گلیم، صنعت دستی خاص “گنخك شیخا” در شهرستان دشتی بوشهر كه شمار بافندگان چیره دست آن تا ۲ سال پیش به انگشتان یك دست می‌رسید و چیزی نمانده بود كه به دست بی‌مهر فراموشی سپرده شود اما، این ریز بافت خود رنگ اكنون در قدم نخست ۶۰ بانوی این روستا را جذب خود كرده است.دربرگیری صنایع دستی به وسعت پهنه ایران زمین است و به جرات می‌توان گفت همه شهرها و روستاهای كشور در این عرصه حرفی برای گفتن دارند، این واقعیت صحنه بزرگی را برای اشتغال‌آفرینی خرد برای طیف وسیعی از جمعیت و بویژه توسعه پایدار روستایی فراهم كرده است و وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سال گذشته حمایت از این كسب و كارها را هم معنی با “برقراری عدالت اجتماعی” دانست.
احیای صنایع دستی كه به فراموشی نزدیك می‌شد به عنوان زمینه‌ای بالقوه برای رونق كسب و كارهای كوچك مقیاس برخاسته از بوم و اقلیم و فرهنگ، در سال‌های اخیر به طور ویژه مورد توجه دولت قرار گرفت.
طوریكه احیا و باز طراحی ۹۹ رشته صنایع دستی درچهار سال گذشته و بیش از ۵۵ رشته در یكسال اخیر نمودی از این توجه كارا به هنرصنعت‌های بومی كشور است؛ هنرهای كه اكنون پای بسیاری از آنها به بازار گشوده شده و دست بسیاری از بانوان را به اشتغال بند كرده است.
از این میان احیای كلاه حصیری، چوقه (چوكه) و گلیم دست بافت در سه سال اخیر نیز حاصل تلاش و همیاری معاونت صنایع دستی استان بوشهر با هنرمندان روستایی است كه اندك اندك شمارشان تقلیل می‌یافت، اما حالا رونق به این هنر صنعت‌ها بازگشته است.
گلیم دست بافت گنخك شیخا یكی از آنهایی است كه امیدهای بسیاری را به یك توانمندسازی و اشتغال‌آفرینی گسترده در این روستا از توابع بخش كاكی شهرستان دشتی ایجاد كرده است.
آری، سخن از گلیم بافی روستای گنخك شیخی است كه از سال ۹۸ در مسیر احیا و باز زنده سازی قرار گرفته است و امروز می‌توان گفت از گزند فراموشی و منسوخ شدن در امان مانده است.
گلیم‌های دست بافت این روستا از دیرباز فرش كننده بیشتر خانه‌های روستایی بود و زنان در طول زندگی خود چند تخته از آن را برای استفاده امروز خود و فردای فرزندانشان می‌بافتند، اما از زمانی كه جای خود را به فرش‌ها و گلیم‌های ماشینی دادند و بافندگان آن پای به پیری گذاشتند یا رخت از دنیا بر بستند، این هنر صنعت بومی نیز به عنصری در تاریخ اجتماعی بدل شد.
اما امروز و در فرآینده احیا و باز زنده‌سازی، اگر این گلیم پای ثابت خانه‌ها نیست، می‌تواند در وجهه عنصری دكوراتیو پای خود را حتی به آپارتمان‌های مدرن شهرها بگشاید.
صنایع دستی كهن برای ماندگار ماندن و تداوم كاربرد در دنیای امروز لازم است با نیاز روز متناسب شوند و كاربردی به فراخور سبك زندگی مردمان كنونی بیابد كه این مسیر را گلیم گنخك با استاندارد شدن مساحتش متنتاسب با سازه‌های امروز خانه‌ها و آپارتمان‌ها پیموده است.
گلیم گنخك، امید برای بازگشت به صحنه
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر درباره گلیم گنخك گفت: روستای گنخك شیخا دست بافته‌ای ناب با طرح ذهنی و مینی مال را از دیرباز در گنجینه هنری خود داشته است كه به سبب استفاده از رنگ و طرح‌های ساده مانند كرم و شكلاتی، كرم و مشكی و كرم و قهوه‌ای قابلیت مناسبی برای جای گرفتن در چینش امروزی آپارتمان‌ها دارد و در اندازه كوچكتر نیز به عنوان سجاده كاربرد دارد.
در تار و پودهای این نوع گلیم از هیچگونه رنگرزی استفاده نمی‌شود و ماندگاری رنگ‌های ساده آن به نقطه قوتی در دیدگان علاقمندان به چینش‌های بكر و ساده امروزی بدل شده است تا امید بازگشت به صحنه برای این هنر صنعت دشتی وجود داشته باشد.
آموزش؛ نقطه آغاز نجات از خطر فراموشی
لیلا رحیمی معتقد است: آموزش زمینه هر هنری است كه به آن اساسی مستحكم می‌بخشد و برای ارائه محصولات مناسب با نیاز روز و رسیدن به جایگاه مناسب امروز آموزش تولید محور ضروری است.
از این رو آموزش با تاكید بر توانمندسازی زنان روستایی و محوریت تولید و اشتغال در اولویت معاونت صنایع دستی بوشهر قرار گرفت و مسیر باز زنده سازی گلیم گنخك شیخا نیز از این قاعده مستثنی نبود.
در راستای رسالت معاونت صنایع دستی استان بوشهر، این‌بار نوبت به گلیم گنخك شیخا رسید تا پس از مستندنگاری و اخذ نشان ملی در سال ۹۸، فرآیند احیای این دست بافته دشتی با آغاز كارگاه‌های آموزشی از بهمن ۹۹ با مهارت آموزی ۱۵ نفر آغاز شود.
اكنون نیز ۴۵ نفر منتظر برگزاری دومین دوره هستند تا شمار بانوانی كه به مدد سرانگشتان خود گلیم اجدادی خود را احیا و با توسعه اقتصاد و رونق اشتغال پیوند می‌زنند، به ۶۰ برسد.
به گفته دهیار گنخك شیخی، پیشتر بافت این دست بافته سینه به سینه از مادران به دختران منتقل و به روشی سنتی بافته می‌شده است و پیش از آغاز دوره‌های آموزشی در سال ۹۸ تنها ۵ یا ۶ نفر از زنان سالمند روستا باقی مانده بودند كه در بافت این گلیم مهارت داشتند.
حمزه قادری با بیان اینكه تولید صنایع دستی در كنار دامداری و كشاورزی از مشاغل دیرینه این روستا است، به خبرنگار ایرنا گفت: تلاش كردیم اندك بانوانی كه در بافت این گلیم چیره دست دیده شوند و دانسته‌ها و مهارت خود را به نسلی جوانتر منتقل كنند، بنابراین در ابتدا پنج بانو زیر نظر این استادكاران تجربی آموزش دیدند تا همین گروه به همراه استادی غیر بومی، مربی كلاس‌های گلیم بافی بعدی شوند.
چرخش دوباره دوك‌های دستی و رونق زنجیره تولید در خانه‌ها
دهیار گنخك شیخا می‌گوید: استقبال از فراگرفتن بافت گلیم در روستا بسیار خوب بوده است و رونق را به شكل محسوسی به این هنر صنعت بومی بازگردانده‌است.
اكنون دوباره دوك‌های دستی در بسیاری از خانه‌های گنخك می‌چرخد و پشم میش و موی بز و شتر تنیده می‌شود تا زنجیره تولید این دیار از دامداری به سمت صنایع دستی ادامه یابد، كارآفرینی كند و با راه یافتن به چینش‌های داخلی امروزی به ثمر بنشیند.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر، گفت: بانوانی كه بافت این نوع گلیم را فرا گرفتند اكنون در كارگاه‌های خانگی مشغول تولید هستند و در نمایشگاه روستایی گذشته فروش بسیار خوبی داشتند و سفارش‌های خوبی برای تولید حتی از پایتخت دریافت كرده‌اند.
رحیمی با بیان اینكه این كارگاه‌های آموزشی كه دار و دفتین‌های (وسیله كوبش گروه‌های تار و پود گلیم) معاونت صنایع دستی و داشته‌های روستاییان برپا شده است، تا احیای كامل این هنر صنعت ادامه می‌یابد، گفت: با همكاری پیگیرانه دفتر امور بانوان استانداری بوشهر ۲ دوره آموزشی دیگر در اردیبهشت و خردادماه جاری تعریف شده است.
او اظهاركرد: بی شك این روستا یكی از پتانسیل‌های بالقوه است كه با آمورش تولید محور و مانع زدایی و پشتیبانی، راه به اشتغال پایدار می‌برد.
بازاریابی و پیوند با بازار دغدغه امروز گلیم‌بافان گنخك
اما در ادامه راه، نگرانی‌هایی وجود دارد كه گاهی خیال آسوده را از بانوان بافنده گنخك می‌رباید، بانوانی كه با علاقه بسیار برای فراگرفتن هنر بومی مادران و مادر بزرگ‌های خود آغوش گشوده‌اند اما دغدغۀ عاقبت دست‌بافته‌ها دل مشغولی آنها شده است.
به گفته رابط و نماینده بافندگان گلیم در گنخك شیخا استقبال از مهارت آموزی در نخستین كارگاه گلیم‌بافی چنان بود كه مسئولان صنایع دستی استان بوشهر را شگفت زنده كرد زیرا به یكباره ۶۰ نفر برای شركت در این كارگاه نام نویسی كردند.
سكینه نورافكن به ایرنا گفت: با این همه، فروش بافته‌ها مهمترین دغدغه بانوان بافنده و افرادی است كه می‌خواهند به این عرصه قدم بگذارند، هر چند پس از احیا و شركت در نمایشگاه‌های مختلف، مدتی است كه تا حدی توجه‌ها را به خود جلب كرده و مشتریانی یافته است.
او گفت: معاونت صنایع دستی استان بوشهر نیز برای فراهم كردن شرایط فروش قول مساعد داده است.
تامین سالنی برای فعالیت متمركز از دیگر مواردی است كه نماینده گلیم‌بافان روستای گنخك شیخا می‌گوید بانوان روستا را دل مشغول كرده‌است، نكته‌ای كه معاونت صنایع دستی استان نیز بر ضرورت آن تاكید كرده است اما فراهم كردن چنین فضایی به خود آنها واگذار شده است.
دهیار گنخك شیخا راهكار را در ایجاد تعاونی صنایع دستی می‌بیند و می‌گوید: نیاز است فضایی برای فعالیت و فروش متمركز صنایع دستی روستا ایجاد شود كه اكنون در تكاپوی فراهم كردن مقدمات قانونی آن هستیم.
حمزه قادری با تقاضای همكاری بیشتر از دستگاه‌های مرتبط، اضافه كرد: روان سازی فرایند قانونی ایجاد تعاونی و پشتیبانی مالی از لازمه‌های احیای زودتر و كامل‌تر دست بافته بومی این روستا است.
او با بیان اینكه بافندگان به صورت فردی در خانه‌های خود دار برپا می‌كنند، گفت: سال گذشته هفت كارگاه فلزی تهیه و با اولویت زنان بی سرپرست و بد سرپرست در میان بافندگان روستا توزیع شد.
با شناخت، معرفی و آموزش است كه مسیر احیای صنایع دستی آغاز می‌شود و ادامه یافتن مسیر با فروش و بازاریابی پیوندی مستحكم دارد، هر چند علاقه و شوق قلبی برای آغاز راه نقشی اساسی ایفا می‌كند اما در ادامه كسب درآمد و رونق اقتصادی است كه هنرمندان را دلگرم می‌كند.
چنانكه وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سال گذشته در حاشیه بازدید از نمایشگاه آثار منتخب مسابقه ملی طراحی و اجرای صنایع دستی رشته‌های احیا شده گفت: برای عرضه هنرهای دستی هنرمندان، باید روی ایجاد بازار تمركز كنیم، زیرا وقتی هنر به اقتصاد گره بخورد دیگر شاهد فراموشی هنرهای دستی نخواهیم بود.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر یادآوری كرد كه استادكاران تجربی این هنر می توانند با ثبت نام، در سریعترین زمان ممكن كارت شناسایی دریافت كنند و با تكمیل مدارك تسهیلات دریافت كنند و بانوانی كه در كارگاه‌های آموزشی بافت گلیم بومی گنخك را فرا گرفته‌اند، با توجه به اینكه كار تولید را آغاز كرده‌اند كارت شناسایی و یا پروانه تولید صادر می‌شود.
رحیمی معتقد است: اكنون كه كرونا امكان برگزاری گسترده نمایشگاه‌ها و معرفی و فروش حصور محصولات صنایع دستی را از ما گرفته است، فضای مجازی ظرفیت بسیار خوبی را در این راستا در اختیارمان گذاشته است كه باید از آن بیشترین بهره را برد.
امید به نقش آفرینی یك احیا در توسعه پایدار روستایی
لیلا رحیمی گفت: صنایع دستی بوشهر می‌تواند به تعداد جمعیت كشور مشتری داشته باشد كه برای تحقق این مهم تعاونی‌های فعال در این بخش باید به تعریف كاربرد جدید از محصولات بپردازند تا با ایجاد سلیقه نو در مشتری، در صفحه‌ها و سایت‌های فروش خود بازارهای بیشتری ایجاد كنند.
به عقیده او بیان خاستگاه محصول تولید شده، معرفی محصول، مواد اولیه و كاربردهای آن، نحوه عرضه و معرفی از مواردی است كه موفقیت محتوا سازی برای فروش را به دنبال دارد.
توسعه كسب وكارهای خرد به طور مستقیم و ملموس در معیشت مردم نقش‌آفرینی می‌كند، اختصاص اعتبار و سرمایه‌ای اندك چندین شغل می‌آفریند و همپای بزرگ‌ترین پروژه‌های كشور می‌تواند كشور را به سوی توسعه درون‌زای اقتصادی به پیش ببرد.
بوشهر نیز همپا با سایر شهرها و روستاهای كشور در این مسیر گام برداشته است و احیای صنایع دستی كهن آن با فراهم شدن زیر ساخت‌های لازم، در سال‌های اخیر روند رو به رشدی به خود گرفته است و از مفر تولید خلاقانه این محصولات، چشم‌انداز توسعه پایدار اقتصادی را بویژه در روستاها دنبال كرده‌است.
حالا پس از اینكه گلیم گنخك در تكاپوی زدودن گرد فراموشی از خود و راه یافتن به خانه‌های امروز است رحیمی می‌گوید: تلاش می‌كنیم تك تك رشته‌های صنایع دستی اصیل استان بوشهر شناسایی و زنده شود و تولید و فروش آنها رونق گیرد.