خانه های سنگی اشتهارد ، در مسیر جدید اشتهارد به نظر آباد واقع شده است. این خانه ها در ده كیلومتری اشتهارد می باشد كه نشان دهنده زندگی و حیات را در زمان های دور و چیزی حدود ۲۰۰۰ سال پیش را نشان می دهد. مجموعه خانه های سنگی اشتهارد شامل اتاق هایی دست كند در دل كوه های سنگی است.
این مجموعه در منطقه ای با نام دایلر قرار دارد.
قدمت خانه های سنگی
قدمت این طاق های سنگی به دوران اسلامی و حتی پیش از آن بر می گردد. این خانه های سنگی به علت بارش های باران و تغییر فصول فرسوده شده است. امروزه برخی از این خانه ها بصورت سالم باقی مانده است و جزئی از آثارات تاریخی اشتهارد محسوب می گردد.
در محدوده شهرستان اشتهارد مجموعه بناهای تاریخی متعلق به معماری دستكند وجود دارد. كه ساختار آن تولید فضا از طریق ایجاد فضاهایی در بستر كوه و سنگ است. در معماری دستكند فضاهای دلخواه با برداشتن توده صخره ای و ایجاد بناها در دل حفره های ایجاد شده در صخره ها به وجود می آید.
این مكان به لحاظ زمین شناسی مشتمل بر یكسری كوه های سنگی است كه حالت گنبدی شكل دارند. نوعِ خاك محل به گونه ای است كه كندن خاك آنجا راحت تر از سنگ های سخت تر دیگر است. به همین دلیل مجموعه بناهای معماری دستكند در این مكان در شهرستان اشتهارد تشكیل شده است. كه تاكنون حدود ۱۳ تا ۱۴ بنای صخره‌ای مجزا در كنار همدیگر اما با فاصله های دور و نزدیك در آن محل شناسایی گردیده است.
اشیا كشف شده
در محل قرارگیری این بناهای دستكند بقایای سفالی پیدا شده كه بیشتر آن متعلق به دوران اسلامی و اواخر سده های سوم و چهارم تا دوره صفوی است. اما چند تكه از آن هم به دوره اشكانی تعلق دارد كه ممكن است جزو سفال های همراه چوپان ها بوده و مربوط به خود این منطقه نباشد.
بازدید از خانه های سنگی به ما یادآوری می كند كه مردم گذشته برای ایمن بودن از سرما، گرما و بسیاری دیگر از مخاطرات طبیعی ناچار به تحمل چه رنجهایی بوده اند. تا بتوانند چنین خانه هایی را در دل سنگ به وجود آورند. اما جدا از سختی های موجود برای انجام چنین كاری، هوش و ذكاوت مردم آن منطقه نیز ستودنی است.
معماری بنا
معماری این خانه ها از لحاظ شناساندن سبك زندگی به ما كه اكنون امكانات متنوع برای گذران زندگی خود در اختیارداریم جالب توجه است. زیرا از طریق هویت و معماری نهفته در دل این خانه ها می توانیم با تاریخ آن روزها و شیوه زندگی بشر در آن دوران آشنا شویم. در حال حاضر در فصول سرد سال چوپان ها از این بناها برای اقامت موقت استفاده می كنند . با ثبت ملی این مكان مراقبت های ویژه در خصوص نگهداری از این بناهای تاریخی قابل اجراست.
ویژگیهای معماری
این منطقه به بیابان اشتهارد نزدیك است. برخی از این بناها تك اتاقی، تعدادی دو اتاقی و دو مورد هم دارای سه اتاق هستند و ورودی این بناها نیز مختلف است به طوری كه تعدادی از ورودی ها به سمت جنوب و بخشی دیگر رو به شرق قرار گرفته اند. در این بناها هیچ ورودی به سمت شمال و غرب وجود ندارد . این نشان می دهد كه ورودی های بناها بر اساس نورگیری و جهت باد منطقه كه از شمال و غرب در این منطقه می وزد، طراحی و جانمایی شده است. در سقف این خانه ها نیز حفره ای برای ورود نور به داخل بنا تعبیه شده است.
بناهای دستكند اشتهارد كه حدود چهارده مورد هستند در فواصلی معین از یكدیگر شكل گرفته اند. زیرا پستی و بلندی صخره ها در نقاط مختلف آن محل پیوسته نیست. لذا در مسافتی یك و نیم كیلومتری شاهد قرارگیری این بناها هستیم. این خانه ها زمانی ساخته شده اند كه انسان ها از مدنیت و شهرنشینی به دور بودند و در حقیقت این خانه ها در آن روزگار اقامتگاه هایی اولیه برای سكونت مردم بودند.
مكانهای مشابه
خانه های سنگی یكی از انواع خانه سازی روزگاران قدیم است كه مردم شهر به وسیلۀ حفر تونل هایی در دل سنگ، خانه می ساختند. از مطرح ترین روستاهای ایران كه به این شكل ساخته شده است. كندوان در استان آذربایجان شرقی است، با این تفاوت كه خانه های سنگی اشتهارد برخلاف خانه های كندوان كه هنوز هم زندگی در آن جریان دارد. خالی از سكنه بوده و برخی از آنها نیز به علت فرسایش زیاد تخریب شده اند.
این خانه های سنگی برخلاف خانه های سنگی كندوان كه در دل كوه حفر شده اند. حالتی مسطح داشته و در تخته سنگ های بزرگ كنده شده اند. در درون بعضی از خانه های سنگی نیز میتوان ستون هایی را دید كه برای استحكام بیشتر این خانه ها و در درون همان سنگها طراحی شده اند كه به نوبه خود قابل توجه هستند.
این خانه ها به معماری روستای صخره ای میمند كرمان نیز شباهت دارند. تنها تفاوت این است كه روستای میمند در بستر یك رودخانه قدیمی ایجاد شده یعنی در آنجا بناها در دو سوی بستر رودخانه احداث شده اند. اما در معماری دستكند اشتهارد داخل صخره ها را خالی كرده اند و در حفره های ایجاد شده در صخره ها بناها شكل داده شده اند.
معماری كشف شده در اشتهارد در واقع در یك نقطه بیابانی ایجاد شده كه در فاصله كمی از دامنه های جنوبی البرز قرار دارد. این امر موجب شده تا معماری دستكند اشتهارد تافته ای جدا بافته در قیاس با دیگر معماری های صخره ای ایران باشد.
جاذبه های منطقه
در نزدیكی این مجموعه معماری صخره ای شهرستان اشتهارد ظرفیت ها و پتانسیل های ویژه ای همچون رود شور (ابهر رود)، دریاچه نمك، كویر، كوه های رنگی، غار نمكی و بافت تاریخی شهرستان اشتهارد وجود دارد .كه همگی در كنار هم شرایط خاصی را برای گردشگری دارد. پیوند تاریخ و طبیعت را به خوبی می توانیم در اشتهارد مشاهده كنیم و این مهم شرایط ویژه ای برای استان البرز است.
قابل ذكر است كه تپه ازبكی نظرآباد، كاروانسرای یِنگی امام ساوجبلاغ، حمام مصباح و كاروانسرای شاه عباسی كرج از جاذبه های دیگر استان البرز هستند. رود ابهر بر زیبایی منطقه افزوده است.
در این مجموعه گردشگری استفاده از ظرفیت كویر اشتهارد برای جشنواره های نجوم و مسابقات ورزشی می تواند به كار برده شود. لزوم ایجاد پیست شترسواری، موتورسواری و یا اتومبیل رانی در اطراف خانه های دستكند محسوس است.
نحوه دسترسی
موقعیت مكانی قرارگیری خانه های سنگی در این شهرستان میان نقاط روستایی «صحت آباد» و «قشلاق دایلر» است. خانه های سنگی اشتهارد در مسیر جدید اشتهارد به نظر آباد و در ده كیلومتری اشتهارد واقع شده اند. اشتهارد با شهر تهران ۱۰۰ كیلومتر و با شهر كرج ۶۳ كیلومتر فاصله دارد. این شهر در منطقه نسبتاً كویری با آب و هوای نیمه خشك واقع شده است.
