیرونی سازه‌های این‌چنینی رنگ و بوی عناصر الهام‌بخش معماری ایران باستان به وضوح حس می‌شود. اما ساختار درونی بنا درست به‌سان اغلب بناهای مدرن اروپایی است.
آشنایی با بنای كاخ شهربانی
نخستین سال‌های حكومت پهلوی اول را بسیاری دوران اوج معماری نئوكلاسیك ایرانی می‌دانند. و در این میان كاخ شهربانی نمونه كامل و عالی این سبك از معماری تلقی است. معمار و طراح كاخ شهربانی هم فردی با نام گابریل گوركیان از اهالی ارامنه ایران بود كه در وین اتریش تحصیل كرده و از پایه‌گذاران این معماری جدید در ایران محسوب می‌شد. سازنده این بنا هم فردی با نام قلیچ باقلیان بود كه زیر نظر یك مهندس ساخت بنا را به اتمام رساند. ساخت بنای شهربانی پس از اتمام كار طراحی در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی آغاز شد . پس از چهار سال، در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی به پایان رسید.
بنایی سه طبقه با ۲۱۰۰۰ مترمربع وسعت، كه سطح آن به شكل حرف «ای» انگلیسی بود. این بنای بزرگ ۲۲۰ اتاق و ۱۴ سالن را در دل خود جای می‌دهد. تمام اتاق‌های آن از پنجره‌هایی یكدست و زیبا با نور طبیعی روز برخوردار است. این كاخ به عنوان بزرگ‌ترین بنای ساختمان دولتی ایران شناخته می‌شد. تا بازهم اقتدار حكومت را به رخ بكشد و هنوز هم پس از گذر سال‌ها یكی از مهم‌ترین بناهای برجای مانده از عهد پهلوی می‌باشد.
نمای بیرونی
نگاهی به نمای بیرونی كاخ كه بیاندازید بنایی بلندبالا را خواهید دید كه با مصالحی نوین و مدرن ساخته شده است. آنچه در ابتدای تماشای بنای كاخ چشم هر بیننده‌ای را متوجه خود می‌كند. ستون‌های سنگی خوش‌تراشی است كه به‌سان سرستون‌های كاخ‌های تخت جمشید حجاری شده‌اند. این ستون‌های زیبا كه در ایوان این كاخ قرار گرفته‌اند ابهت زیادی را به نمای بنا بخشیده‌اند. و با جزئیات بسیار ریزی درست به‌سبك نمونه باستانی خود در ابتدا و انتهای ستون حجاری شده‌اند. كمی پایین‌تر از ستون‌ها اولین چیزی كه نظر شما را جلب می‌نماید. تصویر حجاری‌شده سربازان هخامنشی است كه بر روی نمای بیرونی بنا و در محل اتصال آن به زمین نقش بسته است.
دو راه پله نیز از دو سوی بنا با تزئینات خاص شما را به درب ورودی این كاخ می‌رساند. كه بنابر نظر كارشناسان از روی معماری كاخ آپادانا الگوبرداری شده است. با یك نتیجه‌گیری كلی، كاخ شهربانی را برگرفته از كاخ‌های باستانی ایرانی خواهید یافت. و بسیاری این كاخ كوچك و زیبا را نمونه عالی و كامل الگوبرداری از كاخ‌های ایرانی می‌دانند. كه در عصر معاصر بازسازی شده و تا حدودی شكوه معماری ایران باستان را به رخ می‌كشد.
ردپای معماری دوران قاجار و معماری اروپایی به‌وضوح در این بنا پیدا است. دور تا دور اضلاع مختلف بنا را اگر تماشا كنید به نمونه‌هایی از معماری دوران اسلامی نیز خواهید رسد. برای مثال گره‌چینی‌ها و كاشی‌كاری‌های زیبایی كه در عصر حاضر روح هر بیننده‌ای را تسكین می‌دهند. پنجره‌های بلند و یكدست و ستون‌های حجاری‌شده در كنار بالكن‌های كوچك نیز از دیگر بخش‌های نمای بیرونی جذاب و گیرای بنا هستند. در انتهای بنا كنگره‌هایی به چشم می‌خورد كه نمای ورودی كاخ شهربانی را به‌سان كاخ‌ها و برج‌های مراقبت آن‌ها آراسته‌اند.
تالار اصلی عمارت
با گذر از راه‌پله ورودی و گذر از ایوان شكوهمند و گیرای این عمارت، شما به تالار اصلی عمارت وارد می‌شوید. كه روزگاری محل انجام تشریفات نظامی بوده است. این بنای سه طبقه شامل یك زیرزمین وسیع است كه كل مساحت زیر عمارت را در بر می‌گیرد .و با طاق‌های بلند آجری كه ارتفاع آن‌ها به سبب شیب بنا متغیر است و پله‌هایی عریض شناخته می‌شود. طراحی داخلی طبقه اول و دوم عمارت نیز كاملا مشابه یكدیگر بوده و شامل راهروها و اتاق‌های متعدد است. در فضای داخلی به كمتر تزئیناتی برمی‌خوریم اما هنوز ردپای هنرهای گچ‌بری و آیینه‌كاری در فضای داخلی عمارت به‌خوبی هویدا است. ساختمان شهربانی با تمام این تفاسیر یكی از جامع‌ترین و گویاترین بنای باقی مانده از دوران پرتلاطم معماری نئوكلاسیك ایرانی است.كه هنوز هم همچون جواهری در میدان مشق می‌درخشد.
بازسازی ساختمان كاخ شهربانی
بنای كاخ شهربانی همانند سرنوشت ایران در سال‌های اخیر، روزگار پر فرازونشیبی را پشت سر گذاشته است. بسیاری به خاطر دارند كه این بنای زیبا در دهه‌های اخیر چیزی با نابودشدن فاصله نداشت. و به كل از خاطر همگان پاك شده بود. كاخ شهربانی تهران برای سال‌های متمادی در اختیار نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران بود. اما در نهایت در سال ۱۳۸۰ شمسی وزارت امورخارجه این بنا را از نیروی انتظامی خریداری كرد . پس از انجام تحقیقات فراوان و با همكاری ارگان‌های متعدد و بهره‌گیری از كارشناسان خبره پس از پنج سال این عمارت شكیل و زیبا كه گویی در همین سال‌های اخیر ساخته شده است مرمت گشت.
بنای تاریخی شهربانی كه قریب به هشتاد سال از ساخت آن می‌گذرد و یكی از بناهای باشكوه عصر معاصر است. اكنون با نام ساختمان شماره ۹ وزارت امورخارجه شناخته می‌شود. كه جهت انجام امور اداری وزارت امور خارجه و گاه میزبانی مهمانان خارجی این وزارت‌خانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بنا در نهایت پس از مرمت در سالگرد ۲۳۰ سالگی پایتخت در طی مراسمی با حضور مردم و مسئولین و در طی جشنی به‌یادماندنی افتتاح شد. حالا دیگر این كاخ نگین بی‌چون‌وچرای میدان مشق است كه در كنار سردر باغ ملی بسیاری را به این بخش از بافت تاریخی تهران می‌كشاند.
بناهای كنونی میدان مشق
محوطه تاریخی میدان مشق پر از بناهای قدیمی است كه بسیاری از آن‌ها در دوران تجدد ایران ساخته شده‌اند و اكنون تغییر كاربری داده‌اند. ساختمان شماره نه وزارت امور خارجه یا همان كاخ شهربانی، موزه ملی ایران، كتابخانه، موزه ملك، موزه اداره پست ایران، ساختمان وزارت جنگ. موزه جواهرات ملی و چندین و چند بنای دیگر در این میدان قرار دارند كه اغلب رنگ‌وبوی معماری نئوكلاسیك ایرانی را به رخ می‌كشند.
نحوه دسترسی به میدان مشق
اگر قصد بازدید از میدان مشق تهران و بنای زیبا كاخ شهرداری را داشتید. با توجه به قرارگرفتن این میدان تاریخی در مركز تهران یكی از بهترین گزینه‌ها استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی به‌خصوص مترو است. از هرجای پایتخت كه عازم این میدان شوید باید خود را به ایستگاه مترو امام‌خمینی برسانید. با پیاده شدن در ایستگاه مترو امام‌خمینی پس از خروج از ایستگاه باید مسیر واقع در سمت غرب را پیش‌رو گرفته. و با یك پیاده‌روی كوتاه‌مدت و چند دقیقه‌ای به‌راحتی خود را به میدان مشق و در نهایت به بنای زیبا كاخ شهربانی برسانید. در كنار بازدید از كاخ می‌توانید سری به سایر جاذبه‌های نزدیك این میدان زیبا همچون سردر باغ ملی و یا موزه ایران باستان بزنید. یك روز كامل را در بافت تاریخی و جذاب تهران سپری كنید.
