مسجد و مدرسه صالحیه در خیابان مولوی شهر قزوین واقع شده و بانی آن «حاج ملاصالح برغانی»؛ یكی از علما و مجتهدین پارسا و مؤلفین قرن ۱۳ می‌باشد. این بنا با وسعتی حدود ۴۶۷۰ مترمربع یكی از بزرگترین مدارس علمیه ایران و از عظیم‌ترین مدارس فلسفی شیعه در زمان خود به شمار می‌رفته است. ساختمان مدرسه دارای سه طبقه و یك حیاط وسیع است. در پیرامون حیاط بیش از ۵۵ حجره و چندین مَدرَس (محل درس) قرار دارد كه توسط ایوانچه‌هایی به فضای حیاط مرتبط می‌شوند.مسجد در شمال مدرسه قرار گرفته و ورودیِ آن از خیابان مولوی است. ساختمان مسجد آجری بوده و سردرِ آن تزئیناتی از كاشی و اشعاری به خط نستعلیق زیبا به رنگ لیمویی بر روی كاشی لاجوردی دارد. این مسجد فاقد محراب می‌باشد.از جمله دانش‌آموختگان این مدرسه می‌توان سید جمال‌الدین اسدآبادی، میرزای شیرازی و سید اشرف‌الدین حسینی (نسیم شمال) را نام برد.
مدرسه و مسجد صالحیه یكی از آثار دوره قاجار قزوین است كه در دوره فتحعلی شاه در سال ۱۲۴۸ هجری شمسی توسط حاج ملاصالح برغانی قزوینی (جد اعلای علی اكبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی كشور) بنیان گذاشته شد.
این مجموعه در زمان خود بزرگترین مدرسه ایران به شمار می‌آمده و در دوره قاجار قرینه‌ای از آن در آنطرف خیابان (خیابان مولوی) بنا نهاده شده كه مدرسه و مسجد شهید ثالث برادر حاج ملا صالح است. اگر چه امروزه مسجد شهید ثالث به قوت خود پابرجا مانده، اما مدرسه آن در دوره پهلوی اول تخریب شده است.
مدرسه صالحیه نیز به عنوان یكی از مدارس مهم كشور محسوب می‌شده است به طوری كه گفته می‌شود افراد برای مرجع تقلید شناخته‌شدن باید در این مدرسه تحصیل یا تدریس می‌كرده‌اند. این مدرسه محل تحصیل بزرگانی، چون سید جمال‌الدین اسدآبادی و فلاسفه متأخر دوره قاجار و مكان تدریس بزرگانی، چون میرزای شیرازی بوده است.
این مدرسه از ضلع شمال متصل به مسجد است و طرح مرمتی آن اوایل دهه ۸۰ تهیه شده و از سال ۱۳۹۲ كار مرمت از طبقه پایین شروع شده و مرحله به مرحله طرح به مدیریت حوزه علمیه تحویل داده شده است.
مدیر طرح عمرانی این مدرسه در معرفی این بنا گفت: این مدرسه سه طبقه زیرین، همكف و بالایی دارد كه سیستم تأسیسات آن پیش از آغاز كار‌ها طراحی شده و شرایط ایمنی را طبق ضوابط نظام مهندسی اجرا كردیم و سیستم اطفا حریق، سیستم گرمایشی و سیستم امنیت برای آن در نظر گرفته شد.
بر اساس سخنان معاون میراث فرهنگی كشور، از سال ۱۳۹۳ تاكنون ۳ و نیم میلیارد تومان اعتبار برای مرمت این مدرسه بودجه اختصاص یافته است.
بازدید ۴۳ هزار گردشگر در نوروز از مدرسه صالحیه
مدیر میراث فرهنگی استان قزوین، كه بازدید بیش از ۴۳ هزار گردشگر در نوروز را به واسطه باز كردن در‌های غربی مدرسه میسر كرده نیز معتقد است كه باید با رویكرد همكاری بتواند امكان بازدید را فراهم كند. وی تمایل نداشتن مدیران حوزه علمیه نسبت به بازدید از این بنا را ممانعت از تمركز طلاب به واسطه بازدید‌ها و تردد گردشگران می‌داند و می‌گوید: امیدوار هستیم با انعقاد یك تفاهم نامه بتوانیم زمان‌بندی برای بازدید مشخص كنیم و مسئله ورود گردشگر به این مدرسه تاریخی را رفع كنیم و در روند طبیعی تدریس در مدرسه هم خللی وارد نكنیم.
یكی از باستان‌شناسان استان، این بنا را مركز محله و محوطه تاریخی بزرگی می‌داند كه در اطراف آن دانشمندان و بزرگان زیادی درس خوانده‌اند. او محله صالحیه را با همه تاریخچه‌اش مورد اهمیت می‌داند و می‌گوید ورودی این بنا از خیابان مولوی تعریف نشده به طوری كه بسیاری از افراد در زمان رد شدن از جلوی در ورودی آن نمی‌دانند كه چنین مدرسه بزرگ و قدیمی در این مكان وجود دارد.
بخش جنوبی مدرسه صالحیه از بخش‌های درحال مرمت بنا است. این قسمت به خانه‌های خاندان صالحی بعد از ترور شهید ثالث و حوادث اجتماعی كشور مربوط می‌شود كه با مهاجرت خاندان صالحیه به عتبات عالیات آرام آرام به افراد دیگری فروخته شده است. سازمان میراث فرهنگی در این میان سعی دارد با تملك خانه‌ها توسعه را در بخش جنوبی اجرا كند. در این بخش از بنا به علت ورود آبراه‌ها و تخریب‌ها بنا‌های سمت جنوبی شكست خورده بوده كه با استحكام بخشی در دوطبقه اثرات ناشی از مرمت كاملا مشهود است.
مدرسه صالحیه با كاربری موزه‌ای
این مدرسه از بخش‌های مختلفی چون حیاط استادان یا همان حیاط كوچك تشكیل شده و این روز‌ها تعریف كاربری برای فضا‌های این مجموعه، به یكی از بحث‌ها و محل چالش سازمان میراث فرهنگی و مدیریت حوزه علمیه تبدیل شده است. تبدیل شدن بخشی از فضای موجود به موزه باعث می‌شود ایجاد ارتباط و پل میان مردم و حوزه علمیه و نمایش ارزش‌های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی حوزه را به گردشگران معرفی كند.
