كتابخانه كامبوزیا زاهدان، یك مكان فرهنگی ارزشمند و یكی از جاهای دیدنی زاهدان است كه با نام یكی از اندیشمندان و فعالان سیاسی سابق ایرانی مزین شده است. مرحوم كامبوزیا كه خود نیز از نویسندگان قابل زمان خود بود و چند كتاب نیز به تالیف رسانده، در اوایل دوره پهلوی با تبعید شدن به زاهدان، كتابخانه‌ای را در اطراف این شهر بنا نهاد كه هم‌اكنون نیز پابرجا است. استاد كامبوزیا به چند زبان زنده دنیا از جمله عربی، فرانسه، روسی، انگلیسی و تركی تسلط داشتند. در این مقاله با ما باشید تا با هم نگاهی به سرگذشت خود ایشان داشته باشیم و با كتابخانه ایشان نیز آشنا شویم.استاد امیر توكل كامبوزیا، در سال ۱۲۸۳ هجری شمسی در شهر تهران متولد شدند. وی دوره مدرسه نظام ژاندارمری را به استادی كلنل «محمد تقی خان پسیان» در خراسان گذراند و آنقدر لیاقت خود را به استادش ثابت كرده بود كه در سال ۱۳۰۰ از جانب ایشان به‌عنوان ریاست تلگراف و رموزات آقای پسیان انتخاب شود.پس از این دوران نیز كامبوزیا در طول سالیان زندگی‌اش، مسئولیت‌های زیادی داشته است كه از جمله آن‌ها می‌توان به بازرس اداره دارایی درتربت حیدریه بین سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۳، ریاست دارایی سیستان و بلوچستان بین سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۶ و حتی دبیری مدرسه شوكتیه دربیرجند بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ اشاره كرد. ایشان حتی مدتی رهبری حزب دموكرات ایران را در منطقه زاهدان بر عهده داشتند.
گزیده‌ای از فعالیت‌های سیاسی كامبوزیا
همان‌طور كه اشاره شد، كامبوزیا بسیار به محمد تقی خان پسیان كه از مبارزان علیه استبداد رضاشاه بود، نزدیك بود. پس از درگذشت كلنل پسیان، جناب استاد كامبوزیا به شهر «دزداب» (زاهدان كنونی) توسط رضاشاه تبعید شدند. هرچند در برخی منابع هم آمده كه ایشان، خود به آنجا مهاجرت كرده‌اند. در واقع هدف رضاشاه این بوده كه فعالیت‌های سیاسی ایشان را خاموش كند.
امیر توكل كامبوزیا از پیروان اندیشه‌های امام خمینی بودند و همچنین به شخصیت‌های برجسته‌ای همچون آیت‌الله كاشانی و دكتر مصدق نیز احترام زیادی قائل بودند، تا جایی كه با قبول پیشنهاد دكتر مصدق با قبول رهبری حزب ایران به فعالیت سیاسی خود در زمان سلطنت رضاشاه ادامه می‌دادند.
ایشان پس از كودتای نافرجام ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ كه منجر به فرار شاه از كشور شد، با نوشتن نامه‌ای به دكتر مصدق خواستار محاكمه دسیسه كاران شدند، ولی پس از كودتای دوم در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ كه دوباره استبداد را به كشور برگرداند، مرحوم كامبوزیا كمی در انزوا فرو رفتند. ایشان به‌طور موقت و بین سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴ از فعالیت‌های سیاسی خود كاستند.
كامبوزیا و ساواك
پس از تصویب لایحه ذلت‌بار كاپیتولاسیون در ایران، كامبوزیا از كسانی بود كه به شدت به این لایحه اعتراض كرد و در رادیو نیز مواضع خود را مطرح نمود. این كار باعث شد تا ساواك، مرحوم كامبوزیا را از اداره رادیو اخراج كند، در شورای داوری زاهدان ایشان را صلب صلاحیت و از تدریس وی در دانش سرای عالی تربیت معلم زاهدان نیز جلوگیری كند. همچنین ایشان توسط ساواك دستگیر شده و مدت كوتاهی در حبس نیز بوده‌اند.
با این حال كامبوزیا كه اراده پولادینی در مبارزه با استبداد داشت، هرگز از مواضع خود عقب‌نشینی نكرد و همیشه در دفاع از اندیشه‌های خود محكم بود. ساواك پس از بازداشت كامبوزیا، منزل وی را مورد تفتیش قرار داد و یادداشت‌های زیادی در مورد صهیونیسم كه توسط كامبوزیا نوشته شده بود، یافت.
جالب اینجا است كه بعد از دستگیری ایشان توسط ساواك داماد مرحوم كامبوزیا با آقای «بالزان»، نایب رییس انجمن فرهنگستان نژادشناسیفرانسه تماس می‌گیرند و ایشان را مطلع می‌نمایند. آقای بالزان نیز در تماسی با دربار ایران از دستگیر شدن این انسان برجسته در ایران ابراز تاسف می‌كند. بدن ترتیب، كامبوزیا پس از سه هفته ماندن در بازداشت، آزاد می‌شود.
نفرت از صهیونیسم
استاد كامبوزیا به شدت مواضع مخالف صهیونیسم داشتند و در جلسات مختلفی كه با افراد مختلف در سیستان و بلوچستان نیز داشتند، همواره از خطرات صهیونیسم صحبت می‌كردند. پیش از این هم به یادداشت‌های ایشان در مورد صهیونیسم كه توسط ساواك ضبط شدند، اشاره كردیم. مرحوم كامبوزیا ادعا می كردند كه یادداشت های ضبط شده ایشان توسط ساواك به تل آویو یا آمریكا فرستاده می‌شوند و در ایران باقی نمی‌مانند.
كتابخانه استاد كامبوزیا در زاهدان
كتابخانه عمومی استاد كامبوزیا در ۶ كیلومتری شمال شهر زاهدان واقع شده است. این كتابخانه ارزشمند كه نام شخصیت بزرگی را با خود یدك می‌كشد، حدود ۲۰ هزار جلد كتاب به زبان‌های فارسی، عربی و لاتین در خود جای داده است. این كتابخانه، از نظر دارا بودن منابع اسلام‌شناسی و همچنین منابع مرجع فارسی و غربی بسیار غنی است.
كتابخانه عمومی استاد كامبوزیا در تاریخ ۲۳ اسفند سال ۱۳۶۵ به عنوان اولین كتابخانه عمومی كشور افتتاح شد و به گفته «صادقه كامبوزیا»، دختر استاد كامبوزیا، از قوانین افتتاح آن، این بود كه این كتابخانه كه در منطقه برهوت و شوره‌زاری در اطراف زاهدان ساخته شده است، نباید به داخل شهر منتقل شود و همچنین باید همیشه دو نفر از اعضای خانواده كامبوزیا، به‌عنوان مدیر این كتابخانه فعالیت داشته باشند.
