كاخ ساسان سروستان كه قدیمی‌ترین گنبد آجری كشور را در خود جای داده است در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده است.آخرین بررسی های باستان شناسی در مجموعه كاخ سروستان نشان میدهد كه این مجموعه ساسانی در دوره اوج شكوه خود حدود ۳۰ هكتار وسعت داشته است.كاخ سروستان در استان فارس و در ۹ كیلومتری جنوب شهر سروستان و در مسیر روستای نظرآباد در دشتی وسیع جای گرفته است. این كاخ از جنس سنگ و گچ است.این كاخ در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده كه بوسیله مهر نرسی وزیر معروف او كه صدارت یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهده‌دار بوده ساخته شده‌است.
كاربری كاخ ساسان سروستان
اكثریت قریب به اتفاق محققین و پژوهشگران داخلی و خارجی این اثر را مربوط به دوره ساسانی و به احتمال بسیار زیاد دوره سلطنت بهرام پنجم (قرن ۵ میلادی) دانسته‌اند. برخی با توجه به عدم وسعت كافی و بنایی كه در خور یك كاخ شاهی باشد آن را بعنوان آتشگاه معرفی كرده‌اند و برخی دیگر با توجه به گسترش آن كه بیش از محدوده یك آتشگاه است، مكان را به مثابه یك استراحتگاه و یا شكارگاه سلطنتی معرفی كرده‌اند.
مقایسه كاخ ساسان سروستان با كاخ اردشیر فیروزآباد
این بنا همانند كاخ فیروزآباد و كوچكتر از آن است و طاق‌های گنبدی آن با آجر زده شده‌است.آندره گدار در كتاب هنر ایران از كاخ ساسان یاد كرده و معتقد است كه كاخ سروستان به دستور بهرام پنجم (۴۸۰-۴۲۰م) ساخته شده و از كاخ فیروزآباد بهتر حفظ شده است. طرح آن از طرح فیروزآباد پیچیده‌تر بوده و از نظر اصول فنی كاملتر می‌باشد و در ساختمان طاق‌ها و گنبدها مهارت زیادتری به خرج داده شده و نمای اصلی این بنا در طرف مشرق است.
كاربری كاخ ساسان سروستان
اكثریت قریب به اتفاق محققین و پژوهشگران داخلی و خارجی این اثر را مربوط به دوره ساسانی و به احتمال بسیار زیاد دوره سلطنت بهرام پنجم (قرن ۵ میلادی) دانسته‌اند. برخی با توجه به عدم وسعت كافی و بنایی كه در خور یك كاخ شاهی باشد آن را بعنوان آتشگاه معرفی كرده‌اند و برخی دیگر با توجه به گسترش آن كه بیش از محدوده یك آتشگاه است، مكان را به مثابه یك استراحتگاه و یا شكارگاه سلطنتی معرفی كرده‌اند.
مقایسه كاخ ساسان سروستان با كاخ اردشیر فیروزآباد
این بنا همانند كاخ فیروزآباد و كوچكتر از آن است و طاق‌های گنبدی آن با آجر زده شده‌است.آندره گدار در كتاب هنر ایران از كاخ ساسان یاد كرده و معتقد است كه كاخ سروستان به دستور بهرام پنجم (۴۸۰-۴۲۰م) ساخته شده و از كاخ فیروزآباد بهتر حفظ شده است. طرح آن از طرح فیروزآباد پیچیده‌تر بوده و از نظر اصول فنی كاملتر می‌باشد و در ساختمان طاق‌ها و گنبدها مهارت زیادتری به خرج داده شده و نمای اصلی این بنا در طرف مشرق است.
معماری این كاخ باشكوه
بررسی های باستان شناسی نشان می دهد كه این كاخ در دوره اوج و شكوه خود در حدود ۳۰ هكتار وسعت داشته است. نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار داشته و یك ایوان بزرگ و دو ایوان كوچك تر در دو طرف آن قرار دارند. ایوان مركزی به تالار اصلی و سپس به چهار حیاط متصل می شود. در دو طرف این بنا دو اتاق باریك با طاق گهواره ای وجود دارد كه مقابل هم قرار نگرفته اند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده می شود. در كاخ سروستان برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره و برای محافظت از سقف ها از ستون استفاده شده است. این بنا در۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
تاریخچه مطالعات باستان شناسان
نتایج مطالعات و بررسی هایی كه باستان شناسان در مورد تاریخ ساخت و معماری این بنا ارائه كردند یكسان نبود. برخی این بنا را متعلق به اواخر دوره هخامنشی می دانستند و برخی تاریخ احداث آن را در دوره ساسانیان تخمین می زدند. سرانجام در حدود سال ۱۹۱۰ باستان شناس و ایران شناس آلمانی به نام ارنست امیل هرتسفلد با توجه به شواهدی كه در تاریخ طبری مبنی بر كاشت دوازده هزار درخت سرو به وسیله مهرنرسی وجود داشت، تاریخ احداث كاخ سروستان را دوره پادشاهی بهرام پنجم (بهرام گور) تخمین زد و بیشتر باستان شناسان و پژوهشگران ایرانی و خارجی نیز آن را تایید كردند.
هرچند این كاخ نسبت به كاخ ها و بناهای دیگر دوره ساسانی از پلان و معماری پیچیده تر و كامل تری برخوردار است و این موضوع باعث شده كه كارشناسان درباره كاربرد واقعی این بنا نظر واحدی نداشته باشند. برخی از كارشناسان با توجه به ابعاد و مساحت كوچك تر كاخ سروستان، آن را یك آتشكده یا عبادتگاه می دانند و برخی دیگر نیز آن را به عنوان یك استراحتگاه یا شكارگاه سلطنتی كه در فصل شكار یا سفر برای پادشاه و همراهانش كاربرد داشته، معرفی می كنند.
جاهای دیدنی اطراف كاخ سروستان
سروستان شهری است كه دارای آثار باستانی و جاذبه های طبیعی بسیاری است. آثاری كه قدمت آن ها به گذشته های دور برمی گردد و حكایت از تاریخ پرفراز و نشیب این مرز و بوم دارد؛ همچنین این منطقه مملو از جاذبه های طبیعی و بكر مانند چشمه های زلال و زیبا است.
تنگه قشقه: دره ای بسیار بكر وزیبا كه در جنوب شرقی سروستان واقع شده است. پوشش گیاهی تنگه پسته و بادام وحشی بوده و چشمه آب زلالی زینت بخش این طبیعت زیبا و دلپذیر است.
تنگه غنیبی: مسیری پوشیده از درختان پسته و بادام وحشی است و چشمه ای به همین نام از جاذبه های دیدنی آن است. این تنگه در ۱۵ كیلومتری شمال غرب سروستان است.
دریاچه مهارلو: این دریاچه كه نام آن از روستای نزدیك آن گرفته شده است آب بسیار شوری دارد. دریاچه مهارلو را می توان در فصول گرم و خشك سال جزو یكی از كانسارهای عظیم نمك به حساب آورد كه برای تهیه نمك صنایع نیز از آن استفاده می گردد. لازم به ذكر است رودخانه های سلطان آباد و خشك و چند چشمه آب این دریاچه را تامین می كنند. همچنین این جاذبه طبیعی و زیبا زیستگاه گونه های مختلف پرندگان و جانوران است.
نحوه دسترسی
از شهرستان سروستان ۵ كیلومتر بعد از جاده فسا، تابلوی بزرگی وجود دارد كه مسیركاخ سروستان را مشخص می كند. این تابلو تا كاخ سروستان ۵ كیلومتر فاصله دارد. بهترین فصل سفر به این منطقه، فصل بهار است كه هوا در اوج لطافت بوده و زمین در اوج زیبایی قرار دارد. با توجه به اینكه در این منطقه امكانات رفاهی وجود ندارد، برای بازدید از این كاخ بهتر است ساعات اولیه صبح را انتخاب كنید. می توانید در مدت سفر خود از كاخ فیروزآباد نیز دیدن كنید؛ زیرا این كاخ نیز هم دوره و مشابه كاخ سروستان بوده و در فیروزآباد شیراز واقع شده است.
آدرس: استان فارس، ۹ كیلومتری جنوب غرب شهرستان سروستان، مسیر منتهی به روستای نظرآباد
