نگهداری از محوطه گنبد سرخ مراغه كه تا چندی پیش با مشكل مواجه شده بود و از درب چوبی شكسته تا سنگ‌فرش‌های متلاشی آن، گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی را آزار می‌داد، طی نیمه دوم اسفند ۱۳۹۹ بر اساس یك الگو به شهرداری سپرده شد و اكنون این اثر ملی، حال و روز خوب و یك نگهبان دایمی دارد.
مدت زیادی از تعامل بین شهرداری و اداره میراث فرهنگی مراغه و در نتیجه ساماندهی محوطه گنبد سرخ نمی‌گذرد و شاید به همین دلیل حال ناخوش عرصه این اثر هنوز هم از ذهن بسیاری از مردم پاك نشده است.
«وضعیت گنبد سرخ قبل از واگذاری نگهداری آن به شهرداری»
تغییر محسوس در وضعیت عرصه گنبد سرخ طی حدود یك ماه گذشته در شبكه‌های اجتماعی و فضای رسانه‌ای شهرستان بازتاب مثبتی داشته و این پرسش را در ذهن برخی‌ها ایجاد كرده است كه «الگوی جدید نگهداری از میراث فرهنگی مراغه چرا در مورد رصدخانه اعمال نمی‌شود؟»
امروز اگر شما هم از محوطه‌های این آثار گذر كنید و پس از كمی مكث در كنار گل‌های بنفشه و حوض پرآب گنبد سرخ به علف‌زار محوطه رصدخانه گام بگذارید، خش‌خش بی‌توجهی در عرصه رصدخانه را نه فقط در زیرِ پا، بلكه با تمام وجود حس خواهید كرد.
«وضعیت كنونی محوطه‌های رصدخانه و گنبد سرخ»
الگوی نگهداری از محوطه میراث فرهنگی توسط شهرداری به ویژه در كهن‌شهری چون مراغه كه جزو ۱۰ شهر دارای بافت تاریخی كشور معرفی شده، زمانی در سطوح مدیریتی و تصمیم‌گیری، برجسته‌تر و اهمیت آن بیشتر می‌شود كه بدانیم در اصل، نگهداری از محوطه آثار تاریخی در ردیف تخصص‌ها و ظرفیت‌های میراث فرهنگی قرار ندارد.
تا جایی كه رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه با اذعان به این موضوع، می‌گوید: میراث فرهنگی همواره در نگهداری از محوطه بناهای تاریخی با مشكلات عدیده مواجه بوده، در حالی كه این موضوع در تخصص شهرداری‌هاست.
به گفته «یعقوب طالبی»، پس از واگذاری اختیارات نگهداری از عرصه گنبد سرخ مراغه به شهرداری طی نیمه دوم اسفند سال گذشته، محوطه این اثر به سرعت ساماندهی شده و نگهبان دایمی نیز در كنار آن استقرار یافته است.
استقبال میراث فرهنگی از نگهداری محوطه رصدخانه توسط شهرداری
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه با اشاره به اینكه در نگهداری از محوطه رصدخانه نیز با محدودیت‌هایی مواجه هستند، اظهار داشت: البته اراضی اطراف رصدخانه در مالكیت میراث فرهنگی نیست و به همین دلیل یا باید مالكان در شرایط فعلی با این واگذاری موافقت كنند یا اینكه تا زمان تملك كامل اراضی، باید صبر شود.
طالبی اضافه كرد: كاشت گل و گیاه و ساماندهی محوطه رصدخانه بدون‌شك به انتقال آب با تانكر و تامین نیروی كافی برای رسیدگی نیاز دارد و این اقدامات از ظرفیت میراث فرهنگی خارج است.
وی این را هم گفت كه هر اقدامی در این محوطه باید ضمن توجه به ضوابط تپه‌های باستانی انجام شود و شهرداری می‌تواند با در نظر گرفتن این ضوابط، آن را به یك پارك تاریخی – تفریحی خاطره‌انگیز تبدیل كند.
«طالبی» گویا به پیشنهاد خبرنگار ایرنا مبنی بر نگهداری از محوطه‌های سایر آثار تاریخی مراغه توسط شهرداری اشتیاق قابل توجهی دارد تا جایی كه در ادامه می‌گوید: نگهداری از معبد مهر كه به دهیاری روستای ورجوی سپرده شده و وضعیت آن نسبت به قبل بهتر هم شده است، می‌تواند در آینده به شهرداری واگذار شود زیرا شهرداری به مراتب امكانات و ظرفیت بیشتری دارد هرچند كه معبد مهر در خارج از محدوده شهری واقع است.
چرا رصدخانه؟
مراغه آثار تاریخی و طبیعی متعددی دارد، اما در میان آنها رصدخانه به دلایل متعددی از اهمیت ویژه در عرصه جهانی برخوردار می‌باشد تا جایی كه نماینده عالی دولت در این شهرستان می‌گوید: برنامه‌های ثبت شده مرتبط با رصدخانه در فهرست رویدادهای یونسكو، همواره نام این شهر را در عرصه بین‌المللی زنده نگاه داشته است.
به گفته «سیدعلی موسوی» از جمله این رویدادها می‌توان به سال جهانی رصدخانه مراغه در ۲۰۰۸ میلادی، هشتصدمین سال تولد خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۲۰۰۱ و هفتصدوپنجاهمین سال زندگی فعال خواجه نصیرالدین طوسی در ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ اشاره كرد.
فرماندار شهرستان ویژه مراغه ضمن اشاره به اهمیت رصدخانه، این را هم مورد تاكید قرار می‌دهد كه موزه نجوم و ساختمان پلانتاریوم با توجه به خرید این دستگاه، نیاز به تخصیص اعتبار برای احداث ساختمان دارد و ما درخواست احیای پایگاه رصدخانه مراغه را از مسئولان كشوری داریم؛ پایگاهی كه راه‌اندازی آن دارای مصوبه بوده و احداث آن به تعویق افتاده است.
همین اهمیت بین‌المللی از یك سو و تاخیر طولانی مدت در راه‌اندازی پایگاه رصدخانه از سوی دیگر، مطالبه امام جمعه مراغه و عضو مجلس خبرگان رهبری را نیز در پی داشته است؛ البته در كنار این مطالبه، خاطرهِ نوشتن نامه از سوی آیت‌الله محمدتقی پورمحمدی به رییس‌جمهوری وقت، محمد خاتمی، در مورد اهمیت و جایگاه بین‌المللی رصدخانه نیز از زبان خود ایشان شنیدنی است…
خواجه‌نصیرالدین توسی ریاضی‌دان و ستاره‌شناس شهیر ایرانی است كه در قرن هفتم هجری می‌زیست و بر اساس آنچه كه در «فرهنگنامه نجوم و فضا» درج شده است، او را باید یكی از پیشگامان علمی زمان خود به شمار آورد كه در تحلیل حركت سیاره‌ها، مكتب جدیدی بنا نهاد.
خواجه‌نصیرالدین توسی توانست حمایت لازم را برای ساخت رصدخانۀ مراغه جلب و یكی از بزرگترین مراكز علمی جهان را بنا كند كه در ساخت رصدخانه‌های دنیا از رصدخانۀ پكن تا رصدخانۀ تیكو در اروپا، از آن الگوبرداری شد.
او نظریه‌ای را مطرح كرد كه به همراه توضیحات و نوشته‌های تكمیلی شاگردان و همكارانش، به مكتبی در نجوم تبدیل شد كه به مكتب مراغه معروف است و از آن به عنوان دورۀ پیش از كوپرنیك نیز یاد می‌شود.
توسی با درك مشكلات نظریۀ بطلیموسی حاكم بر دیدگاه فكری آن زمان، نظریه‌ای دربارۀ حركت سیاره‌ها در منظموعۀ شمسی مطرح كرد كه از مدل زمین مركزی دور می‌شد و یك گام با نظریۀ خورشید مركزی فاصله داشت؛ این نظریه كه به جفت توسی معروف است، مركزیت حركت را از زمین می‌گرفت.
البته دیگر دانشمندان مكتب مراغه نیز نقدهای جدی بر روش بطلیموس وارد كردند؛ نظریۀ جفت توسی به یونانی ترجمه شده بود و در كتابخانۀ واتیكان نگهداری می‌شد؛ جایی كه كوپرنیك مدت‌ها وقت خود را صرف مطالعه و گردآوری اطلاعاتی كرد كه بر مبنی آنها، طرح خورشید مركزی خود را تدوین كرد.
مهم‌ترین ابداع نصرالدین توسی در حوزه نجوم نظری بود؛ از دید نجوم بطلیموسی همه حركات سماوی باید مستدیر و یكنواخت باشد اما منجمان دوره اسلامی در بعضی موارد این اصل را با مشاهده‌های خود در تناقض می‌دیدند؛ توسی این تناقض را در توصیف حركات ماه با ابداع اصل «صغیر و كبیر» كه بعدها به «جفت توسی» مشهور شد، حل كرد.
این اصل به آثار سانسكریت و یونان راه یافت و بر منجمان دوره نوزایی اروپا به ویژه كوپرنیك تاثیر گذاشت.
آیا افتخار ساماندهی محوطه رصدخانه نصیب شورای پنجم می‌شود؟
به گفته سرپرست شهرداری مراغه بودجه مصوب امسال این نهاد بر دو موضوع توسعه معابر و صنعت گردشگری متمركز است و بر همین اساس دور از ذهن نیست كه افتخار ساماندهی محوطه رصدخانه نصیب شورای پنجم شود.
در این صورت مجموعه شورای پنجم و شهرداری علاوه بر برداشتن گام‌های مثبت در جهت توسعه معابر كه با تكمیل پروژه‌های «بلوار ۴۵ متری سردار شهید سلیمانی» و «۳۵ متری حدفاصل میدان رسالت گلشهر و میدان الغدیر» تجلی می‌یابد، پوئن مثبت دیگری در كارنامه خود به یادگار خواهند گذاشت.
به گزارش ایرنا، مراغه را در بیشتر موارد با رصدخانه‌اش می‌شناسند و به عقیده كارشناسان اگر این اثر تاریخی به عنوان محور توسعه مورد توجه قرار گیرد، گام‌های اساسی در مسیر معرفی بیشتر این كهن‌شهر در عرصه بین‌المللی و در نهایت جذب گردشگران خارجی برداشته خواهد شد.
بر همین اساس مركز تحقیقات نجوم و اختر فیزیك مراغه باید به دنبال احیای جایگاه علمی رصدخانه باشد، راهبردهای گردشگری با محوریت رصدخانه شكل بگیرد، شورا و شهرداری به ساماندهی محوطه آن اقدام كند و دهها باید و نباید دیگر كه در نهایت نام مراغه را در عرصه بین‌المللی جاودانه خواهد كرد.
بی‌شك به همین دلیل نیز ۱۶ اردیبهشت كه مصادف با بسته شدن زیج ایلخانی و آغاز احداث رصدخانه می‌باشد، به عنوان «روز مراغه» انتخاب شده است.
گفتنی است در این شهرستان نزدیك به ۵۰۰ اثر تاریخی و طبیعی شناسایی شده كه از این تعداد ۳۰۰ اثر در فهرست آثار ملی قرار دارد.