مقبره سید صدر الدین چالدران ، یكی از مهمترین بناهای تاریخی، مذهبی در شمال استان آذربایجان غربی بوده كه یادگاری از رشادت و شهامت ایرانیان است. مقبره سید صدرالدین علاوه بر ارزشهای تاریخی به علت تاثیرپذیری از معماری اصیل و غنی اسلامی . كاربرد مصالحی چون آجر قرمز و سنگهای سفید در بین آثار تاریخی آذربایجان غربی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این اثر تاریخی مربوط به دوره صفویه در چهار كیلومتری شهرستان چالدران بین روستاهای گل اشاقی و سعدل واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۲۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت ملی رسیده است.
در دشت وسیعی قرار گرفته است كه این دشت یادآور واقعه تاریخی جنگ چالدران و نبرد سهمگین ایران و عثمانی در دوم رجب سال۹۲۰ هجری قمری است. مقبره متعلق به سید صدرالدین صفوی، وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی است. كه در جنگ چالدران با رشادتهای فراوان با همراهی ۲۷ هزار نفر از سربازان رشید اسلام در این محل به شهادت رسید. میرسید شریف الدین علی صدر قاضی عسگر شیرازی ملقب به سیدصدرالدین از امرا‍ء شاه اسماعیل صفوی است كه در آن جنگ به شهادت رسید. مقبره وی از آن زمان مورد تكریم و احترام اهالی چالدران و مناطق اطراف است.
معماری بنا
سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی در سال ۱۳۷۰ مطالعات باستان شناسی را به سرپرستی بهمن كارگر عضو هیئت علمی سازمان در محل مقبره آغاز كرد. نتایج حاصله نشان داده است، پی مقبره بر روی كرسی چینی سنگی ساخته شده بود كه از داخل مدور و از بیرون شش ضلعی بود. بالا بودن آبهای تحت الارض پی بنا و قبور شهداء را غرقاب كرده بود كه علت آن به احتمال قوی انسداد تخلیه آبهای زیرزمینی در انتهای مخروط افكنه. در اثر انباشته شدن رسوبات و به احتمال كمتر مربوط به تغییر مسیر حركت چشمه بالادست بنا یا هر دو اینهاست.
مصالح بكاررفته
مصالح استفاده شده در بنا از سه ماده اصلی سنگ با ملات گل و آهك بوده است . جنس سنگهای حجاری شده بكار رفته در آن از نوع آتشفشانی اسیدی، متعلق به كواترنری و بیشتر به رنگ سفید هستند. استفاده از پلان شش ضلعی در مقبره سید صدرالدین وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی حاكی از اعتقاد بی چون و چرای شیخ به سلسه صفوی. و نهایتا به علی و اولاد علی و نیزاعتقاد راسخ به بانی تشیع امام جعفرصادق(ع) می‌تواند محسوب شود. مقبره سید صدرالدین در نحوه كرسی چینی سنگی، سنگهای نما و استفاده ازملاط ماسه و آهك با بنای شیخ حیدر قابل مقایسه است.
بنای این مقبره ابتدا به صورت ساختمانی مدور از سنگ و گل با سقف تیرپوش و بنایی ساده بود. كه پس از انجام مطالعات باستان شناسی و بررسی متون تاریخی، سازمان یادشده در سال ۱۳۷۸ بدلیل تكریم محل توسط اهالی چالدران و به پاس احترام به شهدای حماسه تاریخی چالدران. با حفظ پلان مقبره مكشوفه یك یادمان آجری گنبددار از روی پی اصلی احداث كرد كه نقشه آن ملهم از بنای اولیه بنا است. این یادمان دارای كرسی چینی از جنس سنگهای تراش خورده است كه ارتفاعی حدود دومتر را شامل می شود. در جهت زیبا كردن آن ازاره تزئینی در قسمت فوقانی كرسی چینی ایجاد كرده اند. ایوان رفیع و زیبای مقبره در سمت جنوب آن تعبیه شده است . تزئیناتی همچون مقرنس كاری، آجركاری و قاب بندی در آن به كار رفته و نورگیرهای داخلی قسمتی از نور داخل یادمان را تامین می كنند .
گنبد بنا
گنبد زیبای این یادمان به صورت دو پوش طراحی شده و ارتفاع بنا با احتساب آن به ۲۵ متر می رسد. در بخش بیرونی بنا و قسمت تحتانی آن به پیروی از اسلوب ساخت مقبره ازسنگ های سفید تراش خورده استعمال شده است . در سمت فوقانی آن حجرات تزئینی همراه با طاق های جناقی به چشم می خورد. قرینه سازی و بندكشی آجرها به صورت فیل پوش های منظم، قاب بندی و حركت یكنواخت آجرها در جهت احداث گنبد زیبایی این بنا را دوچندان می كند. در ورودی محوطه مقبره مجسمه شاه اسماعیل اول بنیانگذار حكومت شیعه دوازده امامی به صورت ایستاده و به ارتفاع ۵.۳ متر از فایبرگلاس و بتون به رنگ برنز خودنمایی می كند.
شهرستان چالدران در سمت شمال غربی استان آذربایجان غربی واقع است . از سمت غرب با كشور تركیه هم مرز است. چالدران از دو بخش مركزی و دشتك تشكیل شده و وسعتی حدود ۱۹۷۵ كیلومترمربع دارد و جمعیت آن حدود ۵۰ هزار نفر است. نام این منطقه یادآور جنگ خونین ایرانیان و عثمانیان به تاریخ ۹۲۰ ه.ق است كه در آن سپاهیان ایرانی به فرماندهی شاه اسماعیل صفوی در راه حقظ استقلال وطن در نبردی نابرابر، مردانه با دشمن جنگیدند.
ایام تعطیلات نوروزی فرصت ارزشمندی است برای بازدید از این منطقه كه رشادت ها و دلیرمردی های ایرانیان را در دل به یادگار دارد.
