مدرسه پریزاد مشهد، متعلق به دوره تیموری است. بانی این مدرسه زن نیكوكار و ندیمه گوهرشاد آغا ـ همسر شاهرخ میرزا ـ می باشد كه این مدرسه را به سال ۸۲۳ هـ.ق احداث كرده است. این مدرسه داخل مجموعه اماكن حرم مطهّر امام رضا (ع) قرار دارد. در حال حاضر از آن به عنوان یك یادگار تاریخی ـ اسلامی محافظت می شود.
نظر جهانگردان
فریزرـ جهانگرد انگلیسی ـ درباره این بنا می نویسد:
مدرسه پریزاد خانم كه بنای كوچكی است، این زن از ندیمه های گوهرشاد آغاست. در همان وقت كه خانم او مسجد گوهرشاد را می ساخت او نیز این مدرسه را بنا كرد و موقوفه برای آن قرار داد. بیست تا سی نفر طلبه در این مدرسه سكنی دارند.
همانند دیگر بناهای دوره تیموری این بنای تاریخی نیز دارای چهار ایوان است . در دو طبقه، شامل بیست و دو حجره ساخته شده است. هر حجره، دارای ایوانچه ای كوچك است كه به كاشی های كتیبه دار آراسته شده اند. صحن حیاط بنا بسیار كوچك است و بی نظمی هایی در وضعیت فضاهای درونی بنا بخصوص برخی حجره ها دیده می شود كه احتمالاً به خاطر بازسازی های سالهای بعد است.
برنارد اكین ـ باستان شناس انگلیسی ـ در این باره می نویسد:
نماهای داخلی همگی به طور گسترده ای تجدید بنا شده اند. صحن كوچك حیاط مدرسه همراه با ساختمانهای بلند اطراف آن احساس ترس ناشی از مكانهای بسته را در فرد برمی انگیزد.
تمام قسمت های نمای داخل حیاط بخصوص پیشانی ایوانها و سردر ورودی با انواع كاشی های معرق و گچبری های زیبا پوشش داده شده است. از قسمتهای نفیس مدرسه، سردر ورودی و دو سمت درِ ورودی است كه با چهار تابلوی نفیس كاشی و آجر به صورت معقلی آرایش شده است.
معماری بنا
نقشه این بنا همانند دیگر مدرسه‌های دوره تیموری، چهار ایوانی است. طرح صحن آن كه گوشه‌های یخ دارد، پیش از این در خانقاه خواجه عبدالله انصاری در گازرگاه و مدرسه غیاثیه در خرگرد اجرا شده بود. در دو سوی ایوانها ۲۷ حجره در دو طبقه برگرد صحن قرار گرفته‌اند كه راه ارتباطی آنها چهار راه پله در چهار كنج صحن است. بر سردر مدرسه با خط ثلث زرد رنگ زیبایی بر زمینه كاشی معرق لاجوری به تعمیر این بنا در دوره صفوی و پس از آن اشاره شده است.
مرمت بنا
اولین تعمیر در زمان شاه سلیمان توسط نجف قلی خان ـ بیگلربیگی قندهار ـ در سال ۱۰۹۱ ق انجام شده است. تعمیر دوم به سال ۱۳۴۵ ـ ۱۳۴۶ ش كه توسط اداره اوقاف خراسان انجام شده…و آخرین تعمیر توسط آستان قدس رضوی پس از پیروزی انقلاب اسلامی صورت گرفت كه منجر به بازسازی كلی بنا به علت فرسودگی بیش از حد آن شد.
این مدرسه بنابر وقفنامه مفصل باقی مانده، املاك و مستغلات فراوانی داشته كه برخی از آنها به علت نوسازی ها و تغییرات كلی بافتِ قدیمی مشهد از بین رفته است.از شرایط مهم واقف این است كه مدرسه منحصراً وقف اولاد بانی و طلبه های زایر امام رضا(ع) شده است و هیچ كس غیر از این دو گروه حق استفاده از آن را ندارند.
قسمتی از موقوفات مدرسه عبارتند از: « دوازده سهم از میاه مزرعه ادك؛ تمامی كلی مزرعه چشمه اسلامیه، تمامی كل دوازده سهم مزرعه جرمق، مزار خواجه ربیع با تمام متعلقات آن و … ».هم اكنون این مدرسه كه زمانی در حاشیه بازار زنجیر ـ یكی از بازارهای مهم مشهد قرار داشت، در مجموعه اماكن و بیوتات حرم مطهر جنب كفشداری دارالولایه قرار گرفته است.
كاربرد كنونی
هم‌اكنون از مدرسه پریزاد مشهد برای برگزاری جلسات فرهنگی و مذهبی مختلف، با حضور اساتید حوزه و دانشگاه برگزار می‌شوند. همچنین جلسات مشاوره و روان‌شناسی با حضور خانواده‌ها در مدرسه مدرسه پریزاد مشهد مورد استقبال عموم قرار گرفته است. پاسخ‌گویی به پرسش‌های اعتقادی و شرعی نیز بخش دیگری از فعالیت‌هایی است كه امروزه در مدرسه پریزاد مشهد انجام می‌شود. تنها چیزی كه درباره مدرسه پریزاد در مشهد ناراحت كننده است، اختصاص آن تنها به آقایان است. البته زمانی كه بانوان تمایل به حضور در جلسات مشاوره دارند، امكان حضور برای آنها نیز وجود دارد.
