پارك ملی خبر (Khabr) با وسعتی حدود ۱۵۰هزار هكتار یكی از بزرگترین پارك‌های ملی ایران است و در استان كرمان قرار دارد. این پارك در فاصله ۶۰ كیلومتری جنوب شهر بافت قرار دارد و در سال ۱۳۷۹ از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان پارك ملی معرفی شد. پارك ملی خبر یازدهمین منطقه‌ای است كه در ایران عنوان پارك ملی را به خود اختصاص داده است. پس از بررسی‌های انجام شده در سال ۱۳۵۴، منطقه خبر و روچون، در لیست پناهگاه و مناطق حفاظت شده كشور ثبت شد. و در سال ۱۳۷۸ بخش اعظم آن تحت عنوان پارك ملی خبر به تصویب شورای عالی محیط زیست رسید.
اقلیم
مهم ترین توده های هوایی مؤثر بر محدوده در فصل زمستان، توده های پرفشار شمالی و به‌طور مشخص سیستم پرفشار سیبری. سیستم پر فشار آزر از سمت اقیانوس اطلس شمالی، سیستم كم فشار مدیترانه‌ای و سیستم كم فشار سودان است. در فصل تابستان نیز جریان های كم فشار تابستانهٔ هند (مونسون) و كم فشار حرارتی كویر مركزی و لوت محدوده مورد نظر را تحت تأثیر قرار می دهد. بر اساس مطالعات انجام شده به روش آمبرژه، در محدوده مورد مطالعه، چهار اقلیم خشك سرد، خشك نیمه سرد، خشك معتدل و بیابانی گرم میانه دیده می شود كه بیشترین وسعت به اقلیم خشك نیمه سرد اختصاص دارد.
منشأ اصلی بارندگی در پارك كه بیشتر زمستانه است، جریان های مدیترانه ای بوده و میانگین بارندگی سالانه ۲۵۳/۶۹ میلیمتر می باشد. میانگین سالانهٔ دمای روزانه بین ۱۳/۷ تا ۲۵/۳ درجه سانتیگراد متغیر است. متوسط تعداد روزهای یخبندان ۷۸ روز در سال و حداكثر میانگین سالانه رطوبت نسبی، ماهانه ۴۷ درصد است. جهت باد غالب از آبان تا اردیبهشت غربی و جنوب غربی، از خرداد تا مهر ماه شمالی و میانگین سرعت باد غالب ۵/۴ متر بر ثانیه در جهت شمال است.
ارتفاعات منطقه
بخش اعظم این منطقه به وسیله كوهها پوشیده شده، اما پراكندگی این ارتفاعات در تمامی سطح پناهگاه یكسان نیست. به جز كوه بزرگ و كوچك خبر كه در شمال غربی پناهگاه به صورت منفرد دیده می شود. دیگر كوههای مرتفع موجود در پناهگاه، به صورت رشته كوهی از شمال شرقی تا جنوب غربی پناهگاه كشیده شده است. همچنین وسعت زیاد منطقه باعث ایجاد دره های بسیاری شده كه از مهمترین آنها می توان به دره شاه ولایت، دره خبر، دهنه گردو و … اشاره كرد. دو قله اصلی چاه برف و برج شوم از دیگر جلوه های طبیعی این منطقه است. همچنین غار شب پره كه در كوه خبر واقع شده و شبیه تالار بزرگی با ۴۰ متر ارتفاع و ۲۰ متر پهنا است كه دیوار ه ای صیقلی بر پیشانی آن مشاهده می شود.
در این پناهگاه دشتهای مختلفی نظیر: دشت مركزی، دق علیجان، دشت میل زنگی و … وجود دارد كه زیستگاههای مناسبی برای انواعی از جانوران می باشد. به دلیل كمبود ریزشهای جوی، میزان آبهای سطحی منطقه بسیار ناچیز است. به جز ایامی كه در اثر بارندگی شدید مسیلها آبدار می گردند. بقیه مواقع سال اكثر مسیلها خشك و بی آب بوده و ساكنان منطقه همچنین وحوش و دامها، نیاز خود را از آبهای زیرزمینی تأمین می كنند. چشمه ها، رودخانه ها، چاهها، قنوات و ریزابهای موقت و فصلی از منابع آبی این منطقه به شمار می آیند. پارك ملی خبر (Khabr) یكی از بزرگترین پارك های ملی ایران است.
پوشش گیاهی
از نظر پوشش گیاهی ۵۲/۸ درصد از گونه های گیاهی این منطقه و پناهگاه حیات وحش روچون متعلق به منطقهٔ رویشی ایران–تورانی، ۱۲٫۱ درصد آن تعلق به منطقهٔ رویشی صحرا–سندی و ۹٫۸ درصد. آن مشترك بین این ۲ منطقه است. بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در حدود ۷۵۰ گونهٔ گیاهی متعلق به ۲۸۸ جنس و ۷۵ شناسایی شده است كه از این مقدار ۱۲۰ گونه بومی این منطقه می باشد. بیشترین تعداد گونه های درختی و درختچهای به جنس Amygdalus، بیشترین تعداد گونه های علفی و بوته ای به جنس AStragalus . و بیشترین گونه های بوته ای به خانواده Legorminosae اختصاص دارد.
پارك ملی خبر در بردارنده بقایای اجتماعات گیاهی ارزنده ای چون بنه، بادام، كهكم و ارس است. همچنین گونه های با ارزشی چون انار شیطان، كنار، زیتون وحشی، استبرق و كهور در این منطقه دیده می شود. این پارك به دلیل كوهستانی بودن، تنوع اقلیمی و توپوگرافی از توان گونه زایی بالایی برخوردار است. وجود ۸۰ گونهٔ بومی نشان از ارزش حفاظتی بالای منطقه دارد.
آب و هوای منطقه
بر اساس طبقه بندی توپوبیوكلیماتیك، ۴ رویشگاه در محدودهٔ مورد مطالعه قابل تفكیك است. این رویشگاه ها شامل رویشگاه دشت سردسیری، كوهستان سردسیری، بخش معتدله، دشت گرمسیری و كوهستان نیمه گرمسیری است. در بررسی تیپولوژی منطقه، ۲۷ تیپ گیاهی شناسایی شده است كه ۱۶ تیپ آن درختی و درختچهای است. عناصر اصلی رویش های جنگلی منطقه مورد مطالعه را گونه های كیكم، بنه، ارچن، بادام كوهی، تنگرس، اُرس، هوم، كُنار، قوسك، رزوك، ترویت، شن، سیاچوب و رزوك خوراكی تشكیل می دهد كه چهارگونهٔ اول در مجموع ۶۰ درصد فراوانی عناصر رویش های جنگلی را به خود اختصاص داده اند.
درخت بنه به دلیل فراوانی و نقش آن در ساخت تیپ های اصلی و سطح تاج پوشش مهم ترین عنصر سازنده رویش های جنگلی در محدودهٔ پارك به‌شمار می رود.در سال های اخیر به دلیل شیوع آفت نیمه انگلی لورانتوس در پایه های بادام كوهی، كیكم، ارچن و تنگس خسارات شدیدی به پوشش گیاهی این پارك وارد آمده به‌طوری كه تخمین زده می شود بیش از دو سوم از پایه های یاد شده آلوده به این آفت و در معرض خشكیدن باشند.
حیات وحش پارك ملی
پارك ملی خبر به دلیل برخورداری از گسترهٔ دشت در جوار كوهستان و طیفی از گیاهان انبوه و متراكم تا باز و تنكا، زیستگاه های متنوع و گوناگونی را برای وحوش فراهم آورده است. ضعف مدیریت منطقه به دلیل كمبود امكانات كنترل و نظارت به همراه شدت تعارضات موجود در منطقه. مانند شكار بی رویه، تغییر كاربری و چرای دام، افت كیفیت زیستگاه های حیات وحش را سبب گردیده است. با وجود این ارزیابی كیفیت زیستگاه های پارك كه با توجه به عوامل درون زیستگاهی و برون زیستگاهی انجام شده است. نشان می دهد كه بخش عمده ای از پارك دارای زیستگاه های خیلی خوب و مناسب بوده و از تنوع گونه ای بالا برخوردار است.
براساس این مطالعه زیستگاه های كوهستان خبر، كفهٔ دق علیجان و زنجیر آویز از نظر كیفیت جزء بهترین زیستگاه های پارك بشمار می آیند. در حال حاضر پارك ملی خبر دارای ۳۴ گونهٔ پستاندار متعلق به ۱۴ خانواده و ۶ راسته، ۷ گونهٔ پرندهٔ مهاجر، ۸۵ گونهٔ پرندهٔ بومی و ۳۱ گونهٔ خزنده است كه نشان از غنای گونه ای منطقه دارد. پارك ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون ضمن برخورداری از تنوع گونه ای بالا، گونه های حمایت شده و با ارزشی چون پلنگ. جبیر، كاراكال، روباه شنی، هوبره، عقاب طلایی و… را در خود حفظ می كند. مهمترین گونه های بارز منطقه را قوچ و میش، كل و بز، جبیر و پلنگ تشكیل می دهد.
حیوانات كمیاب
همچنین یكی از معدود مناطق ایران است كه رودك عسل خوار در آن زندگی می كند كه یكی از حیوانات كمیاب در ایران و جهان است. از دیگر جانوران این زیستگاه می توان به پستاندارانی همچون شغال، كفتار، گراز، گرگ، آهو، خرگوش و … اشاره نمود. همچنین انواع پرندگان شكاری از جمله عقاب دو برادر، عقاب مارخور، دلیجه كوچك، شاهین، پیغو و قرقی در این زیستگاه مشاهده شده اند. پرنده جیرفتی كه از جمله پرندگان كمیاب محسوب می شود در این پناهگاه زندگی می كند. شایان ذكر است كه این محدوده زیستگاه گونه های با ارزشی چون خرس سیاه، گورخر ایرانی و دال بوده است كه هر سه گونه در این منطقه منقرض شده اند.
به گفته ساكنین منطقه تا سال ۱۳۴۱ شمسی در كوه بزرگ خبر، كوه زنجیر آویز و … خرس سیاه آسیایی زندگی می كرده . غذای خود را از میوه های اهلی و وحشی نظیر زیتون، انجیر، خرما و همچنین عسل تامین میكرده است. جمعیتی از گورخر ایران نیز تا سال ۱۳۴۱ در دق علیجان زندگی می كرده كه از آن سال به بعد این حیوان در منطقه دیده نشده است. امروزه حدود ۸ راس گورخر از سایر زیستگاه ها به سایت تكثیر و پرورش گورخر ایرانی در پارك ملی خبر منتقل شده تا در صورت ازدیاد و امكان، این گونه مجدداً به منطقه معرفی و رهاسازی شود. بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۱ به روش مشاهده مستقیم؛ تعداد ۱۹۳۴ راس كل و بز، ۱۶۸۶ راس قوچ و میش و ۴۸۴ راس جبیر و حیواناتی نظیر گربه جنگلی، گرگ، كفتار، خوك وحشی و پلنگ نیز مشاهده گردید.
خشكسالی
به دلیل كمبود ریزشهای جوی، میزان آبهای سطحی منطقه بسیار ناچیز است و به جز ایامی كه در اثر بارندگی شدید مسیلها آبدار می‌گردند. بقیه مواقع سال اكثر مسیلها خشك و بی آب بوده و ساكنان منطقه همچنین وحوش و دامها، نیاز خود را از آبهای زیرزمینی تأمین می‌كنند.چشمه‌ها، رودخانه‌ها، چاهها، قنوات و ریزآب‌های موقت و فصلی از منابع آبی این منطقه به شمار می‌آیند.
