خانه ملك مشهد در خیابان امام خمینی مشهد واقع شده و یكی از نمونه خانه های زیبا ، برجای مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه محسوب می شود . بنای مزبور در گذشته بسیار وسیع تر بوده است. اما اكنون تنها بخش بیرونی آن مشتمل بر دو طبقه است. طبقه بالای دارای سقف مشبك و منبت كاری شده چوبی و شومینه گچبری زیبایی می باشد. خانه ملك متعلق به یكی از تجار مشهور مشهدی به نام حاج حسین ملك بوده و امروزه مركز آموزش هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی است.
خانه ملك كه به عنوان سرآمد خانه های تاریخی شهر مشهد شناخته می شود. در گذشته خانه حاج حسین ملك، ثروتمند نیكوكار مشهدی بوده است. حاج حسین ملك را می توان یكی از ثروتمندان ایران، طی صد سال گذشته به شمار آورد كه دارایی او بی نهایت بود. وی كه در خانواده ای ثروتمند به دنیا آمد، سال ها اجاره دار املاك و مستغلات آستان قدس رضوی بود و چون از فكر اقتصادی خوبی برخوردار بود، توانست از این راه ثروت كلانی را به دست آورد.
حاج حسین ملك كه بود ؟
مرحوم حاج حسین ملك در سال ۱۲۵۱ شمسی در تهران چشم به جهان گشود و پس از مدتی تحصیلات خود را در محضر مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه ادامه داد. او در سال ۱۲۸۴ شمسی در مشهد، اداره املاك پدر را در دست گرفت و در سال ۱۳۱۶ شمسی نیز شروع به وقف اموال خود كرد. از جمله وقف های او می توان به كتابخانه ملی ملك، یك كتابخانه كه تولیت آن را به آستان قدس رضوی سپرد، دو بیمارستان شامل بیمارستان رضوی در چناران و بیمارستان سجادیه در تربت جام كه به شهرداری تحویل داده شد نیز از وقفیات وی به شمار می رود. حاج حسین ملك در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی به هر فرد فرهنگی در مشهد، ۵۱۰ متر زمین وقف كرد كه در مجموع ۲۰۰ هكتار زمین در این زمینه وقف شد و در سال ۱۳۴۸ نیز، باغ وكیل آباد، وقف مردم مشهد شد كه تولیت آن را به شهرداری مشهد سپرد.
معماری بنا
این مكان از لحاظ معماری، تلفیقی از معماری سنتی و اروپایی می باشد.سكونت گاه حاج حسین ملك در ضلع شرقی خیابان امام خمینی (ره)، مقابل ساختمان دارایی واقع شده است. این خانه قدیمی با زیر بنای حدود ۶۰۰ مترمربع و در زمینی به مساحت ۱۶۵۹ مترمربع ، در اوایل قرن چهاردهم شمسی احداث شد. این مكان از لحاظ معماری، تلفیقی از معماری سنتی و اروپایی می باشد، به طوری كه نماسازی ها طبق معماری سنتی و پلانهای اجرا شده بر اساس معماری اروپایی است. طبقه بالایی همانند یك موزه، شامل ویترین‌هایی از اشیا، تابلوها و سازه‌هایی است كه بخشی از آن‌ها متعلق‌به خانه و بخش مربوط به هنر هنرمندان در كارگاه‌های هنرهای سنتی است كه در این بنا به آموزش و ساخت مشغول‌اند.
این بنا در گذشته بسیار وسیع تر از امروز بوده است و آنچه در حال حاضر به عنوان خانه ملك شهرت یافته، بخش بیرونی خانه می باشد. این قسمت شامل دو طبقه بوده كه پذیرایی وسیع خانه با سقفی چوبی و منبت كاری شده و شومینه زیبای گچبری شده در آن مشاهده می شود. در این ملك، تنها نمونه حمام تاریخی خصوصی مشهد، در محوطه حیاط و باغ خانه ملك، در زیر تلی از خاك مدفون شده بود كه با حفر گمانه های باستان شناسی، كشف گردید. این حمام حدود ۱۲۷ متر مساحت دارد و در زیرزمین با معماری خاص اسلامی تزیین شده و دارای قسمت های میان در، گرمخانه، سرویس بهداشتی، نمازخانه، آتش دان و محل انبار چوب و مواد سوختنی می باشد.
امروزه در خانه ملك، كارگاه های بافت فرش و گلیم، كارگاه سفال و سرامیك و لعاب كاری، كارگاه سوزن دوزی و انواع دوخت های سنتی، كارگاه معرق و منبت، كارگاه تذهیب و مینیاتور، كارگاه جلدسازی، سوخت و چرم بری و صحافی سنتی دایر می باشند و استادكاران زبردست، با عنایت به روشهای سنتی، به خلق آثاری درخشان و هنرمندانه می پردازند.
ثبت ملی
این اثر تاریخی در هجدهم شهریور سال ۱۳۷۷ و با شماره ثبت ۲۱۱۵ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. خانه ملك در سال ۱۳۷۹ مورد مرمت قرار گرفت و هم اكنون مركز هنرهای سنتی میراث فرهنگی خراسان رضوی است. این بنا یكی از نمونه خانه های زیبای برجا مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه به شمار می رود. در حال حاضر ساختمان و بنای خانه ملك متعلق به سازمان میراث فرهنگی و حیاط خانه در مالكیت صندوق احیای آثار تاریخی می باشد.
اگر در مشهد، گذرتان به مركز شهر و خیابان امام خمینی افتاد ، بعد از بازدید از باغ زیبای ملی در این خیابان ، پیشنهاد میكنیم حتما از این مجموعه تاریخی هم دیدن نمایید .
نحوه دسترسی
آدرس :مشهد، میدان شهدا، ابتدای خیابان امام خمینی
بازدید از این بنا برای عموم آزاد است و می‌توانید همه‌روزه از ساعت هشت صبح تا شش عصر بازدید كنید. بازدید از بنا هیچ هزینه‌ای برایتان نخواهد داشت. یكی از نكات مهمی كه درخصوص موقعیت مكانی این خانه برای مسافران و گردشگران می‌توان ذكر كرد، سهولت دسترسی به حرم امام رضا(ع) و وجود هتل‌ها و مسافرخانه‌های متعدد در اطراف این منطقه است. اگر اهل پیاده‌روی باشید، بعد از حدود ۲۵ دقیقه پیاده‌روی، می‌توانید به حرم مطهر رضوی برسید كه در فاصله چهاركیلومتری این خانه قرار دارد.
