۱۵۰ سال انتظار باستان شناسان به پایان رسید و برای نخستین بار تكه ای از یك سنگ یادمان از شاهان آشوری طی كاوش باستان شناسی در قباق تپه كوزران كرمانشاه كشف شد.درچند تاكنون دوسنگ یادمان دیگر از شاهان آشوری در دو نقطه دیگر از ایران كشف شده (تپه نجف آباد و سنگ یادمان ایران كه احتمالاً از حوالی كرمانشاه كشف شده است)، اما هیچكدام از آنها طی كاوش باستان شناسی كشف نشده بودند، بنابراین بافت باستان شناختی آنها برای پژوهشگران نامشخص بود.این روزها كاوش های باستان شناسی روی قباق تپه كوزران در حال انجام است، قباق تپه ای كه رد پایی از ۱۸۰۰ تا ۸۰۰ سال پیش از میلاد كاسی ها تا آشورها را در دل خود دارد.
دكتر سجاد علی بیگی سرپرست گروه باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه رازی كه این روزها در تپه قباق كوزران مشغول انجام كاوش های باستان شناسی است، در گفت و گو با ایسنا درخصوص كشف اخیر ردپای شاهان آشوری در این منطقه از كرمانشاه توضیح داد: قباق تپه مكانی است كه بر اساس یافته های باستان شناختی حداقل از هزاره سوم پیش از میلاد مورد سكونت قرار گرفته و تا به امروز هم به حیات خود ادامه داده است.
وی اضافه كرد: البته قباق تپه از دهه‌های قبل هم شناخته شده بود، بطوریكه در سال ۱۹۳۷ میلادی “سر اورل اشتاین” باستان شناس انگلیسی از این محوطه و چند محوطۀ باستانی دیگر این محدوده همچون چیا گنوژ، چیا نرگس، تپه خیبر و از جمله قباق تپه نام برده و به اهمیت آنها اشاره كرده است. چندماه بعد در همان سال ۱۹۳۷ هم “اریخ اشمیت” باستان شناس آمریكایی ضمن عكس برداری هوایی از برخی از محوطه های شمال ماهیدشت و كوزران برخی از تپه های مهم منطقه از جمله قباق تپه را روی نقشه مسیر پرواز خود نشانه گذاری كرده و در كتاب معروف خود “پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران” به اهمیت محوطه های این منطقه اشاره نموده و ابراز امیدواری كرده كه روزی باستان شناسان كاوش های باستان شناسی در برخی از آنها را به انجام برسانند. سرانجام در سال ۱۳۴۷ سه نفر از باستان شناسان ایرانی، آقایان علی اكبر سرافراز، دكتر محمدرحیم صراف و احسان یغمایی كه بررسی هایی را در استان كرمانشاه انجام می دادند بررسی هایی را هم در منطقه كوزران و ماهیدشت به انجام رساندند و در گزارش خود اعلام می كنند كه قباق تپه از دورۀ روستانشینی تا دوره ساسانی سكونتگاه بوده است. این هیئت یك سال بعد ترتیبی داد كه محوطه با شماره ۸۶۵ در فهرست آثار ملی كشور ثبت شد.
عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه رازی كرمانشاه افزود: سال ۱۳۷۷ دكتر عباس مترجم عضو كنونی هیئت علمی دانشگاه بوعلی همدان بررسی های مجددی را از دشت كوزران انجام داد و ضمن بررسی قباق تپه از این محوطه به عنوان استقرار مهمی مربوط به دورۀ اشكانی یاد نموده است.
وی اضافه كرد: البته پیش از آن هم در سال ۱۳۷۱ بطور اتفاقی در حاشیۀ محوطه ظرف كوچكی حاوی ۱۴۱ سكه مربوط به دوره هخامنشی و سلوكی با قدمت ۲۴۰۰ تا ۲۳۰۰ سال كشف شد كه بلافاصله این مجموعه توسط نیروی انتظامی ضبط و تحویل ادارۀ میراث فرهنگی استان كرمانشاه شد.
علی بیگی از یك ماجرای اتفاقی كه باعث شد پایش برای كاوش به قباق تپه باز شود گفت و افزود: سال ۱۳۹۸ كه در تپه خیبر شهرستان روانسر مشغول انجام كاوش های باستان شناسی بودم اطلاع یافتم كه قطعه سنگ حجاری شده ای در روستا تپه قباق منطقه كوزران وجود دارد كه پس از مدت كوتاهی برای بازدید آن رفتم و مشخص شد با یك “قاب سنگی پاشنه در” حجاری شده مربوط به دوره آشور نو یعنی حدود قرن هشتم قبل از میلاد رو برو هستیم. در واقع این یافته نشان می داد كه احتمالاً ساختمانی به سبك دوره آشور نو كه شاید محل فرمانداری یكی از مراكز ایالتی دوره آشور نو در منطقۀ زاگرس مركزی بوده، در این محل برپا شده است. این یافته می توانست سرنخ های بسیار مهمی در رابطه با پاسخگویی به برخی از پرسش های قدیمی در اختیار باستان شناسان قرار دهد، از این رو بلافاصله با اطلاع به اداره كل میراث فرهنگی استان این قطعه سنگ حجاری شده مهم به اداره میراث فرهنگی انتقال پیدا كرد.
وی تاكید كرد: برای رسیدن به اطلاعات دقیق تر، گمانه زنی در این محوطه با كسب مجوزهای لازم از پژوهشكده باستان شناسی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در دستور كار قرار گرفت. از این رو با هدف به دست آوردن شناخت نسبی نسبت به محوطه و انجام لایه نگاری در محوطه، كاوش های كوچك مقیاس در محوطه با بودجه دانشگاه رازی و صندوق حمایت از پژوهشگران كشور انجام شد.
سرپرست گروه كاوش باستان شناسی در تپه قباق كرمانشاه با بیان اینكه كاوش ها را در دو بخش از تپه انجام داده اند، عنوان كرد: در بخش دامنۀ جنوبی تپه ترانشه ای به ابعاد سه در سه متر ایجاد كردیم و طی كاوش به بقایای سطوح خشت فرش شده رسیدیم كه با حصیر فرش شده بود. در واقع بقایای استقرار در این بخش نشان می دهد كه قدمت این بخش به حدود ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد یعنی هم زمان با دوره كاسی ها بر می گردد. با توجه به ارتفاع تپه و رسوبات دشت قطعا در صورت ادامۀ كاوش ها در لایه های عمیق تر، می توان انتظار كشف لایه های بسیار قدیمی تر را در این محوطه داشت.
وی افزود: در گمانه ای كه بر روی تپه ایجاد كردیم علاوه بر كشف پی دیوار سنگی، چاله های ذخیره گندم و تنورهای پخت نان و همچنین قطعه سنگی را كشف كردیم كه نشان می دهد كه بخشی از یك سنگ یادمان مربوط به دوره سارگُن دوم شاه آشور است. در واقع شاهان سلسله آشور در شمال عراق امروزی و در منطقه موصول یك امپراطوری بزرگ را تشكیل داده بودند كه تا مصر و قبرس را به زیر سیطرۀ خود برده بود. آشوریان كه قلمرو خود را در منطقۀ غرب آسیا گسترش داده بودند و از جنوب تا خلیج فارس، از شرق تا تهران و كاشان و از شمال تا تركیه لشكركشی می كردند، به یاد پیروزی های خود یادمان هایی را برپا می كردند. سنگ یادمانی را هم كه در قباق تپه كشف كرده ایم تنها بخش كوچكی از آن به دست ما رسیده، چرا كه به نظر می رسد این سنگ یادمان هم به سرنوشتی مشابه سنگ یادمان های دوره خود مبتلا شده و در زمان مادها آن را با پتك خُرد كرده اند.
علی بیگی در تشریح جزئیات بیشتری از این سنگ یادمان برجای مانده از شاه سارگن آشوری گفت: این سنگ یادمان حاوی كتیبه ای ۲۳ سطری به خط میخی و زبان آشوری است كه ترجمه آن توسط متخصصین انجام شده است. البته به فاصله چند روز قطعۀ دیگری از یك سنگ یادمان كشف شد كه ممكن است مربوط به سنگ یادمان دومی باشد. طبق بررسی ها این سنگ یادمان(ها) مربوط به حدود ۷۱۶ پیش از میلاد یعنی بیش از ۲۷۰۰ سال پیش است.
وی افزود: شاه آشور در ششمین لشكر كشی خود به این منطقه پس از تصرف آن دستور داده تا سنگ یادمانی برای وی برپا كنند و بنظر می رسد كه این محل را مركز یكی از ایالت های آشوری قرار داده است. در واقع به نظر می رسد پاشنه در حجاری شده مكشوفه از این تپه حاكی از وجود ساختمانی اداری، سیاسی و نظامی در این محل بوده كه پس از فتح آشوریان و تصرف این مكان ایجاد شده است. گمان می كنیم حكمرانی آشوری ها در این منطقه از حداقل از ۷۳۷ پیش از میلاد تا ۶۱۲ پیش از میلاد یعنی حدود ۱۲۵ سال همچنان ادامه داشته و با به قدرت رسیدن مادها كه اولین سلسله فرا منطقه ای ایرانی هستند، به پایان رسیده است. در واقع پس از فتح شهر آشور و سرزمین نینوا مردم غرب آسیا در سراسر مناطقی كه توسط آشور فتح و در آنها سنگ یادمان هایی نصب شده بود، یادمان ها را پایین كشده و آنها را با پتك خُرد كرده اند. این وضعیت نه تنها در ایران بلكه در تمامی نواحی كه از زیر یوغ آشورها بودند، روی داده است.
علی بیگی در پاسخ به پرسشی در خصوص چرایی اهمیت این منطقه برای شاهان آشور هم گفت: ما می دانیم در قرن هشتم پیش از میلاد اتفاقات مهمی در منطقه زاگرس مركزی و به ویژه كرمانشاه رخ داده است. بویژه اینكه این منطقه در امتداد راه تجاری موسوم به “جاده خراسان بزرگ” قرار دارد و از طرفی این منطقه از دیرباز یكی از مراكز اصلی پرورش اسب بوده كه ارتش آشور برای لشكركشی های مداوم خود به شمال و جنوب و شرق و غرب به آنها نیاز داشت. با توجه به یافته های باستان شناختی ظاهراً قباق تپه در آن روزگاران یكی از استقرارهای مهمی بوده كه احتمالاً در مقابل لشكر قدرتمند آشور مقاومت می كرده، اما سرانجام در سال ۷۱۶ پیش از میلاد توسط آشوریان فتح شده است.
وی در پایان گفت: با توجه به یافته های كنونی و وضعیت محوطه، به نظر می رسد ادامه كاوش باستان شناسی در این محوطه باستانی می تواند اطلاعات مفیدی در اختیار قرار دهد.