چشمه های نفت سی برنج مسجد سلیمان ، معروفترین چشمه نفتی منطقه است كه در محلی به همین نام سی برنج واقع شده است كه حجم جوشش نفت از آن به روزانه پنج بشكه می رسد. چشمه های جوشان نفت از پدیده های نادر در جهان هستند و شماری از چشمه های نفتی در مسجد سلیمان دهها سال عمر دارند. این چشمه ها می توانند به عنوان جاذبه های گردشگری در مسجد سلیمان مورد بازدید علاقمندان قرار گیرند به این دلیل كه در این نوع چشمه ها نفت به صورت طبیعی از دل زمین بیرون تراوش می كند و بسیار جذاب است .
چشمه های این منطقه مربوط به «مخزن نفتی مسجدسلیمان» است كه در برخی مناطق نزدیك به سطح زمین بوده و در مواردی نیز منشا چشمه در فاصله دورتر از محل نشتی واقع است. در زمان حفر چاه شماره یك و نیز بعد از اكتشاف نفت وضعیت چشمه های سی برنج و نحوه بهره برداری از آنها و همزمان با آن مورد تامل قرار گرفت. روزانه حدود پنج بشكه نفت جوشان از چشمه های سی برنج در شهر مسجدسلیمان جمع آوری می شود. این چشمه ها یكی از قدیمی ترین چشمه های نفتی در منطقه است كه همچنان فعال است. سی برنج در شمار پنج منطقه آلوده به نفت و گاز در مسجد سلیمان محسوب می شود. با تمهیدات به كارگرفته شده همه روزه با استفاده از تانكر مخصوص، نفت چشمه سی برنج جمع آوری می شود و تلاش می شود تا عوارض زیست محیطی اطراف آن به حداقل ممكن برسد.
محله “سی برج” در مركز مسجد سلیمان نام خود را مانند دیگر محلات این شهر از اصطلاحات و عبارات برجای مانده از دوران حضور كاوشگران انگلیسی و زبان “ژارگون” (ورود اصطلاحات فنی انگلیسی به گویش محلی) به وجود آمده در منطقه، گرفته است. “سی برنج” در حقیقت تغییر شكل یافته تلفط C Branch به معنای “واحد سی” (حرف c انگلیسی) بوده و به مرور و در محاوره مردم محلی تلفط “برنچ” به تلفط آشناتر “برنج” تغییر یافته است.
واژه شناسی نفت
به نظر می رسد كلمه نفت ریشه اوستایی دارد، چراكه در زبان اوستایی كلمه پنتا به معنی روغن معدنی است. این كلمه بعدا توسط عرب زبانان به صورت نفت مورد استفاده قرار گرفته است. در زبان های فرانسه و انگلیسی، نفت را پترول petrol و پترولیوم petroelum می خوانند كه از تركیب دو كلمه لاتین petros به معنی سنگ و oleum به معنی روغن به دست آمده است. نفت به مقادیر مختلف و به اشكال مختلف گاز، مایع و جامد در داخل طبقات زمین وجود دارد.
نحوه پیدایش نفت
تشكیل نفت را از مواد آلی بر اساس این فرضیه می دانند كه در اثر تجزیه بدن حیوانات در مجاورت آب و دور از هوا بوجود می آید. زیرا در این شرایط قسمت اعظم مواد از ته و گوگردی تخریب و مواد چرب باقی مانده در اثر آب هیدرولیز می گردد. آمید های چرب حاصله تحت اثر فشار و درجه حرارت با از دست دادن عوامل اسیدی تولید هیدروكربورهایی با یك اتم كربن كمتر می نماید.
قدمت استفاده از نفت
نفت از چند هزار پیش از میلاد كاربردهای گوناگونی داشته است. مصری ها آن را برای مومیایی كردن مردگان و فنیقی ها برای بتونه كردن كشتی های خود به كار می بردند. بیزانس ها از قرن هفتم به بعد از روغن سنگ به عنوان اسلحه استفاده می كردند و هنگام نزدیك شدن كشتی های جنگی دشمن به شهرهای ساحلی آنها مقداری نفت را روی آبها ریخته و با آتش زدن آن ناوگان دشمن را دچار حریق می ساختند. به كارگیری و استفاده از نفت و مواد نفتی از دیرباز به بركت وجود فراوان چشمه های جوشان و طبیعی نفت در ایران نیز متدوال بوده است. از نفت برای درمان و شفای بیماری های گوناگون به ویژه شكستگی های استخوان به عنوان دارویی موثر استفاده می كردند. اعراب استفاده از مواد نفتی را در جنگ از ایرانیان آموختند. ایرانیان از روی تپه ها قیرهای فروزان به سمت یونانیان پرتاب می كردند و معلوم است كه تپه ها آلوده به نفت بوده و گرنه هنگام پرتاب سریع خاموش می شده است. استفاده از قیر در ساخت بناها در تمدن بابل نیز بسیار معمول بوده است. ایرانیان در ساخت راه ها از قیر بهره می گرفتند كه از آن جمله می توان به ساخت قسمت هایی از راه شاهی در قرن پنجم پیش میلاد به دستور داریوش هخامنشی از شوش به ساردیس (در حوالی ازمیز تركیه كنونی) اشاره كرد.
موزه چشمه های نفت سی برنج
موزه نفت سی برنج به دلیل نزدیكی خود با چاه شماره یك خاورمیانه و تاثیری كه در كشف این منطقه نفتی برای ورود نفت ایران به دنیای صنعتی داشته است دارای اهمیت بسیار است. گردآوری، نگهداری و پژوهش نسبت به چشمه های نفت سی برنج و نمایش و نیز معرفی نتایج به دست آمده با جذب مخاطبین محلی، ملی و بین المللی جلوگیری از آسیب و نابودی و خروج مستندات مربوط به چشمه های نفت سی برنج، جذب گردشگری محلی، ملی و بین المللی جهت بازدید از این منطقه، آموزش كاركرد فرآیند انتقال نفت و تولید انرژی از فعالیتهای این موزه است، اما چشمه سی برنج همچنان شهرت خود را داراست، این چشمه نماینده ای از چشمه های بی شمار نفت و قیر این مرز و بوم است كه گاه داستان های بسیاری را دردل خود جای دارد. محوطه سی برنج به دلیل گازهای متصاعد در هوا و هم به دلیل نشت نفت و قیر و گاز از دل زمین نمی تواند یك مخزن ایمن را به عنوان موزه در خود جای دهد لذا اشیا و مستندات مربوط به این موزه باید در موزه اصلی و مركزی مسجدسلیمان (باغ موزه) نگهداری شود.
نحوه دسترسی به موزه چشمه های سی برنج
چشمه های سی برنج در كنار پانسیون خیام قرار دارد و از محلاتی است كه قبلا دور آن را حصار كشیده اند این محله دارای مدرسه ابتدایی و دبیرستان است. اداره آمار شهرستان، سالن تربیت بدنی، كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان و اداره دارایی در این محله قرار دارند.
سایر موزه های نفت
دكل و تاسیسات چاه شماره یك، تاسیسات كارخانه تقطیر و گوگرد سازی بی بیان كه بخشی از پارك موزه نفت محسوب می شوند، وجود اولین چاه گازی پیچ و مهره ای خاورمیانه مشهور به چاه ژوراسیك، اولین نیروگاه برق خاورمیانه در منطقه تمبی، آثار به جای مانده از اولین راه آهن كشور و چشمه های خودجوش نفت در منطقه سی برنج از نقاطی است كه می تواند مورد توجه بازدید كنندگان قرار گیرد.
