خانه بهنام تبریز ، از قدیمی‌ترین و زیباترین بناهای اوایل دوره قاجار در شهر تبریز می‌باشد كه در دوره ناصرالدین شاه مرمت و احتمالاً تزئینات نقاشی به آن اضافه شده است . این بنا از نظر معماری (طرح و ساخت) و تزئینات به عمل آمده در آن و كامل بودن بنا، یك نمونه ساختمان مسكونی قابل مطالعه است و دارای اهمیت ویژه می‌باشد. این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۵۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری بنا
خانه بهنام هم شبیه بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی، دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است . شامل یك ساختمان اصلی، به‌عنوان ساختمان قشلاقی و یك ساختمان كوچك به‌عنوان ساختمان ییلاقی است. ورودی این ساختمان از كوچه مشیر دفتر و از طریق دالانی در پشت خانه قدكی صورت می‌پذیرفته است. از سردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچه وارد می‌شود. طنبی بزرگ شرقی- غربی است. پنجره های اروسی آن با شیشه‌های رنگی به شمال و جنوب باز می‌شود. ایوان ستوندار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستون‌های ایوان شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاق‌های گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته‌اند.
بیرونی آن شامل طنبی (هفت دری)، كله‌ای و اتاق است كه در ضلع شمالی حیاط شكل گرفته‌اند. در طنبی ارسی دار آن كه درای ایوان ستوندار با تزیینات گچی است، نقاشی‌های بسیار زیبایی بر دیواره‌ها و سقف‌ها نقش بسته است. تزیینات و نقاشی‌های موجود در طاقچه‌ها، شومینه طنبی و اتاق‌های جنبی نیز چشمگیر است. در ضلع جنوبی بیرونی نیز فضاهایی شامل تراس تابستانی با ستون‌ها، سرستون‌های گچی مقرنس كاری و نیز فضای ورودی و چند اتاق دیگر دیده می‌شود.
حوضخانه
زیر اتاق طنبی حوضخانه است. سقف حوضخانه گنبد با كادربندی آجری و با سكوهای جانبی و حوض سنگی دارای جلوه خاصی است. تناسبات معماری، وسعت ساختمان و تنوع طاق‌ها و گنبدها در سقف زیرزمین جالب توجه است. علاوه بر تناسبات كلیه اندام‌های بنا كه چشمگیر است، نمای ساختمان دارای انواع طرح‌های آجركاری است. ظرافت اروسی‌ها، آیینه كاری و گچبری سقف ایوان و تنوع كاربندی‌های آجری، آرایش حوض و باغچه و رف‌بندی اتاق‌ها با كیفیت عالی است.
در ضلع شرقی و غربی، حیاط بیرونی به دیواره‌هایی كه دارای طاق نما هستند، محدود است. اندرونی خانه در شمالی‌ترین بخش ساختمان قرار گرفته كه طرفین آن را اتاق‌هایی در قسمت شرق و غرب و مشرف به حیاط اندرونی تشكیل داده‌اند. پشت‌بام اتاق‌های اندرونی به‌صورت مهتابی استفاده می‌شود. این بخش ساختمان دارای زیر زمین نیز است كه اتاق‌های زیر طنبی برای نشیمن تابستانی و دیگر اتاق‌ها به‌صورت انباری و مطبخ در آن، مورد استفاده قرار می‌گرفت.
ایوان جنوبی برای نشیمن تابستان و ایوان شمالی دارای ستون‌های چوبی گچ‌اندود با سرستون‌های گچبری شده است. پیشانی ساختمان دارای گچبری و طاق نماهای طرفین ایوان جنوبی مقرنس‌كاری است. در بنای قسمت غربی كه تخریب شده اصطبل، مطبخ و توالت قرار داشته است. مساحت اعیانی این ساختمان ۸۴۰ متر مربع و مساحت عرضه آن ۹۰۰ متر مربع است و منظره بیرونی آن به‌دلیل گچبری‌های هنرمندانه، نمای آجری سرخ‌گون و حوض آسمانی رنگ در وسط حیاط، خیره‌كننده است.
دانشكده معماری
دانشكده معماری و شهرسازی تبریز در سال ۱۳۷۸ همزمان با تأسیس دانشگاه هنر اسلامی تبریز فعالیت علمی و آموزشی خود را با خرید و مرمت سه خانه قدیمی در بافت محله قدیمی مقصودیه تبریز آغاز كرد. درحال حاضر با توسعه بیش از هفت خانه قدیمی دیگر این دانشگاه فعالیت خود را گسترش داده است. خانه بهنام كه خود قدیمی ترین بنای دانشكده معماری تبریز است در این مجموعه قرار دارد.
اكنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز در این خانه مستقر شده است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی هایی تزئین شد. در بازسازی اخیر این خانه، تاكنون چند نگارگری ایرانی فرسكو كشف شده است كه هم اكنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان می باشند.
نحوه دسترسی
آدرس :استان آذربایجان شرقی، تبریز، میدان ساعت، محله مقصودیه
این خانه در خیابان مقصودیه و در نزدیكی بازار تاریخی تبریز ساخته شده است اما برای وارد شدن به خانه گنجه‌ای باید از كوچه مشیردفتر و از طریق دالانی كه در پشت خانه وجود دارد وارد شد. همچنین درهای این خانه از ساعت ۱۰ صبح الی ۲ ظهر و از ساعت ۴عصر الی ۶ عصر به روی بازدیدكنندگان باز است. اگر قصد دارد با ماشین شخصی خود به دیدن این خانه بروید بهتر است بدانید برای خانه گنجه‌ای پاركینگی تعبیه نشده است از این رو بهتر است خودرو خود را دورتر پارك كنید و مسیری را پیاده روی كنید و یا اینكه از وسایل نقلیه عمومی استفاده كنید.
