نشانه های انسان اولیه در ایران

آیا می دانید كه نشانه های انسان اولیه در ایران یافت شده است ؟ تصور كنید، زمان به ۲.۵ میلیون سال پیش باز می گردد. شما هستید و انسان های اولیه. قطعا در این دیدار خبری از اسپرسو با كیك هویج نیست. ماجراجویی محض است، دیدار با ماقبل تاریخ انسان و فرهنگ مادی آن. دوران پارینه سنگی یا پالئولیتیك كه به آن عصر سنگ كهن و دیرینه سنگی هم می گویند، یكی از ابتدایی ترین، طولانی ترین و ابهام آمیزترین دوران زندیگ بشر است.آنها كجا و چگونه زندگی می كردند؟ چه می خوردند و چه می پوشیدند؟ شب ها وقتی می خوابیدند و چشم به آسمان صاف و پرستاره می دوختند، به چه فكر می كردند؟ اگر انسان شناسان می گویند كه حدود هفت تا هشت میلیون سال پیش نیاكان «انسان ریخت ها» از نیاكان شامپانزه ها جدا شد، باستان شناسان معتقدند دوره پارینه سنگی روند فرگشت فكری، جسمی، فرهنگی و فناورانه انسان است. سفر به این دوره شما را با اجدادتان رو در رو می كند.
بر پایه تقسیم بندی باستان شناسان، پارینه سنگی به دو بخش زیرین و زبرین تقسیم می شود. پارینه سنگی زیرین كه پایانش در ایران حدود ۱۲ هزار سال پیش است، خود به سه دوره پارینه سنگی قدیم، پارینه سنگی میانه، و پارینه سنگی جدید تقسیم می شود. آثار باقی مانده از انسان این دوره، فسیل قسمت هایی از استخوان بدن یا دست افزارهایی از سنگ است.

قدمت قدیمی ترین اثری كه از انسان باقی مانده به دوره زیرین پارینه سنگی قدیم می رسد. دوره پارینه سنگی زبرین از حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز و در حدود ۱۰ هزار سال پیش پایان می گیرد. در این دوره انسان نئاندرتال از بین می رود و انسال هوشمند (Homo sapiens sapiens) كه به انسان كرومانیون نیز مشهور است پدیدار می شود. ابزارها شكل تكامل یافته تری پیدا می كنند و تخصصی تر و سنت ابزارسازی تیغه ای یا خردسنگ (Microlith) آغاز می شود.
بعد از دوره پارینه سنگی، دوره میان سنگی شروع می شود كه دوره فراپارینه سنگی هم می نامند، این دوره از ۱۲ هزار سال پیش آغاز و تا ۱۰ هزار سال پیش ادامه داشته است. در این گزارش نقبی كوتاه به دوران پارینه سنگی قدیم زده شده، مناطقی از ایران كه نخستین نشانه های بشری را در دل خود نهان كرده، شاید مطالعه آن دریچه ای باشد برای آغاز سفری ماجراجویانه به دوران پارینه سنگی.

منطقه ۱: قوری گل تا كران بزان
سفر به میلیون ها سال پیش را می توان از «قوری گل» آغاز كرد. «رونالد سینگر» و «جان جیمز وایمر»، ۱۳۴۹ بررسی هایی در شمال غرب ایران انجام دادند و «اسد ایران پناه» توانست، تك یافته ای به شكل تبردستی دوسویه در یك كیلومتری جاده میانه به دریاچه قوری گل بیابد.

یادتان نرود، قوری گل، منطقه ای حفاظت شده است كه تالاب زیبایی دارد و پوشش گیاهی منحصر به فرد. كوهپایه های سهند، مقصد بعدی این دیدار عجیب است. «صادق كورس»، بررسی هایی در سال ۱۳۵۴ روی رودخانه های «رود شور»، «مردی چای» و «شهر چای» انجام داد و توانست ۱۰ محوطه پارینه سنگی شناسانی كند: سه غار و هفت محوطه روباز. ساطور، تراشه پرداخت دار چندوجهی و كلنگ مثلثی از یافته های این منطقه هستند.

مسیر بعدی شما به سمت هفت كیلومتری غرب مهاباد است و محوطه «شیوَه تو» است. نخستین گزارش درباره این محوطه را «اسماعیل علی پور» سال ۱۳۸۳ ارایه كرده است در این محوطه دست افزارهای شاخصی یافت شده مثل یك شكافنده بزرگ ساخته شده روی یك تراشه با آثار ضربه جانبی و یك لبه مستقیم.

«گاكیه» هم در ۱۰ كیلومتری جنوب شرقی كرمانشاه روی یكی از پادگانه های* پایین رودخانه «قره سو» دیدنی است. هم طبیعتی زیبا دارد هم ما را به دنیای پارینه سنگی می برد.

بررسی های موسسه شرق شناسی دانشگاه شیكاگو نشان داده كه آنجا یك تبردستی دوسویه بادامی شكل همراه شماره تراشه و سنگ مادر به دست آمده است.

«پل باریك» دیگر محوطه منتسب به پارینه سنگی قدیم در غرب ایران است. «پدر مرتنسن» طی باستان شناختی دره «هلیلان» آن را ثبت كرده است. این محوطه حدود ۶۵ كیلومتری جنوب روی چشم انداز دره رودخانه سیمره قرار دارد. اینجا دیدار دیرینگی باشكوه رودخانه سیمره آمیخته می شود.

حالا كه در این سفر راهی ایلام شده اید محوطه «كران بزان» را نباید از دست بدهید. «سجاد علی بیگی» سال ۱۳۸۹، این دره را بررسی كرده است. كران بزان بخش هایی از شهر كوهدشت در غرب استان لرستان و هلیلان در شمال ایلام است. دره ای طولانی و باریكی كه رودخانه سیمره از میان آن می گذرد. اینجا ۱۱۰ محوطه گروه پارینه سنگی و سه محوطه پارینه سنگی قدیم شناسایی شده است. «گاشور»، بزرگترین محوطه رود سیمره در شمال روستای «پیازآباد» است كه آنجا ۵۰ هزار دست افزار سنگی یافته شده كه ۴۲۰ قطعه آن پارینه سنگی قدیم است.

منطقه دو: امرمردك
حالا كه در ایلام هستید، می توانید به محوطه «امرمردك» در طرف شرق رودخانه «كنجان چم» در شمال شهر مهران سر بزنید، این محوطه جزو محوطه های پارینه سنگی به شمار می رود. پس از بررسی های «حجت دارابی»، در دشت مهران تعداد محوطه های این دوره به ۳۶ محوطه پارینه سنگی رسیده است.

منطقه ۳: گنج پَر
اكنون راهی شمال ایران می شویم. «گنج پر»، در پادگانه سپیدرود در نزدیكی شهر رستم آباد است. یادمان باشد، گیلان مطمئن ترین محوطه از نظر انتساب به دوره پارینه سنگی قدیم در ایران است. غار دربند A و B در چند متری یكدیگر و در ۱۶ كیلومتری شرق و جنوب شرقی محوطه گنج پر هم از دیگر دیدنی های این منطقه است كه بقایای جانوری و دست افزارهای سنگی در آن به دست آمده است.

منطقه ۴: از لادیز تا مكران
سفر به سیستان و بلوچستان، خود پر از تجربه راز و رمزهاست، دنبال آخرین نشانه های پارینه سنگی كه باشید، عجیب تر هم می شود. «علی اصغر آریایی» و «كلود تیبو»، در دهه ۵۰ بررسی های باستان شناختی در حاشیه كشف رود را انجام دادند.

در دو محوطه «بغ بغو» و «آبروان» ابزارهای انسان های آن دوره را یافتند. اگر بخواهید بدانید كه میلیون ها سال پیش انسان های اولیه در چه مكانی زندگی می كردند حتما «لادیز»، «ماشكید»، «سیمیش»، «خاش» و «مكران» را ببینید.

منطقه ۵: تپه خالصه
«تپه خالصه» در اصل تپه ای پیش از تاریخی است، این محوطه طی بررسی های باستان شناختی حوضه «ابهررود» در دهه ۸۰ شناسایی شد، محوطه ای كه در یك كیلومتری جنوب شهرستان خرم دره در زنجان و در حاشیه خشكه رود قرار دارد. در این محوطه ۲۳ قطعه دست افزار سنگی پیدا شده كه ۱۸ تای آنها ساطور ابزار و سنگ مادر است.

«صادق ملك شهمیرزادی» هم در طرح بازنگری محوطه های «تنگ خزاق» و «فین كوچك» توانست دست افزارهای دوران سنگی را به دست بیاورد. بنابراین شما می توانید، این بار در سفر به كاشان هم رد پای انسان های اولیه را زیر پاهایتان حس كنید و حتی حضورشان را.